فلسفه زیارت اهل قبور در آستانه بهار/سهم اموات از سنت های نوروز

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، ما ایرانی ها در آستانه سال نو و آمدن بهار طبیعت مقید به انجام آداب و رسومی هستیم که نوروز را با دیگر ایام برای ما کاملا متفاوت می کند، از خانه تکانی گرفته تا خرید لباس های نو و چیدن هفت سین و دید و بازدید و دیگر سنت ها که هر یک در فلسفه ای زیبا ریشه دارند ... جالب آنکه در فرهنگ اسلامی ایرانی ما این فقط زنده ها نیستند که از سنت های نوروزی بهره مند می شود بلکه اموات و آنها که اصطلاحاً دست شان از دنیا کوتاه شده نیز از برکات بهار طبیعت به قدر خود سهمی دارند. چراکه یکی از سنت هایی که ما ایرانی ها به دلایل دینی فرهنگی در آستانه سال نو به آن مقید و پایبند هستیم، زیارت اهل قبور آنهم در آخرین شب و روز جمعه سال است.

زیارت از آنهایی که فرصت همراهی با آنها در بهار طبیعت را نداریم اما نبودشان به این معنا نیست که در شادی ها و آماده شدن های نوروزی به یادشان نباشیم و با فاتحه و خیراتی آنها را نیز در این نو شدن سهیم نکنیم.

برای همین است که علی رغم همه مشغله ها و دویدن های روزهای پایانی سال، ترافیک اصلی شهرها مربوط به مسیرهای منتهی به بهشت زهرا(س)، محل سکونت دائمی اموات است.

اگرچه این زیارت اهل قبور در آخرین شب و روز جمعه سال سنتی فرهنگی ایرانی است، اما با توجه به آنکه فرهنگ ایرانی ما با آموزه های دینی ممزوج شده و اساساً جدایی و تفکیک این دو ممکن نیست، باید بدانیم زیارت اهل قبور ریشه ای دینی قرآنی دارد و موردتایید آموزه های اسلامی است و در آیات و روایات نسبت به آن تصریح می شود. چنان که گزارش‌های متعددی از رفتن پیامبر(ص) به قبرستان بقیع، مزار مادرشان و همچنین مزار شهدا در کتاب‌های تاریخی و حدیثی ذکر شده است.1

زیارت اموات سبب رحمت است

از پیامبر اکرم(ص) است که فرمودند: «هر که قبر پدر و مادر يا يکی از آن دو را هر روز جمعه زيارت کند و کنار قبر آنها سوره يس را بخواند خداوند به شمار هر حرفی از آن، آمرزش و رحمتی نصيبش کند».2

و از امام صادق(ع) درباره سرور و بهجت اموات در پی زیارت آنها است که فرمودند: «قسم به خداى متعال، مردگان رفتن شما را [بر سر قبورشان] مى ‏دانند و با حضور شما مسرور مى ‏شوند و با شما اُنس مى‏گیرند و بهره‏مند مى‏شوند».3

این یعنی اینکه در کنار قبور توقف کرده و صاحبان قبر را با فاتحه و خواندن قرآن و دعا یاد می کنیم، برای اموات شادی بخش است.

امام زمان(عج) نیز در دعای مشهور ««اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِيقَ الطَّاعَةِ...» در فرازی برای مردگان از خدای متعال طلب عفو و رحمت کرده و می فرمایند: «وَ عَلَى مَوْتَاهُمْ بِالرَّأْفَةِ وَ الرَّحْمَة؛ بر مردگانشان مهرباني و رحمت تفضل كن».

این فراز ناشی از محبت سرشار امام عصر(عج) حتی در حق مردگان، نشان می دهد این فقط زندگان نیستند که به دعا نیاز دارند بلکه اموات چه بسا به دلیل آنکه اصطلاحاً دست شان از دنیا کوتاه است و خود توان تاثیر بر احوال خویش در بزرخ را ندارند، به دعا نیازمندتر باشند. لذا زیارت و انجام اعمال واجب و مستحبی به نیابت از آنها و هدیه کردن ثواب این اعمال به روح آنها که از دنیا رفته اند نه فقط برای فرد متوفی بلکه برای شخصی که این اعمال را انجام می دهد، منشا خیرات و برکات بسیار است.

زیارت قبور در نگاه فقها

علاوه بر این، همه فقهاى اسلام بر جواز زيارت قبور اجماع و اتفاق دارند و فقط وهابىت و پیشوایان آن این عمل را جایز نمی دانند، در حالی که سه کتاب از صحاح اهل سنت بر جواز این عمل تصریح دارند، از جمله در «صحيح مسلم»، قسم ثانى، جزء اول، باب: «استئذان النبى ربه فى زيارة قبر امه»، روايت می كند: پیامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم قبر مادر بزرگوار خود را زيارت كرد و فرمود: «من از پروردگارم درباره زيارت قبر مادرم اجازه خواستم، خدا به من اجازه داد. پس شما هم قبور را زيارت كنيد، زيرا قبور، انسان را يادآور مرگ مى نمايند.»4

ابن حجر عسقلانى در جلد سوم كتاب «فتح البارى»، باب زيارت القبور می نویسد: مسلم در صحيح خود از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله روايت مي كند كه فرمود: «من قبلا شما را از زيارت قبور نهى می كردم. ولى اكنون آن ها را زيارت كنيد.»5

آداب زیارت اهل قبور

برای آنکه برکاتی که باید، از زیارت ما نصیب اهل قبور شود رعایت آدابی ضرورت دارد ازجمله داشتن وضو، رو به قبله بودن هنگام زیارت، سلام كردن بر مردگان به نحو مأثور، قرائت قرآن به ویژه خواندن هفت بار سوره ی قدر روبه قبله، درخواست مغفرت و رحمت الهى براى آنان، خواستن حاجت خویش از خداوند نزد قبر پدر ومادر و رفتن به زیارت، در روزهاى جمعه قبل از طلوع خورشید، دوشنبه، عصر پنج‌ شنبه و صبح شنبه.(6)

علاوه بر این و بنابر نقل کتاب های معتبر مستحب است در نزد قبر میت خواندن سوره حمد و ناس و فلق و توحید و آیه الکرسی هر کدام سه مرتبه و سوره قدر هفت مرتبه.

يکي از صحابه از حضرت رسول(ص) نقل کرده که ایشان فرمودند: «برای مردگان خود هديه بفرستيد»، عرض کردم: هديه مردگان چيست؟ فرمود: «صدقه و دعا. ارواح مؤمنان هر جمعه به آسمان دنيا مقابل خانه‌های خود می ‌آيند و فرياد می ‌کنند... اي خانواده من، پدر، فرزندان و خويشان من، بر ما مهرباني کنيد. آن چه در دست ما بود، عذاب و حساب آن ها بر ما است. نفعش برای غير ما. ای خويشان ما، به درهمی يا قرص نانی يا جامه‌ای ما را کمک کنيد تا خداوند شما را از جامه‌های بهشت بپوشاند»7

بنابر آنچه گذشت امید است در این آخرین شب و روز جمعه سال و در آستانه بهار طبیعت، در کنار همه سنت هایی که به آنها پایبند هستیم، اموات را فراموش نکنیم و سهم آنها را نیز در استقبال از نوروز با فاتحه و خیرات بپردازیم. چراکه زیارت اموات در آستانه بهار، کار ویژه ای است تا یادی کنیم از آنها که در بهار جای شان خالی است و همانطور که به صله رحم و دیدوبازدیدها احیاء می رویم با اموات نیز دیداری تازه کنیم.

البته بنابر تصریحات روایی این زیارت اموات باید همراه با تذکر و یاد مرگ برای ما باشد که خود بسیار سازنده است و می تواند نقش اصلاحی اخلاقی در سبک زندگی ها ما در آستانه نو شدن و تحولات طبیعت داشته باشد.

پی نوشت ها:

1- زیارت قبور و دلایل عالمان شیعه بر مشروعیت آن، ص۱۵۱؛

2-کنز العمال، حديث 45543؛

3- وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۸۷۸؛

4-دانشنامه اسلامی، بخش زیارت اهل قبور؛

5-همان؛

6- وسائل الشیعة، ج۷، ص۴۱۵ و ج۳، ص۲۲۳؛

7- مفاتيح الجنان، بخش زيارت قبور مؤمنين.