به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: به تازگی کتاب «زندگی به طعم اخلاق؛ پنج‌گام در اخلاق شهروندی» به قلم «محمدجواد فلاح»، مدیرگروه پژوهش اخلاق اسلامیِ دانشگاه معارف اسلامی قم روانه بازار نشر شده است.
این اثر با نگاهی متفاوت به مساله سبک زندگی اسلامی پرداخته و نقش اخلاق شهروندی را در قالبی جدید بررسی کرده است. به این مناسبت گفت وگویی با نویسنده کتاب داشته ایم که در ادامه تقدیم حضورتان می شود:
«زندگی به طعم اخلاق، پنج گام در اخلاق شهروندی» اثر تازه شماست، کدام دغدغه باعث شد سراغ این موضوع بروید و این کتاب را بنویسید؟
با توجه به مسائلی که افراد در زندگی اجتماعی با آن مواجهند و از طرفی ارتباطات انسانی که ما ناچار به آن هستیم چند مساله مهم اخلاقی به میان می آید که بسیار مهم و حیاتی است. این مسائل را می توان تحت عنوان اخلاق معاشرت یاد کرد که باید به آن با نگاه متفاوتی پرداخت به این معنا که از رویکرد موعظه گری به رویکرد استدلالی برویم یعنی هر کسی برای عمل کردن به آموزه های اخلاقی استدلال داشته باشد.
با این هدف پنج محور را در این کتاب انتخاب و سعی کردم با نگاه استدلالی و ارایه مثال های عینی آنها را بررسی کنم و خواننده را در معرض قضاوت های درونی قرار بدهم به این معنا که اگر او در آن جایگاهی که در کتاب اشاره شده است، قرار گیرد چه تصمیم اخلاقی ای را باید اتخاذ می کند و اصلا کدام تصمیم در این موقعیت های یادشده از نظر اخلاقی درست است؟
در نتیجه بر اساس یک منطق در قالب پنج گام، حوزه اخلاق را تبیین و پیشنهاداتی را برای خواننده ارایه کردیم، تا فرد بر اساس زیست اخلاقی درست سبک زندگی متفاوت تری را تجربه کند که طی آن سلامت اخلاقی، روحی و معنوی اش تضمین شده باشد. در اصل با این روش نوعی هم داستانی و توافق بین مردم در هم زیستی اخلاقی اتفاق می افتد.
پنج گام موردنیاز در سبک زندگی اخلاقی کدام هایند؟
اولین گام این بود که چرا باید اخلاقی باشیم؟ خیلی وقت ها ممکن است که سوال شود که آیا اخلاقی زیستن عقلانی است؟ اگر زندگی ما اخلاقی باشد گاهی باید از حقوق مان بگذریم و شاید به نفع ما نباشد لذا در این اثر بر اساس یک داستان خیالی مولفه یادشده را بررسی کردیم و بعد سراغ عقل، وجدان و آموزه های دینی رفتیم و برای آن استدلال هایی را طرح کردیم.
درست است که آموزه های دینی ما سودگرایی محض را نمی پسندند اما در این فصل گفته ایم که دین و اخلاق مداری به نفع ما است والبته انتهای حرکت در این مسیر اخلاقی منجر به سعادت ابدی ما می شود. در این اثر تلاش شد تا با نگاه استدلالی و ارایه برهان عام پسند و مقبول این نتیجه را از بحث بگیریم که زندگی اخلاقی ثمرات مبارکی دارد و باعث طول عمر، محبوبیت و اعتماد اجتماعی، الگوآفرینی و در نهایت آرامش ابدی می شود.
اما در گام دوم سراغ اصل اساسی اخلاق یعنی « انصاف» رفتیم، اصل انصاف همان اصل طلایی یا گلدن رول غربی ها است ولی به شکل کامل تر و مقبول تر. در کلام معصوم(ع) آمده است که «آنچه برای خود می پسندی برای دیگران بپسند و آنچه که بر خود نمی پسندی برای دیگران نیز نپسند.»
حالا که بحث اش شد به نظرتان این اصل چگونه وارد زندگی ما شود که هرچه برخودمان می پسندیم برای دیگران هم به همان شکل پسند کنیم و برعکس و اصلا چه طور در کتاب به این مساله پرداختید؟
با آنچه که از احادیث و روایات برای ما باقی مانده است می توانیم به روشی درونی به این اصل برسیم. مثال ها و شواهد مختلفی وجود دارد که طی آن راستگویی و دروغگویی، انصاف و توجه به منافع دیگران چه تاثیراتی در زندگی دارد.
اصل انصاف ما را وادار به درونی سازی اخلاقی می کند و اینکه خودمان را در معرض قضاوت اخلاقی قرار دهیم و طی این «خود داوری» با دیگران اخلاق مند رفتار کنیم. اینکه من خود را جای دیگران قرار دهم و بر اساس خود جایگزینی به قضاوت و عمل اخلاقی دست بزنم مسیری است که از طریق درونی سازی اخلاق اتفاق می افتد.
بازگردیم به پنج گام که در کتاب ارایه شده اند، گام سوم در چه مسیری برداشته می شود؟
بله، در گام سوم سعی شده که با روشی کاملا استدلالی و عقل پسند و البته نکته سنجی از منابع دینی مساله خیرخواهی و نصیحت را در صحنه زندگی تصویر کنیم. اینکه آیا ما باید نسبت به دیگران بی تفاوت باشیم؟ آیا باید به راحتی از مشکل دیگران عبور کنیم؟ نصیحت کردن باید چه قالبی داشته باشد و به چه صورتی و با چه نیتی انجام شود؟
خیرخواه باشیم، در خیرخواهی انگیزه فاعل اخلاقی مهم است که باید کاملا دوستانه باشد، این باعث می شود که دیگران نسبت به درخواست ما اقبال داشته باشند. در همین گام مساله امر به معروف و نهی از منکر طرح شده است.
«مایکل کوک»، محقق آمریکایی در کتاب خود «امر به معروف و نهی از منکر در اسلام»، به این امر مهم پرداخته و می گوید: «من پس از تحقیقات فراوان یافتم که دین اسلام تنها دینی است که نسبت به نظارت اجتماعی بی تفاوت نیست». او می گوید بی تفاوتی جامعه غرب را در بر گرفته اما اسلام تاکید دارد که نباید به امور بی تفاوت بود.
اما در گام چهارم این کتاب، سراغ احترام و ادب رفته ایم چیزی که گاهی خانواده ها و جامعه از نبود آن می رنجند. ما نیاز به احترام عمومی داریم، من سعی کرده ام که با موردهای عینی این مساله را بررسی کنم از جمله اهمیت احترام به والدین و بزرگ ترها، احترام به قانون، این موارد نیازهای امروز ماست.
آخرین گام کتاب را به چه اصلی اختصاص داده اید؟
گام پنجم در این اثر اخلاق در شهر است، به این معنا که آیا ما فقط نسبت به انسان مسئولیت داریم یا به شهر و جایی که زندگی می کنیم هم به عنوان جایی که هویت مستقل دارد باید اخلاق مند رفتار کنیم.
حضرت امیرالمومنین(ع) فرمودند: «فإنّكُم مَسؤولُونَ حتّى عنِ البِقاعِ و البَهائمِ؛ شما حتی در برابر حیوانات و ساختمان ها هم مسئول هستید.»
اما آن مسئولیت چه طور اتفاق می افتد و چه طور می توانیم آموزش دهیم که اخلاق در زندگی شهروندی را درونی کنیم که افراد نه از سر قانون، بلکه خودشان به وسیله واعظ درون و فرمان وجدان و شان اخلاقی شان، ملزم شوند که نسبت به همه چیز مسئولانه تر عمل کنند.
با این توصیفات تغییر در زندگی و منش و اخلاق چگونه رخ می دهد؟
این جریان سه مرحله دارد، مرحله اول تصور و اندیشه است، ما اندیشه و اخلاقی سالمی نداریم، اگر در اندیشه تحول ایجاد شود، انگیزه را تغییر می دهد و باعث می شود گرایش و میل ما عوض شود و زمانی که تغییر کردیم میل به اخلاقی شدن پیدا می کنیم.
اما اکنون ماجرا این است که بیشتر می خواهیم با قهر و زور رفتار را تغییر دهیم در حالی که افکار باید اول عوض شود به این معنا که فکر به این نتیجه برسد که اخلاقی زیستن خوب است و بعد از آن است که به تدریج افراد میل به بخشش پیدا می کنند. در این کتاب سعی کردم میان این ساحت ها دوستی برقرار کنم.
اگر خوانندگان مایل به تهیه کتاب باشند، چگونه اقدام کنند؟
بنظر بنده مناسب است که ما کم کم این فرهنگ را آموزش دهیم که خانواده ها و هر کس که می خواهد عیدی مرحمت کند، کتاب های کاربردی و مهارتی را به عنوان عیدی به دیگران هدیه دهد که این کتاب می تواند عیدی خوبی برای دیگران باشد. خوانندگان می توانند این کتاب را با 25 درصد تخفیف از انتشارات دانشگاه معارف اسلامی شهرمقدس قم از طریق این شماره ها تهیه کنند: 025-2110644و37740004 ونیز تلفن همراه 09333447612
نظر شما