فقه هرگز مقابل علم سد نمی بندد/راهکار فقه در مواجهه با بی اخلاقی های مجازی

حجت الاسلام «سید محمود مرتضوی هشترودی»، در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، با اشاره به اهمیت استخراج، عرضه و تبیین فقه فضای مجازی، اظهار کرد: برای آنکه به لزوم فقه مجازی پی ببریم، نخست باید تعریفی از فضای مجازی و فقه داشته باشیم. فقه یعنی راه و روش زندگی کردن قبل از تولد تا بعد از مرگ. به بیان دیگر گستره فقه برای یک انسان از قبل از تولد تا بعد از مرگش را در بر می گیرد.

دبیر انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم در ادامه گفت: در روایتی از امام موسی کاظم(ع) آمده است: «تَفَقَّهُوا فِي دِينِ اللَّهِ فَإِنَّ الْفِقْهَ مِفْتَاحُ الْبَصِيرَةِ وَ تَمَامُ الْعِبَادَةِ وَ السَّبَبُ إِلَى الْمَنَازِلِ الرَّفِيعَةِ وَ الرُّتَبِ الْجَلِيلَةِ فِي الدِّينِ وَ الدُّنْيَا وَ فَضْلُ الْفَقِيهِ عَلَى الْعَابِدِ كَفَضْلِ الشَّمْسِ عَلَى الْكَوَاكِبِ وَ مَنْ لَمْ يَتَفَقَّهْ فِي دِينِهِ لَمْ يَرْضَ اللَّهُ لَهُ عَمَل؛ در دین خدا اندیشه و تفکر کنید، فهم دين، كليد بينش و كمال عبادت است زیرا موجب صعود به درجات رفيع، و نيل به مراتب عالى دين و دنيا است، برترى  فقیه  و فردی که  دين را می فهمد بر فرد عابد، همچون برترى خورشيد بر ستارگان است، هر كس در دين خود انديشه نكند خداوند در هيچ عملی از او راضى نگردد»؛ این روایت اهمیت فقه در زندگی را نشان می دهد.

وی تصریح کرد: فقه به تنهایی شامل سه بخش می شود: فقه اکبر که در اصطلاح به آن کلام و عقاید می گوییم، فقه اوسط که به آن علم اخلاق عملی و نظری می گوییم و دیگری فقه اصغر است که به آن مسایل عملیه می گوییم، اما عنوان کلی «فقه» را بر همان فقه اصغر بار می کنند که رساله عملیه نیز بر همان اساس نوشته می شود.

این پژوهشگر اضافه کرد: اگر بخواهیم نسبت به مسائلی نظیر فضای مجازی، رسانه، علوم اینترنتی و نظیر آن فعالیتی داشته باشیم که البته باید هم داشته باشیم، با توجه به اینکه فقه، منشور زندگی است لذا وجوب ورود آن به مسایل فضای مجازی از این جا حاصل می شود، پس باید مساله شناسی و موضوع شناسی کرده و به تناسب موضوعات به تدریج مسایل و احکام استخراج شود.

مرتضوی هشترودی با بیان اینکه فضای مجازی را نباید دست کم گرفت و این محیط صرفاً مجازی نیست، گفت: بلکه اتفاقا فضای واقعی است و اصطلاحا به آن مجاز می گویند، فضایی که در طول 24 ساعت افراد در آن حضور دارند و نقل و انتقالات و معاملات و مسایل کوچک و بزرگ در آن اتفاق می افتد، مَجاز نیست، مَجاز به معنای چیزی است که وجود نداشته باشد و در عالم ذهن و توهم و خیال باشد، و این در حالی است که این فضا حقیقت است.

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم تاکید کرد: با این تفاصیل، زمانی که گفتیم فقه منشور زندگی است، شامل این فضا می شود، از سوی دیگر هر کسی متخصص در راه روش زندگی کردن نیست، فرد باید مسایل را از متخصص یاد بگیرد مثلا وقتی اتومبیل یک فرد خراب می شود باید سراغ مهندس برود. در مسایل و آداب زندگی اسلامی نیز باید به متخصص مراجعه کنیم و متخصص فقیه است. فقیه به درجه ای از علم رسیده که صاحب نظر و رای است و می تواند برای ما مسیر را مشخص کند.

وی با بیان اینکه خدایی که در  فضای مجازی است همان خدایی است که در حقیقت هم هست، افزود: اگر در فضای مجازی مساله ای را به دروغ به دیگری نسبت دهم همان بحث تهمت می شود، یا اگر به دروغ نشر دهیم می شود نشر اکاذیب؛ در عالم حقیقت این سخن پراکنی ها و نشر اکاذیب محدود می شد اما در فضایی به نام فضای مجازی گستره وسیع است در نتیجه نیاز است تا فقیه با توجه به این فضا حکم جامعی را بر این مسایل بنویسد.

این پژوهشگر دینی ابراز کرد: برای نوشتن این حکم لازم است که  فقیه نخست فضای مجازی را مساله شناسی کند، مسایلی نظیر رسانه، اینترنت و فضای پیرامون را در بیاورد و بعد از آنکه شناسایی شد موضوع را مشخص کرده و آنها را به کتاب و سنت تطبیق دهد که از منابع دست اول ماست. سپس تمامی پاسخ ها را استخراج کند. بنابراین هرگز چنین نیست که هیچ حُکم فقهی در مورد فضای مجازی وجود نداشته باشد.

مرتضوی هشترودی با تاکید بر اینکه انسان باید در فضای مجازی نیز خود را ملزم به رعایت قوانین و احکام الهی بداند، گفت: اتفاقا به دلیل اینکه خطرات این فضا بیشتر است باید بیشتر مراعات کرد، چون در فضای حقیقی برای مثال فردی با یک نامحرم صحبت می کند و فقط با همان شخص طرف حساب است  اما در فضای مجازی این محدویت ها معنا ندارد. کل کره زمین را شامل می شود. ممکن است چهره یک فرد در آنِ واحد به دلیل هَک شدن حساب کاربری اش برای میلیون ها نفر به نمایش در بیاید. بنابر این، از نظر عقلی احتیاط در برخوردها و عمل کردن در فضای مجازی به مراتب بیشتر از فضای حقیقی است. با این وصف همه مسایلی که در فقه فردی ما وجود دارد در مسایل اخلاقی و کلامی و اعتقادی ما نیز صادق است و گسترده آن در فضای مجازی بیشتر هم می شود.

استاد سطح عالی حوزه علمیه قم تصریح کرد: فقه و فقاهت و علوم آل محمد(ص)، هرگز در مقابل علم ایستایی نمی کند، گارد و جبهه گیری ندارد، این مسیر مثل رودخانه مواج در حرکت است، بنابراین فقه سَد نمی ببندد بلکه در مسیر عالی آن مسیر و رودخانه پیش می رود، یعنی آن مسیر را پالایش می کند تا به سرمنزل مقصود برسد.

وی تاکید کرد: بحث فضای مجازی هم از آن موضوعات پویا و درجریان است و هرگز فقه و فقیه و فقاهت آن را محدود نمی کند که مثلا ورود به فضای مجازی حرام است بلکه احکام و طرز استفاده صحیح از این ابزار را بیان می کند، البته خود اینترنت در فقه موضوعیت ندارد بلکه اینترنت یک ابزار است، فقه می گوید اگر از آن برای فساد و فحشا استفاده شود حرام است. پس این فعل ماست که بر این مساله بار می شود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر در فضای مجازی مسائل اعتقادی مردم را زیر سوال ببریم یا مسائل اخلاقی یا ضداخلاقی را مطرح کنیم، فقه وارد عمل می شود و می گوید استفاده از اینترنت در این مسیر حرام است، لذا همان طور که پیش تر اشاره داشتم فقه منشور زندگی و راه و روش  زندگی کردن است.

گفت وگو از فاطمه فرامرزی