خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: به نقل از مفتاح، آیت الله «محمدحسین ملک زاده» در نخستین جلسه از درس خارج فقه فضای مجازی که از سوی دبیرخانه مفتاح برگزار شد، حقیقت و ماهیت این فضا را مورد بررسی قرار داد و گفت: مسأله فضای مجازی موضوعی نیست که به راحتی بتوان از کنار آن گذشت چون تعداد افرادی که از آن بهره می برند میلیاردی هستند و آرام آرام تعداد افرادی که مستقیم و غیرمستقیم از فضای مجازی بهره می برند به تعداد کل بشریت خواهد بود، آیا نسبت به این موضوع می توانیم بی توجه باشیم؟
استاد درس خارج حوزه علمیه قم افزود: البته بحث نیز تا زمانی که اصولی، مبنایی، قاعده و ضابطه مند نباشد فایده ای ندارد به همین دلیل ما نمی خواهیم در این جلسات سخنرانی و خطابت آتشین داشته باشیم. امروز باید در مکاسب و رسائل درباره مسائل روز مانند بیت کوین صحبت کنیم. البته بحث های سنتی را نیز داشته باشیم ولی نسبت به این موضوعات نیز بی توجه یا کم توجه نباشیم. هر چند ممکن است بحث در ابتدا نیز به آن نتیجه مطلوب نرسد ولی آرام آرام مطرح شده و درباره آن بحث می شود.
آیت الله ملک زاده با بیان اینکه تعبیر فضای مجازی خود منشأ مغالطات شده و مهم ترین مغالطه این است که بگوییم دو نوع فضا داریم؛ فضای حقیقی و فضای مجازی، تصریح کرد: اولین خروجی این نوع نگاه سبب می شود افراد بگویند خدا و پیامبرِ(ص) فضای حقیقی و واقعی، در فضای مجازی وجود ندارد. شریعت در فضای مجازی ملغاست. برای نمونه فردی که در فضای مجازی دروغ می گوید تصور می کند دروغ نمی گوید چون معتقد است که این ها رمز و ساخته ذهنیت اوست. این افراد می گویند فضای مجازی مجاز بوده و حقیقت ندارد، بنابر این احکام فضای مجازی بر آن ها مترتب نیست در حالی که این گونه نیست.
وی ادامه داد: موضوع دیگر أثرگذاری فضای مجازی بر فضای حقیقی است حتی اگر کسی بر فرض، فضای مجازی را در حد یک رؤیا هم ببیند أثرگذاری رویا بر بیداری چیست؟ حتی اگر بر فرض فضای مجازی را یک رؤیا بدانیم در واقعیت آثاری بر آن حمل می شود. در حالی که أثرگذاری فضای مجازی بیش از این حرف هاست. چون فرد در عالم خواب مکلف نیست و ممکن است گناهی مانند دروغ گفتن، غیبت کردن و… را انجام داده باشد ولی در فضای مجازی این ها معنا داشته و فرد نسبت به اعمال خود مسئولیت دارد.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به این که درباره فضای مجازی پرسش های مختلفی وجود دارد، یادآور شد: برای نمونه یکی از پرسش ها درباره فضای مجازی این است که برخی کارشان بالا بردن فالوئرها و ممبرها است. حکم دریافت پول برای این کار چیست؟ این موضوع باید از چند زاویه مورد بررسی قرار گیرد. نخست، محتوا و کلیات فضا چگونه است؛ مثبت، منفی و یا نسبتاً خنثی؟ فضای مثبت، فضایی است که مفید دینی یا علمی باشد. فضای منفی فضایی است که مروج منکرات باشد. فضای نسبتاً خنثی فضایی است که سرگرمی محض باشد. هر کدام از این فضاها احکام جداگانه خود را دارد.
وی اضافه کرد: برای نمونه برخی می گویند بالا بردن فالوئرها و ممبرها در فضای مثبت خوب است چون سیاه لشکر جبهه حق را بیشتر نشان داده و سبب تقویت آن می شود ولی برخی می گویند درست نیست چون به نوعی دروغ گفتن است. درباره بالا بردن فالوئرها و ممبرهای فضای منفی گفته می شود این کار درست نیست چون سبب تقویت جبهه باطل می شود. درباره فضای خنثی نیز عده ای می گویند اشکال ندارد ولی عده ای می گویند ممکن است وبگردی الکی باشد که سبب اتلاف عمر فرد شود.
آیت الله ملک زاده ادامه داد: دوم، شیوه و طریقه عمل است. آیا فردی که آمار را بالا می برد؛ فضا را هک می کند و عدد فالوئرها و ممبرها را جابه جا می کند؟ از حساب های شخصی متعدد و با شماره های مختلف این کار را می کند؟ از حساب شخصی دیگران استفاده می کند؟ از سایت های غیر فعال استفاده می کند؟
وی تصریح کرد: نمونه دیگر این است که نظارت والدین بر فرزندان خود در فضای مجازی باید چگونه باشد؟ وظیفه پدر در قبال دختر و پسری که در فضای مجازی با یک دیگر صحبت می کند چیست؟ ما باید دقت کنیم هر چیزی که در فضای مجازی وجود دارد در فضای حقیقی نیز مابه ازا دارد و خیال نکنیم تمام احکام فضای مجازی مانند هم است. برای نمونه ممکن است دختر و پسری در فضای مجازی تنها با یک دیگر تایپ کنند که ما به ازای آن در فضای حقیقی نامه نگاری می شود. ممکن است برای یک دیگر پیام صوتی بگذارند که ما به ازای آن در فضای حقیقی پیام صوتی است. ممکن است تنها صدای یک دیگر را بشنوند که مابه ازای آن در فضای حقیقی تماس تلفنی است و… .
استاد درس خارج حوزه علمیه قم با تأکید بر این که باید بدانیم خدای فضای بیرونی و حقیقی همان خدایی است که در فضای مجازی بوده و حکم می دهد، بیان کرد: بالاخره کاربر فضای مجازی انسان است و انسان نیز باید احکام الهی را رعایت کند. شما چه کاربر معمولی باشی، چه سازنده باشی و چه حکومتی باشی که بخواهی این فضا را در کشور ایجاد کنی بالاخره انسان هستی.
وی در ادامه موضوع شناسی را مورد کنکاش قرار داد و گفت: موضوعات به سبب دخالت یا عدم دخالت فقیه حداقل به چهار دسته تقسیم می شود؛ ۱ – موضوعات مستنبطه شرعی که در حوزه ماهیات اختراعیه است. مانند صلاه، صوم، حج و… که کارشناسی در این باب بر عهده فقیه و مجتهد است و تنها فقیه در این زمینه می تواند نظر بدهد. ۲ – موضوعات عرفیه مورد استفاده در احکام حکومی و قضایی، تشخیص و تطبیق این موضوع بر مصداق نیز باید به وسیله فقیه صورت گیرد مانند مشخص کردن ارتداد یک فرد. ۳ – موضوعات عرفیه که به شکل و قیود خاص، متعلق دلیل حکم شرعی است. تشخیص این موضوع بستگی به استنباط فقیه از آیه و روایات دارد. مانند مشخص کردن میزان جواز خون در لباس نمازگزار. ۴ – موضوعات عرفیه بهته است. این موضوعات مربوط به عرف است. مانند تشخیص رنگ قرمز که آیا خون است یا خیر. موضوعات عرفیه بهته خود به دو نوع تقسیم می شود. نخست، موضوعات عمومی و سوقی. دوم، موضوعات دقیق و کارشناسانه.
وی افزود: اکنون باید ببینیم در حوزه فضای مجازی با کدام یک از این موضوعات مواجه هستیم؟ در بحث فضای مجازی با چهار نوع موضوع شناسی (۴ گزینه فوق) مواجه هستیم. حال این پرسش مطرح است مقلد موظف است در موضوع شناسی که منجر به حکم و فتوا شد از فقیه خود تقلید کند یا خیر یا براساس شناخت خود عمل کند؟ شناخت این موضوع بسیار مهم است.
آیت الله ملک زاده در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: البته تمام این بحث هایی که مطرح کرده و خواهیم کرد تنها لایه نخست از بحث ما است که اصطلاحاً به آن فقاهت با رویکرد فردی می گویند. لایه دوم فقاهت اجتماعی است یعنی با نگاه اجتماعی جایگاه آن را مشخص می کنیم. لایه سوم فقه حکومی می شود یعنی مشخص می کنیم با وجود حکومت اسلامی این موضوع چه جایگاهی می گیرد ولی تا لایه نخست حل نشود پرداختن به لایه های دوم و سوم خروجی چندانی ندارد.
نظر شما