درس های صلح امام حسن(ع) برای منتظران

خبرگزاری شبستان، گروه مهدویت و غدیر: بررسی سیره امام حسن مجتبی(ع) و مظلومیتی که یاران و جامعه به ایشان تحمیل کردند، بهترین درس است برای منتظرانی که دعای «الّلهم عجّل لِولیک الفَرج» بر لب و دل دارند تا مبادا در سایه غفلت و کاهلی، امام عصر(عج) را تنها بگذارند.

از این رو، به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت کریم اهل بیت علیهم السلام، امام حسن(ع) با حجت الاسلام «جواد سلیمانی»، کارشناس برجسته تاریخ اسلام و استاد حوزه درباره آموزه های تاریخ خلافت و امامت امام مجتبی(ع) برای منتظران به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

چه چیز باعث شد تا یاران امام حسن(ع) ایشان را تنها گذاشته و شرایطی فراهم شود که جز صلح برای امام(ع) چاره ای باقی نماند؟

در مطالعه سیره امام حسن(ع) ابتدا باید زمانه ایشان را بررسی کنیم، زمانه امام حسن(ع) عصر بازگشت جاهلیت نو به جامعه است یعنی نظام اموی و جریان زرسالارِ برانداز نظام اسلامی بعد از آنکه رسول خدا(ص) رحلت فرمود بتدریج در حکومت اسلامی نفوذ کرد، ابتدا در عرصه سیاست وارد شد و بعد در اقتصاد، به گونه ای که در زمان امامت امام مجتبی(ع) بخش قابل توجهی از جهان اسلام تحت سلطه این جریان به سردمداری معاویه بود.

این جریان بعد از سیاست و اقتصاد، درصدد بود فرهنگ اسلامی را نیز تصرف کند و جامعه را به عصر جاهلیت قبل از بعثت باز گرداند.

برخورد اهل بیت(ع) به عنوان ولی خدا و جانشین برحق پیامبر(ص) با این جریان چه بود؟

 در چنین شرایطی امیرالمومنین(ع) ابتدا مقابل آنها ایستاد که در نتیجه آن سه جنگ رخ داد؛ جنگ نخست یعنی «جمل» به تحریک این جبهه بود جنگ دوم با خود این سپاه در صفین رخ داد و نهایتا جنگ «نهروان» هم با تحریک این جریان به وقوع پیوست و اینچنین جبهه جاهلی در بخشی از جهان اسلام تثبیت شد.

امام حسن(ع) نیز بعد از رسیدن به خلافت با این جریان مقابله کرد و ابتدا به جنگ آن رفت اما جبهه جهل و دشمن شرایطی را فراهم کرد که حضرت(ع) ناچار به ترک جنگ شوند، چراکه امام(ع) با لشکری سست و بی انگیزه مواجه شد.

در دلایل این سستی باید گفت آنها بیش از 100 هزار کشته در جنگ های دوران امیرالمومنین(ع) داده بودند و اشتیاقی به جنگ نداشتند علاوه بر این این، در صفین منافع اخروی برای سپاهیان اولویت داشت اما در دوران امام مجتبی(ع) دنیا برای شان مقدم بر دین بود؛ لذا در چنین شرایطی امام حسن(ع) وقتی به آنها فرمود: معاویه پیشنهادی دور از عزت ما دارد، پس اگر اهل مبارزه اید بجنگیم وگرنه صلح را بپذیریم، سپاهیان فریاد زدند: ما زندگی می خواهیم!

چه عوامل دیگری جز دنیاطلبی، سپاه امام حسن(ع) را در مواجهه با جریان باطل و جهل سست می کرد؟

یکی از عوامل، ناهمگونی ترکیب سپاه امام حسن(ع) بود چراکه کسانی چون اقلیت شیعه، خوارج و برخی عوام با پیروی از روسای قبایل و نیز دیگر گروه ها در آن حضور داشتند.

علاوه بر آن، امکان حمله روم هم وجود داشت و ممکن بود هر لحظه در اوج تقابل امام حسن(ع) و معاویه، روم به بلاد اسلامی حمله کند.

البته عده ای شخصیت های چندرنگ هم به معاویه نامه نوشتند و گفتند امام(ع) را به تو تحویل می دهیم؛ در این میان خیانت برخی یاران همچون عبیدالله بن عباس در گرفتن رشوه و پیوستن به سپاه معاویه نیز باعث شد یاران از دور امام مجتبی(ع) پراکنده شوند.

چه چیز باعث شد امام حسن(ع) صلح با معاویه را به عنوان نرمشی قهرمانانه به جای قیام و جهاد، بپذیرند؟

در چنین شرایطی چاره ای جز صلح برای امام حسن(ع) باقی نماند، باید توجه داشت حضرت(ع) شهادت را بن بست نمی دانست و از قیام و شهادت ابایی نداشت اما چون اگر دست به قیام می زد از درون سپاه خود به شهادت می رسید، خون شان و آثار این شهادت به هدر می رفت چراکه هنوز ماهیت بنی امیه مشخص نشده بود، لذا مردم در توجیه فلسفه شهادت ایشان می گفتند ایشان لجاجت کرده و و این لجاجت اشتباه است چون معاویه در ظاهر اهل نماز و روزه بود.

باید توجه داشت صلح امام مجتبی(ع) چند فایده داشت، نخست آنکه موجب بقای شیعه شد و خون شیعه هدر نرفت چون مثل زمان امام حسین(ع) نبود که شهادت و خون امام(ع) بتواند روشنگری کند.

همچنین، این صلح اتمام حجتی شد و بستری را فراهم کرد که بنی امیه ماهیت خود را مشخص کنند چون معاویه پس از صلح گفت این صلحنامه زیر پای من است من آمده ام سلطنت کنم نه آنکه به نماز و روزه دعوت تان کنم و مفاد صلحنامه را زیر پا نهاد مثل فشار وارد کردن به شیعه، تعیین جانشین برای خود، آزار اهل بیت و ... .

این روند زمینه را بتدریج در جامعه فراهم کرد و مردم دریافتند بنی امیه به هیچ عهدی متعهد نیستند و دینداری شان پوشالی است و لذا زمینه برای قیام ثمربخش امام حسین(ع) فراهم شد.

تفاوت دوران امامت سیدالشهداء(ع) با امام مجتبی(ع) در چه بود که امکان قیام عاشورا را فراهم کرد؟

زمان امام حسین(ع) یزیدی مقابل ایشان قرار گرفت که اهل شرب خمر و فساد و فحشای علنی بود، از سوی دیگر، معاویه قدرت خفه کردن انقلاب ها در نطفه را داشت اما در زمان امام حسین(ع) یزید چنین قدرتی نداشت لذا پس از مرگ معاویه، جامعه آماده پذیرش خون سیدالشهداء(ع) را داشت و اینچنین فتح خون انجام شد یعنی امام حسین(ع) با شعارهای متعالی و استقامت در راه دین نوری را به قلوب تاباند که مردم دریافتند دین به قدری ارزش دارد که باید از جان و مال و امنیت خود برای آن گذشت.

صلح امام حسن(ع) چه تاثیری بر پیروزی قیام عاشورا داشت؟

پیروزی خون بر شمشیر در عاشورای حسینی مرهون صلح حسنی است، چون اگر نبود نرمش قهرمانانه امام حسن(ع)، خون شیعه هدر می رفت.

حضرت سیدالشهداء(ع) با استفاده از نرمش قهرمانانه حسنی توانست پشت استکبار را به زمین بزند؛ به عبارت دیگر، شاید در اقتصاد و سیاست به ظاهر پیروزی حاصل نشد اما در جبهه فرهنگی در وجدان های بیدار فرهنگ اسلامی و اصول و فروع دین تثبیت شد.

چنان که وقتی پسر طلحه به امام سجاد(ع) عرض کرد: پدرت در جمل با پدرم بابت چیزی جنگید که به آن دست نیافتید و شکست خوردید؛ امام(ع) فرمود: هنگام نماز، اذان و اقامه بگو درمی یابی چه کسی غلبه کرده است.

آموزه های این صلح برای منتظران منجی موعود(عج) چیست؟

درس این تاریخ برای انقلاب آن است که بدانیم شاید دشمنان چنان فضاسازی کنند که رهبر جامعه اسلامی به نتیجه برسد در صورت مقابله با نظام زرسالار جامعه از درون می پاشد و لذا در نرمشی قهرمانانه با برجام و مذاکره موافقت کردند تا مردم دریابند استکبار چقدر زیر حرف اش می زند و اهل خدعه است و از این مسیر فضای مقاومت ایجاد شود؛ همان طور که صلح حسنی چنین کرد.

آن زمان عده ای به صلح امام(ع) اعتراض کردند یکی از معترضین «حجر بن عدی» بود (که بعد به شهادت رسید) اما امام حسن(ع) به او فرمود: همه مردم مثل تو نیست و آنچه را تو دوست داری، دوست ندارند. حجر و دیگر اصحاب سکوت کردند.

آنچه در سایه صلح امام حسن(ع) به دست آمد نشان می دهد اگر نسبت به اقدام امام(ع) سکوت و تبعیت کرده و انتظار پیروزی را بکشیم، پیروزی نصیب ما می شود اما با عجله و پیشی گرفتن از امام(ع) فقط انرژی ما از بین می رود و به هدف نمی رسیم. امروز در عصر غیبت با تبعیت از نایب امام عصر(عج) است که زمینه ظهور فراهم می شود.