دیپلماسی فرهنگی بازوی قدرتمند کشور در تحریم ها است

خبرگزاری شبستان، گروه فرهنگی-الهام عطائی: اگرچه فرهنگ همواره و در همه دوره‌ها عامل موثر و قدرتمندی در عرصه بین‌الملل بوده است، اما میزان این قدرتمندی و تاثیرگذاری امروز به قدری است که تعیین کننده روابط میان کشورها است و امروز شرایط کشور به گونه‌ای است که قدرت‌های بزرگ با ابزارهایی که در اختیار دارند همه تلاششان را برای انزوای ایران و معرفی چهره‌ای دورغین از ایران در سطح جهانی  به کار بسته‌اند. «احسان خزاعی» که سال ها در گرجستان برای رشد و اعتلای فرهنگ ایرانی تلاش کرده و اولین رایزن فرهنگی ایران در این کشور بوده است، این روزها مسئولیت مدیریت یکی از معاونت‌های مهم سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را برعهده دارد. او معتقد است فرهنگ عامل موثرتری از سیاست است و می گوید ما فرهنگ را برای خود فرهنگ می خواهیم نه برای اینکه پله ای برای سیاست باشد. او در بخش های مختلفی از گفت و گوی مفصل خود با شبستان به اهمیت فرهنگ  اشاره کرده (اینجا) و در بخشی دیگر از تشکیل انجمن دوستی ایران و گرجستان و علاقه آنها به فرهنگ و به ویژه ادبیات فارسی گفت (اینجا) . در ادامه مشروح بخش سوم گفت و گو با او را می خوانید.

* مانور دادن روی روابط فرهنگی در شرایط امروزی که با تحریم های مختلف سیاسی و اقتصادی محاصره شده ایم چقدر می تواند برای کشور موثر باشد؟

معتقدم باید از تجربه برخی کشورها در این زمینه استفاده کنیم، برای مثال آلمانی ها زمانی که در جریان جنگ جهانی اول و دوم بودند یا فرضا روس ها،  در زمانی که  در روزهای اوج جنگ بودند و جنگ های سنگین و سختی را تجربه می کردند، هرگز فعالیت های فرهنگی تبلیغی خود را در مرزها تعطیل نکردند.

در شرایط امروز که کشور تحریم شده است،اصلی ترین عاملی که می تواند به کمک کشور بیاید، «دیپلماسی عمومی» و «دیپلماسی فرهنگی» است؛ چون روابط فرهنگی هرگز قطع نمی شوند و به نوعی مردمی هستند. برای مثال علاقه به حافظ در کشورهای دیگر قطع شدنی نیست و ممکن است در هر شرایطی ولو قطع رابطه در هر کشوری ترجمه و منتشر شود. روابط فرهنگی اساس مردمی دارند و ما در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی وظیفه داریم این روابط مردمی را شناسائی، برجسته و عیان کنیم و به مردم دنیا نشان بدهیم چه ظرفیت های فرهنگی در کشور وجود دارد. توسعه دیپلماسی فرهنگی موثرترین راه در شرایط تحریم است.

ما روابط سیاسی هم داریم و شاهد هستید برای مثال به یکباره در یک کشوری مثل سودان روابط سیاسی ما هم قطع می شود، یا برای مثال چند روز پیش در آلبانی اتفاقی افتاد و سفیرمان را در این کشور فراخوان کردند. می خواهم بگویم در برهه ای ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید و روابط سیاسی قطع شود و یا مجدد برقرار شود. روابط اقتصادی هم همینطور است، اما روابط فرهنگی ادامه دار است و این نشان دهنده میزان تاثیرگذاری فرهنگی ایران در سایر کشورها است و آنچه که باید حمایت شود دیپلماسی فرهنگی است.

*میزان این تاثیرگذاری در کدام کشورها بیشتر است؟

 این تاثیر به ویژه روی کشورهای همجوار ایران بسیار مشاهده می شود و در کشورهای دور علاوه بر تاثیرفرهنگی علاقمندی آنها هم عامل موثری است که به دنبال تحقیق و پیگیری در این زمینه باشند. این موضوع باعث حفظ روابط فرهنگی می شود. برای مثال در کشوری مثل ازبکستان بررسی شده چندین هزار واژه فارسی وارد فرهنگ و زبانشان شده است که نمی توانند آن را از زبانشان جدا کنند.

*فرهنگ ابزار قدرتمندتری است یا سیاست ؟

از نظر ما اهالی فرهنگی «فرهنگ» قدرتمندتر است و از نظر اهالی سیاست هم باز «فرهنگ» مهم تر است. تفاوت دیدگاه ها تنها در این است که سیاستمداران ما گاهی اینطور تصور می کنند که فرهنگ پله ای برای رسیدن به سیاست است، در حالی که ما فرهنگ را برای خود فرهنگ می خواهیم و آن را برای رسیدن به فرهنگ می خواهیم.امام خمینی (ره) در ابتدای انقلاب فرمودند:«انقلاب ما انقلاب فرهنگی است»، بنابراین ماهیت کارمان باید به سمت فرهنگ باشد، چون فرهنگ عامل بسیار مهم تر و موثرتری است.

*حدود وظائف رایزنان فرهنگی چقدر است؟

اساس ارتباط فرهنگی ما با کشورهای دیگر از طریق رایزنان فرهنگی پیگیری می شود و بر اساس قراردادهای فرهنگی است که بین دو کشور وجود دارد و به صورت قانون درآمده است. یک موافقتنامه فرهنگی بعد از تصویب در مجلس به صورت قانون در می آید و سازمان فرهنگ و ارتباطات در واقع مجری این قوانین و قراردادها است. وظیفه اصلی رایزنان فرهنگی این است که با کمک سفیر کارهای فرهنگی را پیگیری کند.

*انتظاراتی که از یک رایزن فرهنگی وجود دارد چه نوع انتظاراتی است؟

نکته ای که وجود دارد همین موضوع است که از یک رایزن فرهنگی انتظارات زیادی وجود دارد. رایزن فرهنگی در واقع رایزن فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات نیست و رایزن فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور است. بنابراین همه دستگاه های فرهنگی هم انتظارات مختلفی دارند و می خواهند توسط آن حمایت شوند. این انتظارات به دلیل تنوع دستگاه های فرهنگی در کشور بسیار مختلف است ؛ برای مثال سازمان تبلیغات از ما انتظاراتی دارد، حوزه هنری همینطور، حوزه علمیه هم انتظارات دیگری دارد، یک نویسنده ادبیات داستانی هم ممکن است  خواسته هائی داشته باشد ، یا مثلا موسسه نشر آثار امام خمینی( ره)انتظارات خود را دارند.

برای مثال « ادوارد شوارد نادزه»در دوره شوروی وزیر امور خارجه شوروی بود گرجستانی بود و تنها دیپلمات خارجی بود که توانست در زمان حیات امام به ملاقات ایشان بیاید و پیام گورباچف را ابلاغ کند و برخورد معروف امام(ره) با او را هم که همه به خاطر دارند، برای مثال زمانی که در گرجستان حضور داشتم موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) انتظار داشتند که برنامه مستندی  در این زمینه تهیه کنیم. برای مثال مصاحبه ای با این فرد داشته باشیم تا در حقیقت خاطراتی که از این روز داشته و برداشتی که از این ملاقات داشته است را به عنوان بخشی از تاریخ به تصویر بکشیم. دستگاه های فرهنگی درخواست هائی دارند و رایزنان فرهنگی هم در حد وسع و مقدورات خود انتظارات را برآورده می کنند.

*بنابراین تمام وظائف و انتظارات از رایزنان فرهنگی در همان حوزه فرهنگ تعریف می شوند؟

در بسیاری از کشورها بحث پیگیری امور دانشجویان هم برعهده رایزن فرهنگی است و در برخی کشورها رایزنان فرهنگی ما رایزنان علمی هم هستند و مشکلات دانشجوئی و ایرانیان آن کشور را هم پیگیری می کنند.

*شما مدتی مسئولیت مدیریت «انتشارات بین المللی الهدی» را هم برعهده داشته اید، آیا کتاب های منتشر شده توسط انتشارات سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در دنیا موثر بوده اند؟

انتشارات بین المللی الهدی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت. نمایندگی های زیادی را در کشورهای مختلف اروپائی ، آسیاسی ، منطقه ای یا در حوزه قفقاز داشت. معروف ترین این نمایندگی ها در کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز بود. یکی از کارهای مهم این بود که در قالب کتاب به معرفی ایران به دیگر کشورها پرداختیم. در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان نمایندگی انتشارات الهی دقیقا روبروی کاخ رئیس جمهور است. رئیس جمهور تاجیکستان می گفت من لذت می برم که وقتی پنجره را باز می کنم  و یک فروشگاه کتاب ایرانی را می بینم.

از طریق این فروشگاه آثار بسیاری به زبان های تاجیکی و روسی چاپ شد و علاقمندانی که تشنه فرهنگ و ادبیات ما در حوزه های مختلف بودند به هر حال از این راه تقویت شدند. در باکو شعبه ای روبروی دانشگاه دولتی باکو داشتیم و در خیلی از کشورها مثل قرقیزستان و ترکمنستان فروشگاه های الهدی تنها فروشگاه های مذهبی شهر محسوب می شدند.برای مثال کسی قرآن می خواست حتما سراغ این فروشگاه ها می رفت. برخی از این کشورها مثل قرقیزستان و ترکمنستان اهل سنت هستند، این ملاحضات بود که کتاب هائی به آنجا نرود که باعث حساسیت بشود. انتشارات الهدی وابسته به کتاب های خود نیست  و فقط کتاب های منتشر شده توسط خود را توزیع نمی کند، اگر انتشارات الهدی در نمایشگاهی شرکت دارد به نمایندگی از ناشران داخلی شرکت می کند، انتشارات الهدی کار توزیع حداقل 15 یا 20 ناشر که کتاب هائی برای عرضه در خارج از کشور داشته باشند را بر عهده می گیرد. این روند ادامه داشته تا به امروز و فکر می کنم بالای ۱۵۰۰ عنوان به 25 زبان زنده دنیا کتاب منتشر کرده ایم وبنابراین این انتشارات نقش عمده ای در انتقال فرهنگ به ویژه در حوزه ادبیات به خارج از کشور داشته است.

*از بین این ۱۵۰۰عنوان کتاب، کدام دسته از کتاب ها پروفروش تر بوده اند؟

برخی کتاب های فقهی مثل استفتائات مقام معظم رهبری به زبان های عربی، اردو، انگلیسی و فارسی بسیار مورد استقبال قرار گرفت. اولین جائی که «اجوبةالاستفتائات مقام معظم رهبری» را چاپ کرد و امتیازش را در اختیار داشت انتشارات بین المللی الهدی بود. یک دوره کتاب هائی هم با عنوان« آز فا» داشت که مورد استقبال واقع شد؛ آموزش زبان فارسی به زبان های مختلف ازجمله انگلیسی ، عربی و فرانسوی و ...بود، اولین کتاب های آموزش زبان فارسی تالیف دکتر یدالله ثمره بود که هیچ گاه بابت این کتاب حق التالیف نمی گرفت. می دانید اگر کتابی کتاب درسی یا دانشگاهی شود به عنوان منبع قرار می گیرد و مدام چاپ می شود. این کتاب هم چاپ های متعددی را پشت سر گذاشت. در حال حاضر هم انتشارات الهدی چندسالی است به سمت انتشار کتاب های الکترونیکی به صورت ای بوک رفته است که در قالب سی دی یا از طریق سایت توزیع کتاب را دارد. انتشارات الهدی همچنین خروجی کارهای پژوهشی سازمان هم است.

 
*به صورت خاص آثاری درباره امام خمینی هم داشتید؟
 
بله، حداقل 5 عنوان اثر درباره معرفی امام خمینی (ره) به زبان های مختلف داریم. برای مثال صحیفیه امام خمینی (ره)، مجموعه غزلیات ایشان را داریم که به زبان های مختلف چاپ شده است.در خارج از کشور بسیار علاقمند و کنجکاو به شناخت امام(ره) از هر نظرهستند، به ویژه بعد از فوت امام (ره) که اشعارشان چاپ شد باب تازه ای در این زمینه باب شد. اشعار امام (ره )سبک خاصی دارد که در خارج از کشور بسیار به این سبک علاقمند هستند. ما توزیع کتاب هائی که توسط انتشارات الهدی چاپ کرده بودیم و کتاب هائی که موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) منتشر کرده بود را بر عهده داریم.