خبرگزاری شبستان_ گروه قرآن و معارف: «خلوت درون در فرصت اعتکاف خواه ناخواه روی ارزیابی، بررسی، واکاوی و محاسبه گذشته است. در این خلوت فرد با خود مرور می کند که چه کرده ام و زندگی من در در این سال ها چگونه گذشته است.قسمت دوم این است که من به کجا خواهم رفت و هدفم در زندگی چیست. چه آرمان و هدفی را دنبال می کنم؟ خدای من در حق من چه کرده است؟ و چه نعمت هایی را به من ارزانی داشته است؟ این پرسش هاست که زمینه های سپاس را فراهم خواهد کرد. انسان زمانی می تواند نعمت های فراوانی که خداوند در حق او ارزانی داشته است ببیند که اهل سپاس باشد اما انسان چه زمانی می تواند اهل سپاس باشد بدون این که متوجه نعمت ها باشد و این توجه زمانی ممکن است که انسان وارد خلوت درون خود شود. به خاطر همین است که در روایات ما آمده است که تفکر ساعه افضل من عباده سبعین سنه / یک ساعت تفکر از هفتاد سال عبادت افضل و برتر است. گاهی ما تصور می کنیم که همیشه باید مشغول باشیم اما این تصور درستی نیست حتی اگر اعمال دینی و مذهبی باشد این طور نباید تصور شود که ما باید دایم در حال دعا کردن و ذکر گفتن باشیم بلکه گاهی انسان باید سکوت کند و اجازه دهد که آن حقایق در سکوت قلب بر او الهام شود.»
آنچه در ادامه می آید گفتگوی ما با حجت الاسلام «محمدرضا سالاری فر» استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به مناسبت فرا رسیدن ایام البیض و آغاز سنت اعتکاف است.
در ایام البیض و اغاز سنت اعتکاف قرار داریم. نیاز ما به اعتکاف از کجا نشات می گیرد؟
یکی از نیازهای مهم انسان، احتیاج به معنویت و ارتباط با موجودی متعالی است که تمام محور جهان و حول و قوت ها به او برمی گردد. این نیاز معنوی بر نیازهای دیگر انسان هم تاثیر می گذارد. از همین روست که در تمام ادیان الهی اعمالی تعریف شده است که این نیاز را پوشش می دهد اعمالی که به طور روزانه و هفتگی و ماهانه تعریف می شود. در کنار همه این برنامه ها برنامه هایی هم وجود دارد که فرد را از زندگی روزانه اش دل بر می کند مثل حج که فرد در آن از زندگی روزانه اش جدا می شود. در این میان اعتکاف هم شبیه این نوع برنامه هاست که در آن انسان از برنامه های معمول زندگی جدا می شود.
اعتکاف عمدتا در ماه رجب و رمضان انجام می شود و در سیره رسول الله (ص) این طور بود که پیامبر در دهه آخر رمضان معتکف می شدند. اعتکاف سه روز یا بیشتر است که طی آن فرد معتکف سه روز یا بیشتر از زندگی عادی جدا می شود و همین موضوع باعث می شود که فرد به درون خود برگردد و با سوالات اساسی و بنیادین وجود خود روبرو شود . در حقیقت اشتغالات روزانه و روزمرگی ها باعث می شود که انسان از حقیقت درون خود جدا بیفتد اما وقتی در فرصت اعتکاف برای مدتی آن اشتغالات و دلمشغولی ها را کنار می گذارد در حقیقت قلب انسان این فرصت را می یابد که پیوند خود با حقیقت را بازیابد و انسان به ارزیابی گذشته خود بپردازد که در فرصت زندگی چه کرده است و چه خلاهای معنوی دارد به این ترتیب انسان می تواند ضعف های گذشته خود را جبران کند.
محیط اعتکاف چه مختصات و ویژگی هایی باید داشته باشد؟
محیط اعتکاف باید خلوت و دور از سر و صدا باشد. در سنت اعتکاف داریم که اعتکاف نباید در مرکز باشد یعنی مکان هایی که رفت و آمد در آن ها زیاد باشد بلکه اعتکاف به معنی گوشه نشینی جایی است که بتوان در آنجا به سکون رسید.
مهم ترین پیش نیاز برای رسیدن به اعتکافی باکیفیت چیست؟
معتکفان اگر می خواهد به مقصود برسند روی انگیزه خود کار کنند که اساسا چرا می خواهند وارد اعتکاف شوند. متاسفانه در این سال ها فضای مجازی باعث شده که ذهن فرد درگیر شده و آن خلوت از افراد سلب شود بنابراین اگر اعتکاف کنندگان می خواهند که با آن حقیقت درون خود در مدت اعتکاف پیوند بخورند از ارتباطات مجازی خود هم کم کنند. گاهی برخی افراد تصور می کنند که اگر با تلفن همراه بروند به اعتکاف این نقض آن خلوت و حسابگری درونی نیست در حالی که وقتی فرد عملا و به دفعات شبکه های اجتماعی را بررسی می کند در نهایت آن خلوت و سکوت شکسته می شود بنابراین به اعتکاف کنندگان به ویژه جوان ها توصیه می شود که در زمان اعتکاف ارتباط های مجازی را به حداقل ممکن برسانند و اصل را بر همان خلوت درونی قرار دهند چون مهم ترین هدف اعتکاف این است که فرد به خودش برگردد و فلسفه اعتکاف خلوتی است که فرد سوالات اساسی زندگی خود را جواب بدهد.
نکته دیگر این که مراقب باشیم سنت پسندیده اعتکاف را خیلی تبلیغاتی نکنیم و جنبه ظاهری آن را برجسته نسازیم. همچنان که اشاره شد ماهیت اعتکاف ناشناس و گوشه گیر بودن است بنابراین مراقب آسیب های اعتکاف باشیم.
اگر بخواهید توصیه ای به اعتکاف کننده ها داشته باشید آن توصیه چه خواهد بود؟
در برنامه ایام رجب اعمال ام داود روز پانزدهم رجب است و روزهای دیگر هم اذکار و ادعیه خود را دارد که طبیعتا فرد معتکف مشغول این اذکار و مناسک می شود حالا چه بحث اعتکاف باشد و چه موقعیت های دیگر مثل شب های قدر علمای بزرگ ما مثل آیت الله میرزا جواد آقا تبریزی می گویند بعد از دعا فرصت کافی برای خلوت و تامل در درون قرار دهید یعنی دو سه ساعت را در زمان اعتکاف کاملا خالی بگذارید که در این دو سه ساعت هیچ کاری انجام ندهید یعنی نه نماز بخوانید و نه ذکر بگویید و نه مطالعه کنید بلکه اجازه بدهید که در آن چند ساعت آن سیر درونی اتفاق بیفتد. این طور فرض کنید که فرد در سه نوبت صبح و ظهر و شب هیچ دعایی نکند و بگوید من این زمان را برای تامل و فکر قرار می دهم .
در این خلوت عمدتا روی چه مسایلی متمرکز باید شد؟
خلوت درون در فرصت اعتکاف خواه ناخواه روی ارزیابی، بررسی، واکاوی و محاسبه گذشته است. در این خلوت فرد با خود مرور می کند که چه کرده ام و زندگی من در در این سال ها چگونه گذشته است.قسمت دوم این است که من به کجا خواهم رفت و هدفم در زندگی چیست. چه آرمان و هدفی را دنبال می کنم؟ خدای من در حق من چه کرده است؟ و چه نعمت هایی را به من ارزانی داشته است؟ این پرسش هاست که زمینه های سپاس را فراهم خواهد کرد. انسان زمانی می تواند نعمت های فراوانی که خداوند در حق او ارزانی داشته است ببیند که اهل سپاس باشد اما انسان چه زمانی می تواند اهل سپاس باشد بدون این که متوجه نعمت ها باشد و این توجه زمانی ممکن است که انسان وارد خلوت درون خود شود. به خاطر همین است که در روایات ما آمده است که تفکر ساعه افضل من عباده سبعین سنه / یک ساعت تفکر از هفتاد سال عبادت افضل و برتر است. گاهی ما تصور می کنیم که همیشه باید مشغول باشیم اما این تصور درستی نیست حتی اگر اعمال دینی و مذهبی باشد این طور نباید تصور شود که ما باید دایم در حال دعا کردن و ذکر گفتن باشیم بلکه گاهی انسان باید سکوت کند و اجازه دهد که آن حقایق در سکوت قلب بر او الهام شود.
نظر شما