«فتح المبین»، موقعیت برتر سیاسی ایران در جنگ

به گزارش خبرگزاری شبستان، عملیات فتح المبین با رمز یازهرا سلام‌الله‌علیه از روز دوم فروردین ماه سال 1361 به مدت 8 روز در چندین مرحله با هدف پاکسازی مناطق اشغالی وعقب راندن نیروهای بعثی با همکاری نیروهای سپاه، بسیج و ارتش در منطقه غرب رودخانه کرخه در استان خوزستان انجام شد.

 

این عملیات با مراجعه به قرآن کریم فتح نامگذاری شد و سرانجام در حالی که اشک شوق در چشمان کلیه حاضران مرکز فرماندهی جمع شده بود، در ساعت سی دقیقه بامداد روز دوشنبه دوم فروردین ماه سال 1361 فرمان آغاز حمله بزرگ و سرنوشت ساز فتح المبین صادر شد. رزمندگان با دریافت پیام، عملیات حماسی و تاریخی فتح المبین را در شمال خوزستان آغاز کردند و از جنوب و شمال غربی شوش و غرب دزفول در چند محور با ارتش عراق درگیر شدند.

 

بهبود روند سیاسی در کشور و شکست منافقین

در آستانه عملیات فتح‌المبین، روند تحولات سیاسی در کشورمان رو به بهبود بود و کاملا با اوضاع عملیات ثامن‌الائمه(ع) تفاوت داشت؛ منافقین دراثر ضربات پی در پی، بدنه و بخشی از کادر مرکزی خود را از دست داده و سایر گروه‌ های ضدانقلاب نیز که تلاش همه جانبه‌ای را برای در دست گرفتن قدرت آغاز کرده بودند، عملا از پای درآمدند.

 

روند تحولات نظامی نیز با توجه به وضعیت رو به اضمحلال دشمن پس از عملیات طریق ‌القدس و شکست در تنگه چزابه، به سود ایران تغییر کرده بود.

 

عراقی ‌ها با نگرانی از روند موجود، پیشنهاد مخفیانه‌ای برای پایان جنگ ارائه کردند. تقاضای برقراری صلح که رژیم بعث از مدت ‌ها قبل برای نجات خود ابراز کرده بود، با شروع عملیات فتح‌ المبین و بروز آثار پیروزی رزمندگان، مجددا مطرح شد، متعاقب آن، برای نجات صدام و توقف جنگ، تلاش ‌های وسیعی از سوی کمیته منتخب کنفرانس کشورهای غیرمتعهد ، کمیته حسن نیت سازمان همکاری های اسلامی (کنفرانس اسلامی)، کمیته کنفرانس اسلامی جهان اسلام و نیز تنی چند از شخصیت‌ های سیاسی مذهبی جهان اسلام صورت گرفت.

 

مقاطع جنگ تحمیلی

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران اسلامی از نظر روند تحولات و وقایع مهمی که در دوره زمانی مشخص بروز یافته به چند مقطع تقسیم می ‌شود.

 

مقطع نخست، دوره زمینه سازی عراق برای جنگ است؛ مقطع دوم دوره پیشروی های عراق در خاک ایران و سپس زمین گیر شدن آن است که حدود یک سال از جنگ را شامل می‌ شود؛ مقطع سوم دوره آزاد سازی نام گرفته که در آن نیروهای مردمی در بسیج و سپاه پاسداران با همکاری ارتش چند عملیات بزرگ و موفق را طرح ‌ریزی و اجرا کردند که در نتیجه آن ها، ارتش عراق به عقب رانده شد و زمین ‌های اشغالی از تصرف دشمن بیرون آمد.

 

در مقطع آزادسازی نوعی اجماع ملی بین طبقات و اقشار جامعه، جریان ‌ها و نخبگان سیاسی و نظامی برای بیرون کردن دشمن و آزادسازی مناطق اشغالی به وجود آمد و تمام توان کشور برای رسیدن به این هدف مقدس بسیج شد.

 

نوآوری رزمندگان در عملیات فتح المبین

طراحی عملیات فتح ‌المبین از جمله ابتکارات و نوآوری‌ های رزمندگان اسلام در این مقطع محسوب می‌ شود، در طراحی این عملیات، عوامل متعددی دخالت داشتند مثلا چگونگی آرایش و گسترش دشمن در منطقه یکی از عمده ‌ترین شاخص تعیین کننده بود.

 

ارتش عراق به هنگام ورود به خاک کشورمان به دلیل دست نیافتن به اهداف از پیش تعیین شده به اجبار خطوط پدافندی نامناسبی داشت، طوری که خطوط یاد شده ضمن جناح دادن به نیروهای رزمندگان اسلام عقبه یگان ها را نیز در دسترس رزمندگان قرار می ‌داد.

 

بر این اساس طراحان عملیات ضمن بهره ‌گیری از نقاط ضعف دشمن، عمده فلش های اصلی عملیات را بر جناح ‌های خطوط دشمن ترسیم کردند و دستیابی به عقبه آنان را به عنوان هدف برگزیدند. توجه به این امر موجب شد تا در نخستین مراحل عملیات به دلیل سقوط تعدادی از عقبه یگان ها، جبهه دشمن متزلزل شود و در نتیجه، رزمندگان اسلام با سرعت بیشتر به اهداف خود دست یابند.

 

اجرای پی در پی مراحل عملیات از دیگر ویژگی ‌های این عملیات بود؛ هر گونه تاخیر در اجرای مرحله دوم می ‌توانست علاوه بر از دست دادن نتایج و دستاوردهای مرحله اول، عملیات را ناکام بگذارد، اما اجرای مرحله دوم عملیات و تصرف تنگه رقابیه، منجر به تزلزل و فروپاشی نیروهای دشمن و در نتیجه فرار آن ها به علت ترس از اسارت و انهدام شد.

 

انتخاب منطقه عملیاتی

با خاتمه یافتن عملیات طریق القدس، تلاش برای اجرای عملیات بعدی به منظور جلوگیری از قدرت تصمیم گیری، تجدید سازمان و تقویت روحیه دشمن آغاز شد. در این شرایط که نیروهای رزمنده ابتکار عمل در جنگ و پشت جبهه را در دست داشتند، دو منطقه «غرب دزفول» و «منطقه عمومی خرمشهر» (غرب کارون) نظر فرماندهان نظامی را به خود جلب کرده بود که الزاما می بایست یکی از آن ها جهت اجرای عملیات انتخاب می شد.

 

پس از مدت ها بحث و بررسی، فرماندهان ستادی و نظامی از جمله فرماندهان نیروی زمینی ارتش ؛ منطقه خرمشهر و فرماندهان سپاه پاسداران ، منطقه غرب دزفول را برای انجام عملیات بزرگ فتح المبین پیشنهاد کردند که سرانجام بنا به دلایلی همچون تناسب یگان های خودی با وسعت این منطقه، تناسب شرایط طبیعی این منطقه با رزم قوای پیاده ، منطقه غرب دزفول جهت انجام عملیات فتح المبین برگزیده شد.

 

منطقه عملیاتی فتح المبین

منطقه عمومی فتح المبین درغرب رودخانه کرخه واقع شده و از شمال به ارتفاعات صعب العبور تی شکن، دالپری، چاه نفت و تپه سپتون؛ و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه های رملی و چزابه (شیب)؛ و شرق به مرز بین المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می شود.

 

منطقه یاد شده 2500 کیلومتر مربع وسعت دارد و از لحاظ جغرافیایی ناهموار است و علاوه بر ارتفاعات یادشده، دارای تپه ماهورهای بسیار و بعضاً غیر قابل عبور می باشد. این بلندی ها به دلیل پستی زمین در شرق کرخه، روی شهرهای شوش، هفت تپه و جاده اهواز اندیمشک کاملا مشرف می باشند.

 

ارتفاعات ابوصلیبی خات با 202 و 189 متر، کوه های برغازه، رقابیه تی شکن، کمر سرخ، تنگه ابوغریب و رقابیه، مراکز رادار، سایت 4 و 5، پادگان عین خوش و نقاط حساسی همچون دوسلک و سه راهی قهوه خانه از عوارض مهم منطقه عملیاتی فتح المبین بودند.

 

جاده های آسفالته دزفول به دهلران، عین خوش به چم سری، جاده تنگه ابوغریب، جاده امام زاده عباس به چاه نفت و پل های احداث شده روی رودخانه های چیخواب و دویرج نیز از مهم ترین راه های مواصلاتی منطقه محسوب می شدند.

 

اهداف عملیات

آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغال شده، همچون سایت 4 و 5 رادار و بسیاری از روستاهای منطقه اشغال شده توسط رژیم بعث عراق، انهدام دو لشکر عراق (10 زرهی و یک مکانیزه)،دست یابی به خطوط پدافندی مناسب و استفاده از حداقل نیروهای خودی در آن خطوط ،خارج کردن شهرهای شوش، اندیمشک و دزفول از تیررس آتش توپخانه دشمن و دور کردن آتش موثر دشمن از جاده اهواز اندیمشک از اهداف مهم فرماندهان نظامی جمهوری اسلامی در این عملیات بود.

 

وحدت رویه مهندسی عملیات

واحدهای مهندسی جهاد سازندگی، ارتش و سپاه به طور ادغامی وارد عمل شدند و جهاد سازندگی در این راستا از کارآیی بالایی برخوردار بود. فعالیت های مهندسی در امر راه‌ سازی، احداث خاکریز و مواضع پیش از عملیات آغاز شد و نقش بسزایی در پیشبرد اهداف رزمندگان ایفا کرد. برای نمونه، کار سخت و دشوار واحدهای مهندسی در محور میشداغ که به رغم کمبودهای زیاد، با تلاش شبانه ‌روزی به مدت یک ماه صورت گرفت، به شکافته شدن تنگه ذلیجان و احداث جاده برای عبور رزمندگان در این منطقه منجر شد.

 

حضور گسترده نیروهای سپاه، بسیج و مردم

سپاه پاسداران که مسئولیت فرماندهی و هدایت بسیج را نیز بر عهده داشت، به مرور زمان و متناسب با نیازهای جبهه، سازمان خود را از نظر کمی و کیفی گسترش داد. سیستم اداره جنگ مردمی در عملیات های ثامن ‌الائمه و طریق‌القدس به صورت ابتدایی شکل گرفت و در عملیات فتح‌المبین، با تغییرات عمده‌ای گسترش یافت.

 

در این عملیات سپاه به طور چشم‌ گیری سازمان خود را گسترش داد به گونه‌ای که 12 تیپ را آماده و به میدان وارد کرد در حالی که در عملیات طریق‌القدس تنها چهار تیپ وارد عمل شده بودند.

 

همچنین در این عملیات سپاه، فرماندهی مشترک از بالاترین رده فرماندهی تا پایین‌ ترین واحدهای رزمی به کار گرفته شد. ادغام نیروها از رزمندگان تا رده فرماندهان و تشکیل قرارگاه‌ های مشترک در وضع مطلوبی به اجرا درآمد و کامل کردن نقاط قوت و ضعف نیروها از سوی یکدیگر نکته مهم در این ادغام بود.

 

در این عملیات، مردم به طور بی ‌سابقه و گسترده‌ای حضور یافتند و معنویت عمیقی بر جبهه‌ ها حاکم بود و از طرفی حضور غیرقابل انتظار نیروهای بسیجی را باید یکی از دلایل گسترش کیفی و کمی نیروهای رزم سپاه در این عملیات دانست.

 

در عملیات فتح المبین، برای نخستین بار در جریان جنگ تحمیلی، بیمارستان صحرایی مجهز به اطاق عمل در این عملیات به کار گرفته شد و بدین ترتیب با اقدامات و پیگیری ‌های اولیه در این بیمارستان ها مجروحان زیادی درمان اولیه انجام انجام شد و خطرات از آنها دور گردید.

 

مرحله اول عملیات فتح المبین (دوم فروردین)

رزمندگان سپاه، بسیج و ارتش جمهوری اسلامی ایران با شنیدن رمز عملیات ( یا زهرا س)، از سنگر‌های خود خارج شده و راه رسیدن به دشمن را در پیش گرفتند، برای این مهم چهار محور فجر، قدس، نصر و فتح در نظر گرفته می‌شود. در همان ابتدای عملیات، دو گردان از سپاه و دو گردان از ارتش بدون درگیری با دشمن، از خطوط مقدم نیروهای عراق گذشته و اقدام به دور زدن توپخانه‌ آنها می‌کنند.

 

رزمندگان اسلام چنان هوشیارانه و با احتیاط کامل از روی سنگرهای دشمن عبور کردند که حتی دشمن متوجه آنها نمی‌شد. بدین ترتیب رزمندگان خود را به نزدیک توپخانه عراق ‌رساندند.

 

مرحله دوم عملیات فتح المبین (چهارم فروردین)

پس از پیروزی خیره‌ کننده مرحله اول عملیات و قرار گرفتن نیروهای اسلام در حالت تهاجمی، فرماندهان سپاه و ارتش تصمیم می‌گیرند و مرحله دوم عملیات را با سرعت تمام آغاز کنند تا دشمن نتواند به بازسازی یگان‌های خود بپردازد.

 

با گرم شدن تنور عملیات و پیروزی‌های درخشان، نیروهای مردمی و بسیج، گروه گروه برای شرکت در عملیات به منطقه جنگی اعزام شدند. کثرت نیرو یکی از عوامل سرعت بخشیدن به مرحله دوم عملیات شد. مرحله دوم در کمتر از 24 ساعت، شروع و رزمندگان بار دیگر به مواضع دشمن متجاوز یورش می‌برند و این در حالی است که رادیو بغداد مثل همیشه عملیات رزمندگان اسلام را شکست خورده اعلام کرده و پس از آن تهدید می‌کند که در صورت ادامه حمله از سلاح ‌های گوناگون و جدید خود بهره خواهد گرفت.

مرحله سوم و چهارم عملیات فتح المبین (هفتم و هشتم فروردین )

دو روز پس از پایان مرحله دوم و با اعزام‌های گسترده نیروهای مردمی و هوشیاری و برنامه‌ریزی موفق فرماندهان سپاه و ارتش، سومین و آخرین مرحله از عملیات فتح‌المبین در تاریخ هفتم و هشتم فروردین 61 (در نیمه شب) آغاز ‌شد.

 

دشمن در محور عملیاتی شوش به دلیل تک (حمله ) گسترده‌اش، بهتر از دیگر محورها عمل می‌کند، زیرا در مقابل شوش، رادار و سایت 4 و 5 که نقش مهمی در رهگیری و کنترل منطقه ایفا می‌کند وجود دارد و ارتش عراق با تمام توان سعی می‌کند آن را نگهدارد. صدام ادعا می‌کند که اگر ایرانی‌ها بتوانند سایت 4 و 5 را بگیرند، کلید بصره را به آنها خواهد داد.

 

برای آزادسازی این اهداف استراتژیک، محور نصر که در شمال شرق منطقه عملیاتی عمل می‌کرد، مأموریت می‌یابد دشمن را دور زده و در پشت سر آنها اقدام به عملیات کند و محور مقابل دشمن (جبهه فجر) نیز مأمور می‌شود که با تمام قوا دشمن را از سمت مقابل مشغول کند.

 

مناطق آزاد شده

جاده دهلران، دشت عباس، عین خوش و مناطق دشت چنانه و زمین‌های سرخه، مناطق شمال غربی خوزستان به اسامی ابوصلبی خات، علی گره زرد، عین خوش، تینه، برتازه، رقابیه، میشداغ، ارتفاعات 350 شاوریه، بلما، تپه چشمه و جوقینه، ارتفاع 202 و کمرسرخ.

 

خارج کردن شهرهای دزفول، شوش، اندیمشک، پایگاه چهارم هوایی، جاده سراسری اندیمشک اهواز و صدها روستا از زیر آتش دشمن نیزاز موفقیت های این عملیات بزرگ در کنار دستیابی به چاه‌های نفت ابوغریب در ارتفاعات تینه وتصرف و تأمین 5 پاسگاه مرزی بود.

 

تجهیزات و یگانهای منهدم شده دشمن

18  فروند هواپیما، 3 فروند بالگرد،361 دستگاه تانک و نفربر، صدها دستگاه خودرو نظامی و مقدار قابل توجهی از انواع سلام سبک و سنگین از تجهیزات دشمن منهدم شد. در این عملیات ، لشکر 10 زرهی متشکل از تیپ 42 زرهی، تیپ 24 مکانیزه، تیپ 17 زرهی و گردان 6 از تیپ 5، لشکر مکانیزه شامل تیپ 1 مکانیزه، تیپ 27 مکانیزه، گردان‌های تانک اندلس، قرطبه، اشبیله و گردان 8 مکانیزه، تیپ 34 و 51 زرهی، تیپ 422، 96 و 93 پیاده، تیپ 10 نیروهای ویژه و تیپ 421 پیاده از ارتش عراق آسیب جدی دیدند و بسیاری از این یگانها هم متلاشی گردیدند.

 

غنایم به دست آمده و قربانیان عراق

150 دستگاه تانک؛ 170 دستگاه نفربر؛ 500 دستگاه خودرو،165 قبضه توپ 182، 130 و 152 میلیمتری، مقدار زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین،یک عدد کامل موشک سام 6 به همراه 3 فروند موشک و مقدار قابل توجهی از انواع مهمات به دست رزمندگان اسلام افتاد.

عراق در فتح المبین تعداد 25 هزار کشته و زخمی داد و همچنین 15 هزار نفر در این عملیات از دشمن به اسارت نیروهای رزمندگان اسلام درآمدند./

 

منبع: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه