«آخرین داستان»؛ تحقق رویای پویانمایی شاهنامه

خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی- محمد پورعلم :در سال های گذشته ساخت «انیمیشن» همچون سایر قالب های فیلمسازی مورد توجه جوانان ایرانی قرار گرفته است و با وجود حمایت های اندک از این گونه فیلمسازی، آثار قابل توجهی در این زمینه تولید شده است.

انیمیشن «آخرین داستان» یکی از این نمونه هاست که با دستمایه قراردادن داستان های شاهنامه، اثری ایرانی خلق کرده و حالا قرار است در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش دربیاید. «اشکان رهگذر»، کارگردان این انیمیشن سینمایی و مدیر استودیو هورخش است که حدود ده سال پیش تصمیم گرفت پروژه بزرگ «آخرین داستان» را به تهیه کنندگی احسان رسول‌اف کلید بزند.

رهگذر در ابتدا به سراغ داستان های شاهنامه رفته و کوشیده تا برداشتی آزاد از آن داشته باشد چرا که معتقد است «فردوسی تاریخ را به مدیوم جدید یعنی شعر تبدیل می کند. اگر ما بخواهیم مدیوم شعر را به مدیوم دیگری تبدیل کنیم باید تغییراتی در آن دهیم». او برای دستیابی به این هدف از کتاب «دیباچه نوین شاهنامه» بهرام بیضایی بسیار بهره برده و در این زمینه با جلال تهرانی و محمد چرمشیر مشورت کرده است.

این کارگردان اما برای دریافت پروانه ساخت انیمیشن خود مسیر همواری را طی نکرده است. چنان که پیش از این در نشست «نقد و بررسی سینمای انیمیشن و بازتولید مباحث فرهنگی و هویت ایرانی» در پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات گفت: «نسخه اولیه برای نمایش رفت به ما پروانه تولید ندادند، گفتند به چه جرات در شاهنامه دست بردی، معتقد بودند یک تار مو نباید از شاهنامه این طرف و آن طرف شود. ما برای تولید این فیلم جنگیدیم، نسخه های خارجی را مثال زدیم و خدا رو شکر موضوع حل شد.»

مدیر استودیو هورخش می گوید در نگارش متن فیلمنامه به درونمایه داستان های شاهنامه پایبند بوده و دخل و تصرفی در رویدادهای محوری نداشته اما در ساختار روایی و روند اتفاقات از خیال پردازی امروزی بهره برده است. او دلیل این مواجهه را «لزوم آفرینش اثر تاریخی متناسب با روح زمانه» می داند تا اثر با مخاطب امروز ارتباط برقرار کند.

باید توجه داشت چالشی که اشکان رهگذر با آن مواجه بوده، منحصر به او و «آخرین داستان» نیست، بلکه در سال های گذشته هر گونه مواجهه تازه با متون ادبی تاریخی مخالفان جدی داشته است. به طور مثال چاپ روایت «عباس کیارستمی» از حافظ و سعدی در زمان خود با مخالفت برخی اهالی ادبیات روبرو شد. حال درباره «شاهنامه» شاید حساسیت ها بیشتر هم باشد چنان که خود رهگذر هم با آگاهی از آن می گوید «شاهنامه برای ما ایرانیان مهم و حتی برای برخی مقدس است. خاستگاه ملی گرایانه ما از شاهنامه می جوشد.»

به هر روی «آخرین داستان» داستان ضحاک است که با پایان حکومت «جمشید» آغاز می شود و تا حکومت «فریدون» ادامه می یابد. نویسندگان فیلمنامه علاوه بر شاهنامه از سایر آثار کهن همچون «بُندهش» و «وندیداد» هم بهره برده اند. در خلاصه داستان فیلم که در سایت این انیمیشن منتشر شده به دورانی اشاره شده که «جمشیدکی» با فر ایزدی و سپاهی از متحدان بر سپاه اهریمن ظفر می یابد و بر تخت پادشاهی تکیه می زند. اما مدتی بعد دچار غرور شده و به اشعال سایر سرزمین ها می پردازد. در این زمان فر ایزدی از او گرفته می شود. او دخترش «شهرزاد» را تنها می گذارد و وصیت می کند در غیابش «مرداس» متحد او بر تخت بنشیند. وقتی جمشید فردای آن روز با سپاهش به شکار اهریمن می رود دیگر بازنمی گردد. در همین حال خبر می رسد «مرداس» مرده و حال فرزند او «ضحاک» بر تخت می نشیند...اما در این میان کودکی نیز در سرزمین «جمکرد» متولد می شود که سرنوشت پادشاهی ضحاک را تغییر می دهد.

رهگذر و گروهش پیش تولید انیمیشن را از سال 89 آغاز کردند تا در سال 92 وارد پروسه اصلی تولید شوند. آن ها در آن زمان یک طرح پایلت از کار اصلی ساختند و آن را به چندین جشنواره بین المللی فرستادند. سال 2013 بود که جشنواره انسی فرانسه، با استقبال از این طرح، آن را در میان 6 پروژه برتر در حال تولید قرار داد. اهمیت این حضور به این خاطر بود که تهیه کنندگان، خزیداران و پخش کنندگان جهانی با «آخرین داستان» آشنا شدند و جشنواره انسی به نوعی به حامی معنوی این اثر بدل شد. گرچه در سال 2016، جشنواره کن هم از رهگذر دعوت کرد تا فیلمش را به همراه سه پروژه از آلمان ، فرانسه و لهستان برای پخش بین المللی عرضه کند.

با این وجود نویسنده و کارگردان جوان ایرانی از حمایت های داخلی راضی نیست. او ساختار حمایت از انیمیشن در داخل را «کهنه و سلیقه ای» توصیف می کند و از تجربه دشوار تعامل با نهادهایی سخن می گوید که باید حامی جوانان خلاق ایرانی باشند اما برخورد سلیقه ای آن ها، مانع از این امر می شود. به طور مثال رهگذر از تغییر 4 مدیر در طول ساخت «آخرین داستان» می گوید و این که هرکدام از آن ها مواجهه متفاوتی با اثر داشته اند.

هزینه های بالای تولید انیمیشن در ایران و چالش های پیش روی اکران این گونه آثار-از جمله هزینه میلیاردی تبلیغات-، موضوع دیگری است که مدیر استودیو هورخش به آن اشاره می کند.

از این ها که بگذریم، به ویژگی های سینمایی و عوامل تولید این انیمیشن 120 دقیقه ای می رسیم. به نظر می رسد که «آخرین داستان» به لحاظ تصویری خصوصا صحنه های اکشن پیشرفتی جدی در سینمای انیمیشن ایران به وجود آورده. از سوی دیگر موسیقی آن را «کریستوف رضاعی» با الهام از موسیقی نواحی ایران و براساس موقعیت جغرافیایی داستان ها ساخته که از این نظر مجموعه ای شنیدنی خواهد بود. طراحی صحنه و لباس کاراکترها نیز علاوه بر مستندات مربوط به دوره هخامنشی، زاییده خلاقیت عوامل تولید است. همچنین «محمد چرمشیر»، ویرایش فیلمنامه این اثر را برعهده داشته است و «شهرام ناظری» تیتراژ پایانی آن را خوانده است. 

اما نکته جالب توجه درباره «آخرین داستان» حضور بازیگران مطرح سینمای ایران به عنوان صداپیشه است که در کنار حدود 100 نفر عوامل تولید، در این پروژه مشارکت دارند که از سوی تینا پاکروان انتخاب شده اند. از جمله این صداپیشگان می توان به اکبر زنجانپور(کاوه آهنگر)، حامد بهداد( ضحاک)، لیلا حاتمی (شهرزاد)، پرویز پرستویی (تهمورث و ارشیا)، اشکان خطیبی (آفریدون)، باران کوثری (ماندانا)، حسین پور شیرازی (جمشید و مرداس)، شقایق فراهانی (فرانک)، ملیکا شریفی نیا (مادر ارمایل و گرمایل)، فرخ نعمتی (شهراسب)، بیتا فرهی (اهریمن) و مجید مظفری (بارمان) اشاره کرد.

نکته قابل ذکر دیگر درباره این انیمیشن، انتشار چند جلد رمان «آخرین داستان» به عنوان پیوست فرهنگی فیلم است. این رمان مصور که درباره رویدادهای پیش از داستان فیلم است، برای اولین بار در ایران به همراه یک انیمشین منتشر می شود.