نگاهی به دارالحکومه قاجاریه در سمنان

به گزارش خبرنگارخبرگزاری شبستان از سمنان، ارگ دولتی سمنان مجموعه‌ای بزرگ از ابنیه و اماکن مورد نیاز اداره شهر بوده است که در زمان حکومت حاجی بهمن میرزا بهاء الدوله فرزند فتحعلی شاه قاجار بنا شده است.

 

ارگ سمنان که امروزه تنها دروازه ای از آن برجای مانده امروزه به یکی از نمادهای استان سمنان تبدیل شده است.

 

دروازه ارگ در گذشته در شمالی ارگ دولتی بود که هنگام تخريب ارگ به سبب شکايت فرهنگ دوستان و پيگيری آنان از ويرانی اين دروازه جلوگيری به عمل آمد.

 

دروازه ارگ در زمان سلطنت ناصرالدين شاه قاجار و حکومت انوشيروان ميرزا  ضياءالدوله فرزند محمد رحيم ميرزا پسر دهم عباس ميرزا نايب السلطنه که از سال 1300 تا 1305 هجری حاکم ايالت قومس بود بنا شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بر فراز این ارگ، حکایت نمادین نبرد رستم و دیو سپید، نقاشی شده است ،انگار نبرد نمادین دیو و رستم در همه این سال ها و بر بلندای این ارگ تاریخی تکرار شده و هر روز در پیش چشم رهگذران از سر گرفته شده است.

 

اين دروازه دو نمای شمالی و جنوبی دارد که نمای شمالی آن به مراتب زيباتر از نمای جنوبی آن است.

 

نمای جنوبی دارای دو اتاق در دو طرف و به قرنیه یکدیگر، دو راهروی کوچک، ایوانهای در جلوی اتاقها و مدخل اصلی که محل عبور و مرور بوده است، نمای اصلی این قسمت از آجر است و راهروی اصلی با پلان مربع به وسیله فیلپوش ها به گنبد کم خیز منتهی می شود.

 

یکی از عناصر جالب توجه نمای جنوبی تزئینات کتیبه ای است که به شکل نیم دایره در بالای مدخل اصلی به خط نستعلیق نوشته شده است متن کتیبه چنین است:اسلطان ابن السلطان سلطان صاحب قران، ناصر الدین شاه قاجار  1302

 

نمای شمالی دروازه ارگ از حیث استفاده از تزئینات کاشیکاری نما کاشی های هفت رنگ و مناره های تزئینی به چشم می خورد.

 

استفاده از نقوش  هندسی و نقش و نگار اساطیری در این جبهه، اهمیت نمای شمالی را به عنوان دروازه ورودی شهر بیشتر می کند.

 

 به قرینه کتیبه نیم دایره نمای جنوبی، طرح نیم دایره ای بر پیشانی نمای شمالی کاشیکاری شده که در آن نبرد رستم و دیو سفید به تصویر کشیده شده است و درست در بالای مدخل ورودی نقش سربازان قاجاری و تسلیحات آنها کاشی کاری شده است.

 

عناصر هویت بخش ارگ قدیم را اماکنی چون تلگر افخانه، قراولخانه، آب انبار، حمام حسینیه و... تشکیل می داده است. در داخل دیوار های ضخیم ارگ اتاقهایی برای نگهبانی در نظر گرفته بودند.

 

در سال 1284 ه.ق زمانی که برای نخستین بار ناصرالدین شاه قاجار به قصد زیارت مشهد مقدس از ایالتکومش یا  سمنان گذر می کند، به مدت سه روز در ساختمان ارگ دولتی سمنان اقامت می کند.

 

در آن زمان این ساختمان شامل 12 برج با عمارات و ابنیه مختلف بوده ولی هنوز دروازه ی شمالی ارگ ساخته نشده بود، گویا در همین سفر دستور ساخت دروازه به حاکم وقت سمنان داده می شود.

 

 کار ساخت دروازه در سال 1302 ه.ق در زمان حکومت«انوشیروان میرزا ضیاء الدوله» فرزند «محمد رحیم میرزا» پسر دهم عباس میرزا نایب السلطنه که طی سالهای 1300 تا 1305 ه.ق حاکم ایالت قومس بوده به اتمام می رسد به همین دلیل در سفر دوم شاه به مشهد که عکسهای گویایی از آن باقی مانده تصاویر زیبایی از دروازه شمالی ارگ سمنان دیده می شود.

 

دروازه ارگ سمنان در شهر سمنان واقع است و این بنا دروازه شمالی و تنها باقی مانده ارگ سمنان است که در زمان بهمن میرزای بهاءالدّوله فرزند فتحعلی شاه قاجار، ساخته شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

از نوشته کتیبه روی آن برمی‌آید که ساختمان آن در سال ۱۳۰۲ ه.ق ، در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و حکمرانی انوشیروان میرزا حکمران سمنان، دامغان، شاهرود و بسطام به اتمام رسیده است.

 

درهای دروازه ارگ از الوارهای قطور با گل میخهای آهنی می باشد که به پیروی از زمان گذشته شب هنگام آن را می بندند.

 

دروازه ارگ فعلی در واقع دروازه شمالی مجموعه ارگ دولتی قدیم سمنان بوده است . امروزه از مجموعه ارگ دولتی کهن سمنان چیزی باقی نمانده است زیرا در زمان رضا شاه به هنگام ساخت و ساز خیابانها و بناهای نو ، تمامی این مجموعه ، به جز دروازه شمالی آن تخریب شد.

 

نقاشی تصاویر و خطاطی کتیبه ها اثر هنری سید محمد باقر طباطبائی سمنانی است.

 

او از نوادگان مرحوم میر محمد خان طباطبائی سمنانی و از هنرمندان بنام سمنان در دوران قاجاریه است. حرفه اصلی سید محمد باقر طبابت بود و گویا در کار خود استادی و مهارتی نیز داشته است و به همین دلیل از طرف ضیاء الدوله حاکم ایالت قومس به دریافت لقب « حشمت الحکماء » نائل شده است، از تاریخ تولد و وفات او اطلاع دقیقی در دست نیست ولی مسلمأ تا تاریخ 1302 هجری قمری که تاریخ کتیبه نویسی دروازه ارگ می باشد در قید حیات بوده است.

 

کار کاشی پزی کاشی های دروازه ارگ سمنان را نیز استاد حبیب الله فرزند استاد علی کاشی پز کاشانی انجام داده است.

 

این دروازه که اکنون به میدانی تبدیل شده است در مرکز شهر سمنان و در خیابان طالقانی واقع است.

 

دروازه ارگ سال ۱۳۵۸ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.