حجت الاسلام «مهراب صادق نیا» در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه درباره مساله موعود یا به بیان دیگر مهدویت در ادیان مختلف، دست کم از سه زاویه می توان موضوع را بررسی کرد، گفت: گاهی زاویه مطالعه ما خرد است یعنی مهدویت یا اعتقاد به امام زمان(عج) را در سطح خرد یعنی در سطح فهم و تفسیر کنشگران دریافت و برای مثال تحلیل می کنیم که چرا آدم ها به موعود آخرین باور دارند یا اعتقاد به این موعود در زندگی آنها چه کارکردی می تواند داشته باشد؟.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: در زاویه نخست از حیث ذهنی و در تحلیل ذهنی بحث می کنیم که در عالم ذهن کنشگران یا باورمندان به مهدویت این عقیده چه جایگاهی داشته و چه نقشی بازی می کند؟، آیا زاییده امیداوری است یعنی چون امید به آینده دارند از مهدویت صحبت می کنند یا زاییده یأس است که چون ناامید به آینده هستند این عقیده را مطرح می کنند؟، برای مثال انتظار افراد از بازگشت امام زمان(عج) یک تحلیل ذهنی است، یا رابطه با امام زمان(عج) از حیث عاطفی که باز هم تحلیل ذهنی محسوب می شود.
وی تصریح کرد: نوع دوم تحلیل در مورد حضرت ولیعصر(عج)، ساختاری است به این معنا که موعودباوری در ساختار جامعه چه تغییری ایجاد می کند و چه تحولاتی را به لحاظ ساختاری در جامعه ایجاد و چه نهادهایی را پدید آورده و چه گروه هایی را گرد هم جمع می کن؟د، همچنین موعودباوری چه نقشی در انسجام جامعه بازی می کند؟
حجت الاسلام صادق نیا در ادامه بیان کرد: اساس اعتقاد به موعودباوری از نظر اجتماعی جامعه را از خطر بی معنایی در امان می دارد، وقتی مشکلات عدیده ای سر راه جامعه بوده و دشمنانی داشته باشد، بدبیاری هایی دارد و بلایای طبیعی و غیرطبیعی بر او نازل می شود، ذیل بحث موعودباوری این مساله بررسی می شود که این عقیده چگونه می تواند زخم های جامعه را در سطح کلان التیام دهد، این تحلیل سازمانی است.
وی تاکید کرد: ذیل این تحلیل برای مثال ممکن است کسی بگوید که شیعیان در طول تاریخ هر وقت از نظر اجتماعی موقعیت ضعیفی داشتند عقیده به مهدویت در آنها پررنگ تر شده اما هر وقت که حکومت دست شان بوده یا قدرتی داشتند مثلا در دوران آل بویه یا صفویه یا انقلاب اسلامی، توجه شان به مهدویت کمتر شده یا رنگ و بوی دیگری یافته است!!
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب ابراز کرد: اما تحلیل سوم یک تحلیل گفتمانی است که بر اساس آن مهدویت را نَه به مثابه اتفاقی که در آینده رخ می دهد بلکه مهدویت را به مثابه یک باوری که باورهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ما را سامان می دهد، مطالعه می کنیم؛ بر اساس این اندیشه مهدویت اتفاقی مشخص در آینده نیست بلکه یک رخداد و نقطه ثقلی است که از اکنون و در زمان غیبت کبری آغاز شده و اوج آن بازگشت امام زمان(عج) و ظهور حضرت بقیه الله الاعظم(عج) است. در این فرایند بسیار طولانی هر کسی یک مسئولیتی دارد، بنابر این، سیاست و اقتصاد باید رنگ و بوی مهدوی بگیرد و متاثر از آن باور باشد.
وی با بیان اینکه اگر از بُعد گفتمانی به مهدویت نگاه کنیم آن وقت هویت سیاسی شیعیان متاثر از این گفتمان خواهد بود، اظهار کرد: در اندیشه شیعه از نظر سیاسی هر حکومتی که روی زمین تاسیس شود، طاغوت است مگر حکومتی که به نیابت از امام معصوم(ع) باشد، یعنی بنابر اعتقاد علمای شیعه حکومت در روی زمین از آنِ خدا است یا کسی که خدا او را نصب می کند که پیامبر یا امام هستند و یا نایب امام زمان(عج).
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب تصریح کرد: بر اساس این منطق، شیعیان منتظر آمدن آن لحظه خاص نیستند که حضرت حجت(عج) بیایند و حکومتی تشکیل دهند، بر اساس تحلیل گفتمانی هر شیعه ای در طول تاریخ مکلف است برای دستیابی به آن حکومت آرمانی تلاش کند و با حکومت طاغوت مبارزه داشته باشد و این صرفاً یک باور ذهنی ساده یا یک تغییر اجتماعی در ساختار جامعه تنها نیست بلکه تحلیل گفتمانی است، من مقاله ای دارم با عنوان «موعودیت، اعتراض و انقلاب» که طی آن به عنوان نمونه موردی انقلاب اسلامی را بررسی و در آن تلاش کردم نشان دهم چگونه عنصر مهدویت در انقلاب ما نقش بازی کرد و پایه گذار انقلاب اسلامی شد؟.
وی تاکید کرد: رهبران انقلاب از امام راحل تا رهبر معظم انقلاب و نیز شخصیت هایی که در شورای انقلاب حضور داشتند همواره تلاش کرده و می کنند تا با استفاده از آموزه های مهدویت مردم را علیه حکومت طاغوت برانگیزانند، در اوج اعتراضات انقلاب اسلامی «میشل فوکو» به ایران می آید و در کتاب خاطراتش با عنوان «ایرانیان چه رویایی در سر می پرورانند؟» خاطره ملاقات اش با یکی از مراجع را نقل کرده و می نویسد: در حالی که در خیابان ها تظارات در جریان بود به منزل یک مرجع رفتم و او به من گفت: آقای فوکو! ما منتظر یک امام زمان(عج) هستیم که بیاید و حکومتی را تاسیس کند اما به این معنا نیست که بایستی تا او بیاید، صبر کنیم بلکه به آن معنا است که ما باید آن به آن برای تحقق آن حکومت تلاش کنیم.
حجت الاسلام صادق نیا در ادامه گفت: بر اساس این فهم گفتمانی، تک تک شیعیان باید برای تحقق این حکومت آرمانی تلاش کنند، تحق آرمانی که وعده داده شده برای تحقق یک تمدن، پس وقتی که از مهدویت سخن می گوییم تنها در تحلیل گفتمانی مهدویت است که معنا پیدا می کند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر کسی مهدویت را به یک فهم ذهنی تقلیل دهد به اینکه منتظرانی باشند و شب تا صبح برای آمدن حضرت بقیه الله الاعظم(عج) دعا کنند، از دل این تفکر، تمدن بیرون نمی آید. همچنین اگر کسی مهدویت را به فهم سازمانی تقلیل دهد باز هم تمدنی از دل آن خارج نمی شود. مهدویت یک تیپ آرمانی است که همه ما باید به اندازه توان خود برای تحقق اش تلاش کنیم.
نظر شما