سینمای اجتماعی ایران در بوته نقد قوه قضائیه

خبرگزاری شبستان- سرویس فرهنگی، محمد پورعلم: سینمای اجتماعی ایران از ابتدای انقلاب تاکنون فراز و فرودهای فراوانی را تجربه کرده است. گاهی موضوعات و آسیب ها را از متن جامعه پیگیری کرده است و گاهی به فیلم های آپارتمانی روی آورده و چالش ها را از درون خانه ها به تصویر کشیده است. گاهی تیغ تیز نقد به دست گرفته و به صورت عریان به معضلات تاخته و گاهی با لحنی ناصحانه به دنبال نشان دادن راهی به روشنایی بوده است.

در دهه گذشته اما، پس از موفقیت چشمگیر فیلم «جدایی نادر از سیمین»، بسیاری از فیلمسازان جوان و علاقمند به موضوعات اجتماعی به سمت فضاسازی فیلم های فرهادی کشیده شدند. «جدایی نادر از سیمین» در واقع نقطه اوج سینمایی بود که فرهادی چند سال پیش از آن با «رقص در غبار» آغاز کرده بود و با «شهر زیبا»، «چهارشنبه سوری» و «درباره الی» ادامه داده بود. نوعی درام که در فضایی رئال اتفاق می افتد و نگرشی تازه به ارتباط میان انسان ها در شبکه به هم پیوسته اجتماعی مطرح می کند.

موفقیت «جدایی نادر از سیمین» در جشنواره فیلم فجر و جشنواره های معتبر جهانی و اکران موفق آن موتور محرکی برای سینمای اجتماعی ایران بود تا فیلمسازان جوان به سمت این گونه از سینما کشیده شوند. اما در کنار رشد فیلم های اجتماعی به سبک و سیاق فرهادی، تکراری شدن موضوعات و فضاسازی فیلم ها از تبعات این گرایش بود.  

پس از موج جدایی فرهادی، «عصبانی نیستم» رضا درمشیان در سال 92 می توانست نقطه مهمی در سینمای اجتماعی ایران باشد اما این فیلم پس از نمایش در جشنواره فجر با مشکل روبرو شد و تا سال ها از اکران بازماند. درمشیان در فیلم خود در جایگاه یک معترض به شرایط جامعه ظاهر می شود و فیلم رنگ و بوی سیاسی تندتری دارد.

به هر روی «عصبانی نیستم» در زمان خود نتوانست در سینمای ایران موج سازی کند تا چند سال بعد جوان دیگری به نام سعید روستایی شناخت و توانایی ویژه خود از زندگی اقشار آسیب پذیر اقتصادی را با فیلم «ابد و یک روز» در سال 94 به نمایش بگذارد. «ابد و یک روز» که نخستین ساخته بلند سینمایی روستایی بود جوایز مهمی از جشنواره فیلم فجر را نصیب او کرد و با وجود تلخی گزنده، در اکران عمومی با استقبال باورنکردنی روبرو شد. گرچه این شکل از سینمای اجتماعی به مشکلات طبقه فرودست اقتصادی شهری می پردازد پیش از این نیز در آثار کارگردانی چون رخشان بنی اعتماد نمود داشت اما چند سالی بود که اثر شاخصی به خود نمی دید.

پس از «ابد و یک روز» و در سه سال گذشته فیلم هایی در این گونه سینمای اجتماعی و با تاثیرپذیری مستقیم و غیرمستقیم از آن ساخته شده اند که «بدون تاریخ بدون امضا» و «مغزهای کوچک زنگ زده» از شاخص ترین آن هاست.

معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه در چهارسال گذشته از آثار برتر جشنواره فیلم فجر که رویکرد پیشگیری از جرم و آسیب های اجتماعی دارند تقدیر کرده است. امسال نیز قرار است با برپایی چهارمین دوره این مراسم آثار سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر مورد تقدیر قرار گیرند.

پیش از این، «مهدی افتخاری» در نشست خبری این رویداد با اشاره به تقدیر قوه قضاییه از 16 فیلم در سال های گذشته از آماده شدن 40 فیلمنامه برای بهره برداری در آثار سینمایی خبر داده بود.

دبیر شورای ارتقای آگاهی های عمومی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه با معرفی «نهضت پیشگیری؛ همت همگانی» به عنوان شعار چهارمین دوره جشنواره گفته بود: «تلاش  ما این است با بهره گیری از پتانسیل  موسیقی و سینما این شعار را در سطح جامعه محقق کنیم.»

افتخاری تاکید کرده بود که قوه قضاییه به آثار موفق در زمینه پیشگیری از جرم و آسیب های اجتماعی در بخش های مختلف فیلمنامه، کارگردانی و بازیگری جوایزی را اختصاص می دهد.

در این نشست همچنین «محمود اربابی» سینما را به خاطر تاثیرگذاری فراوان بر نوجوانان و جوانان رسانه ای مهم دانست که در وپیشگیری از آسیب های اجتماعی بسیار تاثیرگذار است.

معاون توسعه فناوری و مطالعات سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین به اکران فیلم های جشنواره فجر سی و ششم اشاره کرد و گفت: «در سال های گذشته شاهد رشد توجه به آسیب های اجتماعی در سینما هستیم. سال گذشته نیز فیلمسازان بسیاری به این مقوله علاقه نشان دادند و در اکران نیز موفق بودند.»

وی با تاکید بر بهره گیری از قابلیت های سینما در زمینه مسائل اجتماعی گفت: معاونت اجتماعی قوه قضاییه و سایر سازمان ها باید به این تکاه توجه کنند که چگونه می توان از ظرفیت رسانه پرمخاطبی چون سینما استفاده کرد. آیا یک تهیه کننده و فیلمساز باید لزوما و به طور مستقیم به یک آسیب اجتماعی بپردازد؟ شاید این گونه نباشد اما سینماگر دغدغه مند نسبت به مشائل اجتماعی قطعا در گوشه هایی از فیلم خود به معضلات اجتماعی خواهد پرداخت.

اربابی همچنین به نقش سینمای مستند در آگاهی بخشی نسبت به جرایم و آسیب های اجتماعی اشاره کرذد و گفت: «همه مراکز رسانه ای از نهادهای دولتی تا صداو سیما می توانند در این حوزه ورود کنند.»

اربابی یادآور شد که معاونت اجتماعی قوه قضاییه قصد ورود به حوزه تولید فیلم را ندارد، بلکه قصد دارد با گفتگو، فیلمسازان را نسبت به پدیده های اجتماعی آگاه کند.

گفتنی است اختتامیه این برنامه با حضور داوران شناخته شده سینمایی به بررسی همه فیلم های حاضر در جشنواره می پردازد تا آثاری که پررنگ ترین رویکرد پیشگیرانه نسبت جرم و آسیب های اجتماعی را دارند، انتخاب شوند.

داوران این دوره از جشنواره تقدیر از آثار برتر جشنواره فیلم فجر عبارتند از: سیدمحمود رضوی تهیه کننده، اکبر نبوی منتقد، محمود اربابی فیلم نامه‌نویس، پوران درخشنده کارگردان و تهیه کننده و بهروز شعیبی کارگردان و بازیگر.

در اختتامیه چهارمین دوره این مراسم که فردا 5 اسفند ازساعت 15 در فرهنگستان هنر برپا می شود قرار است بیانیه داوری قرائت شود و آثار برگزیده لوح سپاس و جایزه دریافت کنند.

حال باید منتظر ماند و دید کدامیک از فیلم های اجتماعی جشنواره سی و هفتم فجر می توانند جایزه قوه قضائیه را ازآن خود کنند؟