خبرگزاری شبستان-کرمان؛ بررسی عصر صفویه از فراز تا فرود در زمینه های مختلف، دارای مطالب بسیار غنی و ارزشمندی برای مطالعه، تحقیق و تجربه می باشد، چرا که دوره صفویه دوران تغییرات بسیار عمیق و جدی در زمینه های مذهبی، فرهنگی، سیاسی، حکومتی و ... بوده است.
از آن جایی که صفویان پس از فراز و نشیب فراوانی توانستند به حکومت برسند برای ادامه و تثبیت قدرت خویش نیازمند تأیید و حتی همکاری با نائبان عام امام زمان علیه السلام یعنی سلسه علمای شیعه بودند. لذا صفویان با پاپیش نهادن و درخواست های مکرر از علمای بزرگ جهان تشیع چه در داخل و چه در خارج از ایران، رضایت علما را برای همکاری جلب نمودند و به این هدف نائل آمدند.
آن ها برای علما در بدنه حکومت مقاماتی چون صدر، مجتهد، قاضی، امام جمعه و ... را قرار دادند و راه را برای همکاری استوار نمودند. از دیگر سو علما نیز با بررسی اوضاع زمان خود از فرصت مناسبی که پس از سالیان متمادی رنج و انزوا و تقیّه برای گسترش مذهب تشیع بدست آمده بود، قبولِ همکاری نموده و حداکثر استفاده را برای احقاق حق نمودند، البته این همکاری دارای مشروعیت دینی بود چرا که مبانی استناد علما به قرآن و روایات و سیره پیامبران و ائمه هدی علیه السلام بوده است و همچنین آن ها به سیره اصحاب خاص ائمه و حتی به سیره علما سلف خویش که با خلفا و حاکمان زمان خود تعاملاتی داشته اند استناد نمودند، هم چنان که دلائل و استنادات این همکاری در آثار علمی علمای عصر صفوی مذکور است.
با این همکاری، علمای عصر صفوی نشان دادند که در اسلام همکاری با سلاطین همیشه مذموم و ناپسند نمی باشد و بلکه گاهی امر نیکو و حتی واجب نیز می باشد. از نتایج این همکاری، می توان به مواردی چون گسترش فرهنگ غنی تشیع، برپایی نمازهای جمعه و جماعت، گسترش حوزه های علمیه، پیشرفت علم و ترجمه و نگارش فرهنگ نامه های بزرگ شیعی و آبادی قبور ائمه و امامزادگان و ... اشاره کرد.
آن چه در این بحث بسیار پر اهمیت می باشد، قدمی است که سلاطین صفوی برای گسترش مذهب تشیع برداشته اند، زیرا در این عصر بود که برای اولین بار تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران اعلان شد.
اهمیت این مسأله آن جایی بیشتر می شود که بدانیم، حاکمان صفوی برای رسیدن به اهداف خود رو به سوی علمای جهان تشیع آورده و از آن ها تقاضای همکاری کردند. چرا که بدون همکاری و پشتوانه ی علمی به تنهایی نمی توانستند به اهداف و آرمان های خود نائل آیند.
علمای آن عصر نیز دست رد بر سینه سلاطین صفوی نزده، بلکه بسیاری از آن بزرگان مشغول به همکاری با حاکمان صفوی شدند و از این فرصت به دست آمده نهایت استفاده را برای برپایی مذهب حق تشیع و گسترش آن و بهبود بخشیدن به وضع فرهنگی جامعه بردند؛ تحولات دینی و مذهبی این عصر آن چنان چشمگیر و غیر قابل انکار است که واقعاً می توان این عصر را سرآغاز بر این شکوفایی ایران شیعی دانست.
البته با کمال تأسف عده ای بدون تفحص قوی و درک موقعیت و شرایط آن زمان با خرده گیری بر علما، آن ها را به طوفان انتقاد گرفته و این تعامل را برخلاف سیره ائمه و علمای گذشته تلقی کردند. (شریعتی، 1350 : ص47) که در این نوشته تلاش خواهیم کرد به تحلیل و بررسی انتقادی این دیدگاه بپردازیم.
از آن جائیکه عصر صفویه دارای شکوفایی ها و تحولات خاصی در زمینه های مختلف می باشد، لذا نه تنها مورد توجه نویسندگان داخلی بلکه مورد استقبال نویسندگان خارجی نیز قرار داشته که با نوشتن کتاب ها و مقالات علمی و سفرنامه ها، علاقه ی خود را به تحولات آن عصر نشان دادند.
هیچ کدام از آثار نگارش یافته، چه کتب تاریخی، چه پایان نامه ها و چه مقالات اشاره ای به دلایل این تعامل از منظر دین ننموده اند. از همین رو از جمله رویکردها و مزیت های این پژوهش{مقاله مبانی دینی تعامل عالمان شیعی با پادشاهان صفوی چاپ شده در فصلنامه بلاغ مبین} همین است که بررسی تعاملی عالمان دینی با حکومت صفویه و نقش آن در گسترش تشیع را منظر دین (قرآن، روایات و سیره ائمه اطهار) پرداختیم.
محمد کرمی نیا
نظر شما