مهجوریتی که مهجوریت نیست

خبرگزاری شبستان؛ سرویس فرهنگی: رشد تکنولوژوی و فناوری های نوین  ارتباطی تمامی جنبه ها زندگی انسان عصر حاضر را تحت تاثیر قرار داده است؛ از سبک زندگی تا رفت و آمد و خورد و خوراک و آموزش و... فراگیری شبکه های اجتماعی نوع سلیقه خانواده ها و تبع آن فرزندان خانواده ها را نیز تغییر داده و حتی بر گرایش های هنری آنها تاثیر گذاشته است، در این زمانه کلاس های آموزشی هنرهای مثل تئاتر، سینما، موسیقی و نقاشی  برای خانواده ها اولویت آموزشی فرزندان است است اما خوشنویسی  از آن جایگاهی که دیگر هنرها نزد خانواده ها دارد مهجور است، هنری که در گذشته در کنار نگارگری و ادبیات بر پیشانی هنر ایران چون نگینی می درخشید، زیبایی هنر خوشنویسی را در برگ برگ متون بجامانده از گذشتگان می توان دید اما  در امروز  به دلیل شاید فراگیر شدن استفاده از خطوط کامپیوتری کمتر مورد توجه قرار می گیرد، اما  اساتید خط معتقدند که خوشنویسی نسبت به سایر هنرها بیشتر مورد توجه مردم است و خانواده ها فرزندانشان را بیشتر به کلاس های خوشنویسی می فرستند. خبرگزاری شبستان با طرح پرسش هایی چون«چرا هنر خوشنویسی نسبت به سایر هنرها در میان مردم مهجورتر است»؟«چقدر شبکه های اجتماعی در توجه خانواده ها به امر آموزش بویژه آموزش خوشنویسی به فرزندانشان اثرگذار هستند»؟« چرا مخاطب امروزی از خوشنویسی سنتی کمتر استقبال می کند و نقاشی خط را بیشتر می پسندد آیا این به خاطر نوآوری و خلاقیت در نقاشی خط است»؟ دلایل مهجوریت خوشنویسی را با اساتید هنر خوشنویسی به بحث گذاشته است:

«عارف براتی»معتقد است: تنها هنر خوشنویسی نیست که به آن توجه کافی نشده است؛ تمام دولت ها به هنر اقبال نشان نداده اند. هنر خوشنویسی نسبت به سایر هنرها وضعیت مطلوب تری دارد؛ این هنر با 320 شعبه فعالیت می کند و هزاران هنرجو و هنرمند دارد.

مدیر اجرایی انجمن خوشنویسان ایران می گوید:  انجمن خوشنویسان ایران شاید بزرگترین تشکل در خاورمیانه است و به عنوان یک تشکل غیردولتی با این همه وسعت از بودجه دولتی یک ریال بهره مند نیست. در دولت های ما هنر معنایش را از دست داده است و دولت ها به هنرها توجهی ندارند. هر هنری که شما می بینید جان گرفته و تکانی خورده خودجوش است و مردم از ذات خودشان این را بروز می دهند. انجمن خوشنویسان استادانش بیشترین هزینه ای که در تدریس می گیرند 300 هزار تومان است. ما شهریه مان پایه است و ما بار فرهنگی دولت را به دوش گرفتیم و دولت گزارش می دهد.

این هنرمند خوشنویس اذعان کرد: وظیفه نداریم به جای دولت کار کنیم، انجمن خوشنویسی از جیب استادان و بزرگان حوزه خوشنویسی خرج می کند، ما  داریم جامعه را تلطیف میکنیم، وظیفه بخش فرهنگی دولت است که جامعه را تلطیف کند؛ جامعه به خوراک ذهنی، روحی و عاطفی نیاز دارد که باید  بخش فرهنگی و هنری آن را تامین کند؛ دولت باید به بخش هنر بیشتر اهمیت بدهد.

«علی شیرازی» معتقد است: خوشنویسی در واقع قدیمی ترین و ریشه دار ترین هنر ایرانی است که با ادبیات و شعر و تمام وجوه فرهنگی ما گره خورده است و از قدیم خوشنویسی یعنی «خوش نوشتن» که یک فضیلت بود و خیلی مهم بود که خط مردم چگونه باشد؛ در دوره اخیر تنوع هنرها باعث می شود فرزندان خانواده ها استعدادشان را بین هنرهای دیگر تقسیم کنند و از آن حالت تک بعدی و کم بعدی دوره قدیم عبور کرده ایم بخشی از این طبیعی است که مردم به سمت هنرهای متنوعی که وجود دارد روی بیاورند این به معنای این نیست که استقبال نمی شود، اتفاقا از هنر خوشنویسی استقبال زیادی می شود. نمایشگاه های خوشنویسی معمولا پربیننده ترین نمایشگاه ها هستند به طوری که در روز افتتاحیه آنها ما اثری را به دلیل استقبال زیاد نمی توانیم ببینیم.

این استاد خط می گوید: ما تفاوت هنر سنتی و مدرن را تبیین نکرده ایم ، در هنر سنتی ما ادامه دهنده یک راهی هستیم یا به اصطلاح ما میراث دار یک فرهنگی هستیم لذا متفاوت است با هنر انفرادی و هنر فردی و شخصی که هنر مدرن است، در هنر مدرن فردیت هنرمند خیلی مهم است که شما چه خلاقیت فردی کرده باشید ولی در هنر سنتی شما هنر قومی خود را ادامه می دهید می آیید به آن قله می رسید و از آن قله یک قدم دو قدم هم عبور می کنید و این مسیری است که هنرهای سنتی طی می کنند لذا این تفاوت وجود دارد؛ جامعه به دلیل تبلیغات رسانه ای که در همه جا هست فکر می کند باید هر لحظه خلاقیتی در کار باشد البته در کار بزرگان سنتی ما و آنهایی که به قله رسیده اند مطمئن باشید این خلاقیت لحظه به لحظه وجود دارد و اینکه هر کسی آمده یک سال، دو سال و 10 سال خط نوشته است و ما انتظار داشته باشیم که هر لحظه ادعا و خلاقیتی داشته باشد این انتظار ما مقداری از واقعیت دور است.

این هنرمند صاحب سبک هنر خوشنویسی اذعان کرد: تعداد سیصد و اندی شعبه در سراسر کشور نشان می دهد استقبال به هنر خوشنویسی وجود دارد، اگر با هنرهای دیگر مقایسه کنید چه بسا استقبال از خوشنویسی بیشتر از سایر هنرها باشد. ولی اگر این را با دهه 60 مقایسه کنید البته آن موقع یک رونق عجیب و غریبی در خوشنویسی وجود داشت شاید یکی از دلایلش این بود که اکثر هنرها شاید به دلایل سیاسی تعطیل بودند اما هنر خوشنویسی بود که درهایش باز بود و چون با نظام مشکلی نداشت و به لحاظ کاربردی خیلی مهم بود اگر این را مقایسه کنیم بله اما در دهه 60 الان حالت نرمال خود را دارد و من مشکلی نمی بینم.

 «غلامحسین امیرخانی» معتقد است پرسش از مهجوریت هنر ملی خوشنویسی در شرایط کنونی جامعه در واقع پرسش درباره بنیادهای نگاهدارنده خیمه فرهنگ است. رییس انجمن خوشنویسان ایران می گوید: باید پرسش شما را اینگونه تکمیل کنم که چرا در جامعه ما حتی افراد تحصیلکرده و دانشگاهی نسبت به فرهنگ سازنده و اعتبار و هویتمان که مولوی، سعدی و حافظ و فردوسی باشند و خیلی از کسان دیگری که آجرهای طلایی این کاخ را چیدند و به این مقام رفیع رساندند فاصله است؛ باید ببینیم در بین باسوادها و دانشگاهی ها چقدر با ادبیات گذشته ما آشنا هستند به آنها بگویید یک بیت از سعدی و حافظ بخوانند نمی توانند، دیگر وارد توضیحات وسیع تر در زمینه های دیگر نمی شوم. در روز گار امروز حتی آن چیزی که به عنوان محبت و اعتماد در بین ما به عنوان یک رفتار نهادینه شده توام با احساس وظیفه وجود داشت دیگر وجود ندارد؛ من در نسلی زندگی می کنم که در گوشه گوشه این مملکت مهربانی و عاطفه جریان داشت اما امروز این مناسبات گسسته شده است و حتی نزدیک ترین افراد در خانواده ها  هم ممکن است ماهها یکدیگر را نبینند، من اینها را گفتم که برسم به اینکه وقتی می پرسید هنر خوشنویسی به عنوان یک هنر ملی چرا مهجور شده است بگویم معلوم شود که ما آن بنیادها و ستون هایی که نگهدارنده این خیمه و درگاه است را چقدر به آن می پردازیم و چه نقشی در زندگی امروز ما دارد آن وقت خودتان جواب سوال را پیدا می کنید البته می شود در این باب کلی صحبت کرد و پیشنهاد داد و سعی کنیم کمک کنیم.

غلامحسین امیرخانی اذعان کرد: راجع به زبانی که با خوشنویسی در بستر تاریخی همراه بوده است باید بگویم ما چقدر توانسته ایم به خاطر هنر خوشنویسی به زبان و ادبیات و در کنار ادبیات به معارفی که مندرج هست در ادبیات مثل حکمت، فلسفه، صنایع ادبی که یک دنیا سخن می شود درباره آن گفت بپردازیم، این زیبایی و کمال جویی که در نهاد  بشر است با هنر خوشنویسی در طول تاریخ عجین شده و ما به سهم خودمان عمل کرده ایم تا امروز این امانت را درست حفظ کردیم امروز هم به آن توانسته ایم عمق و معنای بیشتری ببخشیم و اگر روزگاری انگشت شمار بودند استادان طراز اول خوشنویسی در کشورمان امروز در چهار گوشه مملکت شهرستان های کوچکی نیست که یک استاد در خط ثلث، شکسته و نستعلیق نداشته باشد.

رییس انجمن خوشنویسان ایران می گوید: خوشنویسی هنری است که نشان دهنده عمق اندیشه و ذوق مملکت ماست که این هنر به هر جای دنیا منتقل شده است، ولی متاسفانه به دلیل ابتلائاتی که داریم به آن کم توجه هستیم و کمتر به آن پرداخته ایم.

«یدالله کابلی» معتقد است: خوشبختانه امروز خانواده های ایرانی در کنار تحصیل فرزندان نگرانی برای آینده شغلی آنها که بتوانند در رشته های علمی مشغول به کار شوند فرزندانشان را به کلاس های هنری هم می فرستند؛  خوشبختانه این اقبال در دوره های اخیر بیشتر شده و  بچه ها را به کلاس های هنری می فرستند. همانطور که می دانید هنر موجب تلطیف روح و روان بچه ها می شود و بی تردید اگر بچه ها بتوانند در کنار کار جدی شان در این حوزه تفریحات عالی داشته باشند خیلی مهم است. هنر خوشنویسی و آواز دو هنری هستند که مستقیم با سرچشمه معنا متصل  هستند و دم به دم با مخاطبان خود که جوانان هستند گفتگو دارد؛ شعر، ادب، حکمت و فضیلت تاثیر پویایی در ساختار درونی ما دارد اما خوشنویسی از این باب یک قدم جلوتر از سایر هنرهاست.

این استاد خط اذعان کرد: گمان می کنم با وجود تعداد 320 شعبه ای که انجمن خوشنویسان ایران در کشور دارد و جمعیت فرهیخته و جوانی که به سمت هنر خوشنویسی آمده اند نشان می دهد به موازاتی که من به عنوان یک هنرمند به خوشنویسی اهمیت می دهم با همه هنرها مانوس هستم، جوان باید آزاد باشد تا بتواند احساس درونی و گرایش درونی خود را برای آموختن یک رشته هنری انتخاب کند؛ همه هنرها در تاثیری که می گذارند برابر هستند، اگر به هنر را به عنوان یک امر متعالی نگاه کنیم می بینیم همه هنرها تعالی طلبی دارند، ولی خوشنویسی با این ممیزی که مستقیما با سرچشمه معنا متصل است روایت راستینی است از راستی و درستکاری است. امروز جمعیت کثیری از جوانان و خانم ها به خوشنویسی روی آورده اند؛ در گذشته در حوزه خوشنویسی دو سه خانم شاخص داشتیم اما امروز جمعیت غالب فرهیخته ما در شعبات انجمن خوشنویسی بانوان هستند و به نوعی این فضای سالم و متبرک برای خوشنویسی باعث شده که فضای برای حضور جوانان و جذب استعداد ها داشته باشیم.

یدالله کابلی می گوید: اگر شما نگاهی به استادان بزرگی که در نیم قرن اخیر مثل شادروان رضا مافی، استاد احصایی و استاد افجه ای که سرآمدان نقاشی خط هستند داشته باشید در می یابید آنها هزاران جوان را به حوزه کاربردی نقاشی خط سوق دادند؛ این هنرمندان جزو چهره های نادر خوشنویسی سنتی ما بودند و اگر نگاه کنیم همین چهره های فعال نام آور نقاشیخط قبل از اینکه در ایران و خارج از کشور  مورد اقبال عامه مردم واقع شوند یا قبل از فریبندگی که رنگ و بوم دارد  اول باید یک هنرمند شاخص خوشنویسی در خط نستعلیق، ثلث و شکسته باشند؛ بنابراین هرگز جوان هایی که تنها به فریبندگی رنگ به سمت آن رفتند هیچ اقبالی را در پی نداشتند؛ قطعا جوانانی موفق شدند که با سنگ بنای خوشنویسی سنتی ما آشنا بودند.

این هنرمند خط اظهار کرد: من به عنوان کسی که سه سال در کانادا بودم و فضای هنری آنجا می طلبید که با رنگ و بوم کار کنم هرگز به دنبال کپی کاری نرفتم، امروز فضایی در نقاشیخط به وجود آمده که هنرمندان توانا خط را با رنگ خوشنویسی می کنند؛ یعنی یک چهره حقیقی که در عین حالی که سنگ بنای آفرینش آن هنر اصیل خوشنویسی است تنها رنگ به جای مرکب از سوی کاغذ به روی بوم آمده است، ولی می نویسند مثل چهره درخشان استاد فلاح که نمونه درخشان این فعالیت هستند و از قلم کتابت خطی، قلم دودانگ، قلم شش دانگ تا قلم کتیبه و جلی تر از کتیبه را بر روی بوم می نویسند و خوشنویسی می کنند این حوزه امروز می تواند فصل الخطابی باشد در عین حالی که بالی برای پرواز در هنر سنتی خوشنویسی داریم یک بالی هم برای پرواز به سمت مدرنیته داشته باشیم که بتوانند هر دو نیاز را پاسخ بدهند.

عضو شورای عالی انجمن خوشنویسان ایران خاطرنشان کرد: خود من با وجود بیش از نیم قرن فعالیت در خوشنویسی خط شکسته مدافع شیوه سنتی هستم و استادانی که رنج و ریاضت کشیدند که خوشنویسی به این مدار اعتبار برسد  تا امروز چهره های نقاشیخط هم بتوانند کار کنند استاد رضا مافی بیش از سه دهه در کنار سایر آثار خط میرعماد حسنی، شیوه میرزا غلامرضا اصفهانی می نوشتند به همان دقت و شئونات وجه همان اصالت نقاشیخط هم می کردند . در زمان رضا مافی اغلب آثاری که در شیوه نقاشی خط ارایه می شد بیشتر جنبه های اصالتی داشتند و گمان می کنم با توجه به این پنجره تازه ای که بین خوشنویسی و نقاشی خط باز شده است که فقط کپی و پر کردن بوده این حوزه خوشنویسی سنتی در کنار رنگ و بوم جایگاه تازه، امیدبخش و مقبول تری را باز کند و سلیقه جوانان را پوشش دهد.

«علی تن»، هنرمند خط نگار معتقد است: هنر خوشنویسی هنر کاربردی است، هنر کاربردی در اختیار مردم قرار می گیرد و مردم در همه جا از آن استفاده می کنند. یکی از دلایل مهجوریت خوشنویسی این نکته است که مردم زیاد خوشنویسی را می بینند و برایشان عادی شده است. دوم اینکه خود خوشنویسان مقصرند، چون از رنگ و فرم مشخصی استفاده می کند که همه از آن استفاده می کنند و به همین خاطر مردم کمتر طرح های تازه و بدیع می بینند. از طرفی هنر خوشنویسی هنری جهانی نیست و تنها هنری است که کلام و بیان خود را به مخاطب می رساند و مردم هم به دنبال این هستند که در اثر هنری تفکر باشد چون تفکر زیادی در خوشنویسی نیست، استقبال مردم کمتر می شود و جذابیت در آن کمتر است.باید هنرمندان سنتی نویس با ترکیبات متفاوت و تازه در خوشنویسی کار کنند. با این سبک و سیاق که الان کار می شود؛ اقبالی به کارها وجود ندارد و آثار با قیمت های بالایی هم فروخته نمی شود.