حجت الاسلام «سید سجاد ایزدهی» در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، و در تشریح «مفهوم سرقت علمی»، اظهار کرد: اساسا قبل از آنکه بخواهیم به این مساله بپردازیم باید در مورد خود سرقت تعریفی داشته باشیم، در این میان بحث سر ملکیت و مالیت است، سرقت در مالکیت یک چیز معنایی ندارد، وقتی صحبت از سرقت چیزی می شود یعنی مال قبلا در ملکیت دیگری بوده و صاحب اختیار آن بوده است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: البته در فقه ما گاهی در برخی موارد بین مالیت و ملکیت تفاوت قایل می شوند، گاهی یک چیزی ملکیت دارد ولی مالیت ندارد مثل یک دانه جو یا یک برگه کاغذ، اما در امور دیگر مثل خانه، اتومبیل و مواردی از این دست چون فرض بر این است که مالیت دارند پس ملکیت هم دارند، یعنی به ازای آن مبلغی قرار داده می شود و قابلیت نقل و انتقال به واسطه پول را پیدا می کند و از طرف دیگر ملکیت دارد یعنی کسی این شیء را به واسطه پرداخت مال به خود اختصاص داده و از دیگران سلب کرده است، بحث سرقت در اینجا مطرح می شود.
وی تصریح کرد: حال اگر در مباحث علمی دستاوردی اعم از یک صفحه نوشته شده، یا یک نرم افزار ساخته شده و یا یک ایده علمی ثبت شده و .... ملکیت کسی بوده و به او اختصاص یافته باشد، در این صورت اگر کسی از آن برداشت کند، مرتکب سرقت علمی شده است؛ این مساله در قالب مالکیت معنوی تعریف می شود.
ایزدهی بیان کرد: وقتی می گوییم خانه و منزل برای یک شخص می شوند و به او تعلق دارند از این جهت است که عین خارجی هستند اما در فقه بحث این است که آیا امور اعتباری هم مالیت و ملکیت پذیرند؟ چیزی که اعتبار است و وجود خارجی ندارد می تواند مالیت و ملکیت داشته باشد، اموری مثل یک ایده علمی و یا اختراعی که هنوز تبدیل به چیزی نشده است.
این محقق ادامه داد: در فقه ما از این مساله به عنوان «حق الطبع» یاد کردند یعنی حق نگارش، به این مفهوم که برای مثال کسی کتابی را نوشته است و دیگری بیاید و عین آن کتاب را به نام خودش ثبت کند، فقها در مورد این مساله صحبت کردند هرچند که در قانون جمهوری اسلامی ثبت نشده است؛ برای مثال ایده ای که تبدیل به یک خودرو می شود و قابلیت استناد دارد، قابلیت مالیت و ملکیت دارد.
وی ادامه داد: اما در مورد بحث های علمی مساله ای دیگری هم وجود دارد، اینکه ممکن است با توجه به قابلیت های ذهن بشر، در دو نقطه جهان دو نفر همزمان روی یک موضوع تحقیق کنند و دو ایده به نظرشان بیاید، یعنی ممکن است که شخص دیگر هم روی مضووع من کار کند که ایرادی بر آن وارد نیست اما اگر واژگان، نوع ارایه مقاله و کتاب ها که در عرصه جهانی اهمیت خاصی دارد که متعلق به خود شخص باشد، عینا همان باشد که دیگری نگارش کرده است در این صورت سرقت علمی می شود. گاهی ممکن است شخصی یک ایده و مقاله را بازپرداخت کند که ایرادی بر آن هم نیست اما اینکه عینا مطلبی را از دیگری برداشت کند و اصطلاحا کپی برداری کند سرقت علمی کرده است.
ایزدهی تاکید کرد: به همین دلیل است که این روزها نرم افزارهای مشابه یاب وجود دارد که معلوم می کند که آیا این متن را در مراحل قبل کسی نوشته یا ننوشته است. در کشور ما قانون حق طبع و یا همان کپی رایت وجود ندارد اما در کشورهای دیگر قانون مهمی است. بسیاری از افراد هستند که به صرف آنکه سرقت علمی انجام داده اند از سمت و مقام خود عزل می شوند اما در کشور ما اگرچه سارق علمی از نظر قانونی توبیخ نمی شود اما از نظر اخلاقی کار زشتی انجام داده است.
وی با بیان اینکه مشکل ما در مبارزه با سرقت علمی عدم داشتن قانون در این باره است، خاطرنشان کرد: باید برای این مساله رویکرد قانونی پیاده شود، اگر قرار است شخصی به واسطه مدرک تحصیلی به مقام و جایگاهی برسد، اگر بر فرض جعل و سرقت در روال تحصیلی و مدارک او وجود داشته باشد باید با او برخورد شود، اگر با مردم برخورد می شود با او هم باید برخورد شود. بنابر این، برای مشکل سرقت علمی باید رویکرد قانونی پیدا کنیم. گاهی هنجار هست اما قانون نیست. وقتی هنجار تبدیل به قانون شد الزام حقوقی خواهیم داشت.
گفت وگو از: فاطمه فرامرزی
نظر شما