خبرگزاری شبستان- ایلام: استان ایلام به گواه تاریخ و بر اساس اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده که در ۶۴۰ سال پیش از میلاد به دست آشور بانی پال تصرف شد و در کتیبه‌های بابلی، عیلام را «آلامتو یا آلام» خوانده‌اند که به معنای کوهستان یا سرزمین طلوع خورشید معروف بوده است.
امروزه این استان دارای ده شهرستان آبدانان، ایلام، ایوان، بدره، دره شهر، دهلران، چرداول، ملکشاهی و مهران و سیروان است که با توجه به حضور اقوام و طایفه‌های مختلف با زبان‌ها و لهجه‌های متفاوت، آداب‌ورسومی متنوع و در بیشتر موارد با تفاوت‌هایی جزئی و نزدیک به هم به مناسبت‌های گوناگون و ایام مختلف سال در مناطق مختلف این استان جاری و ساری است.
یکی از آداب و سنن قدیمی در بین مردمان این دیار گردهمایی اعضای فامیل و یا طایفه در درازترین شب سال همان شب چله در منزل یکی از بزرگان خاندان و فامیل بوده است که نوعی صله رحم و همایشی در سردترین و طولانی‌ترین شب زمستان بوده است که این شب را در آرامش و سلامت در کنار بزرگان و برای بهره‌مندی از پند و تجربه آنان سپری کنند.
از طرفی این گردهمایی علاوه بر انس و الفت بین اعضای فامیل و خانواده، محملی برای خبردار شدن از حال و احوال همدیگر درگذشته باوجود نبودن وسایل ارتباطی و فناوری‌های جدید امروزی مانند گوشی‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی بوده است که این مجالس برای بسیاری از کوچک‌ترها به لحاظ سنی، کلاس درس و آموختن از بزرگان بوده است.
در شب یلدا یا همان شب چِله، آداب و سنن مختلفی در روزگار نه‌چندان دور با رسمیت و قوت بیشتری و هم‌اکنون با شدت و حدت کمتری برگزار می‌شود که ازجمله می‌توان به مراسم «شلی مِلی»، «چل سِرو»، بازی‌های سنتی و محلی خانگی ازجمله «پرقوچ» و قصه‌گویی و داستان‌سرایی بزرگان از گذشته‌های دور و نزدیک (مَتَل)، فال گرفتن و تفقد زدن به قرآن کریم و کتاب حافظ اشاره کرد.
البته این شب‌نشینی‌ها و دورهمی ها در شب‌های چله خالی از خوراکی و شیرینی‌های محلی هم نبوده است و درگذشته که شیرینی‌ها و قنادی‌های امروزی نبوده است، مردم در شب چله از شیرینی‌ها و خوراکی‌های محلی ازجمله «بِژی برساق»، «گنمه شیره» (گندم برشته همراه با شیر)، «کله کنجی»، «حلوای بگل» یا شلغم و لبو استفاده می‌کردند که البته در خانه‌های قدیمی و زیر سیاه‌چادرها صفایی دیگر داشته است.
یکی از رسومات قدیمی در شب یلدا در نقاط مختلف این استان آیین «چل سِرو» بوده است که بیشتر در استان‌های لرستان، خوزستان کرمانشاه و ایلام مرسوم بوده و یادگار شیرینی از شب‌های مهربانی و صفای گذشتگان است و شعرهای کُردی، لَکی و لُری در شب یلدا حلقه وصل مهمانان و پیر و جوان می‌شود و گرمای شعر، سرمای زمستان را به فراموشی می سپارد.
این آیین، از چهل بیت شعر تک‌بیتی تشکیل‌شده که بسیار مفاهیم بلند و پرمحتوایی را در خود جای‌داده است و مفهوم بیت چهلم یا آخر، نتیجه فال خواهد بود که «چل سرو» در تاریخ و آداب شفاهی نقش مهمی در انتقال مفاهیم و معانی به‌صورت سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل دیگر داشته و همین امر نیز موجب تقویت پایه‌های شعر در میان این مردمان شده است.
در این رسم، در مجلس و محفلی که در شب یلدا به دوم هم جمع شده‌اند و بیش از 2 نفر هستند، یکی از افراد (معمولاً بزرگ فامیل) چهل سنگ‌ریزه و یا دانه تسبیح را جدا کرده و نزد خود به‌صورت مخفی نگاه می‌دارد، پس‌ازآن سه دانه را با نیت و نام بردن از الله و حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) شیعیان جدا می‌کند، سپس حکم به آغاز فال می‌دهد و حاضرین هرکدام به ترتیب قسمتی از مصراع‌های بیت‌ها فال را به ترتیب می‌خوانند و به همین ترتیب چهل بیت خوانده می‌شود.
هنگامی‌که نوبت به دانه چهلم رسید فرد شماره انداز، همان نیم مصرع پایانی را که یک کدام از حاضران خوانده است با صدای بلند تکرار و به‌این‌ترتیب آخرین بیت و نتیجه فال را اعلام می‌کند، در این هنگام کسی که چهلمین نیم مصرع را بدون آن‌که بداند چهلمین و آخرین آن‌هاست، بر زبان آورده موظف است بیت را به‌طور تمام و کمال بخواند، پس‌ازاین کار گرداننده مجلس، نتیجه و حاصل فال را اعلام می‌کند و بدین ترتیب این آیین بعد از خواند چهل بیت و یا مصرع به پایان خود می‌رسد و این آیین ماندگار در شب‌های چله زمستان، همانند اجاقی و آتشدانی، گرمابخش محافل مردمان از قدیم‌الایام تاکنون بوده است.
شب یلدا یا همان چله زمستان با دورهمی افراد، نقش مهمی در زدودن کدورت‌ها و تقویت وحدت و همدلی میان افراد قوم و فرزندان و خانواده‌ها داشته است و امروز نیز جا دارد که با احیای سنت‌های ارزشمند، به‌دوراز هیاهوی شبکه‌های اجتماعی، موجبات پیوندهای عمیق‌تر و صله رحم خانواده‌ها را فراهم کرد که این امر نیازمند فرهنگ‌سازی بیشتر به‌ویژه در حوزه رسانه دارد و امید است که این مقال موردتوجه مخاطبان عزیز قرارگرفته باشد.
نظر شما