خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه به نقل از طلیعه، حجت الاسلام «محمدجواد زارعان» درباره ویژگی های تعلیم و تربیت دینی، گفت: تعلیم و تربیت جزو اولین مساله های ماست. شاید گاهی به دلیل شرایط و اقتضائاتی که در کشورمان به وجود می آید بعضی از مسائل اولویت پیدا می کنند اما تعلیم و تربیت باید مساله اول در جامعه ما تلقی شود زیرا هر جامعه ای انتظار دارد عمر درازمدتی داشته باشد. با توجه به اینکه افراد عمر محدودی دارند اما انتظار دارند ارزش ها و فرهنگ شان ادامه پیدا کند و نسل های آینده مانند نسل های گذشته تربیت شوند.
مدیر موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت افزود: در کشور ما در فضای سیاست گذاری ها این مساله مدنظر است. در اسناد بالادستی و فرمایشات مقام معظم رهبری مساله تعلیم و تربیت جزو مسائل مهم ماست.
زارعان بیان کرد: ممکن است ما در اشکال و روش های تربیتی با دیگر کشورها تشابهاتی را داشته باشیم زیرا بعضی از آنها مسائل عینی هستند و مباحث علمی و تجربی تفاوتی در نظام های مختلف ایجاد نمی کند. آنچه که می تواند ویژگی تربیتی ما را مشخص کند و به آن شکل دهد، مسلمانی و تقید به مکتب اسلامی است.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: مسیر تربیتی ما انسانی را تربیت می کند که شهروند مناسب و مطلوب و یا انسانی است که در مسیر خدا قدم برمی دارد. مهم این است که ما بندگان صالحی را تربیت کنیم. کسانی که در مسیر عبودیت خدا قدم برمی دارند، بخشی از این عبودیت در فضای دنیوی آنها تاثیرگذار است. بنده صالح بسیاری از مباحث اخلاقی و حقوق انسان ها را رعایت می کند اما مهم این است که فرزند خود را به گونه ای تربیت کنیم که بنده صالح خدا شود.
وی تصریح کرد: شاید در نظامی توجهی به ارزش های دینی نشود و انسان در طول زندگی خود به قوانین و مقررات احترام بگذارد. شاید در شکل ظاهری چنین انسانی برای زندگی دنیوی مناسب باشد اما در نگاه اسلامی مهم این است که انسان باید بنده صالحی تربیت شود.
مدیر موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت ابراز کرد: بنده صالح تعریف فراگیری است یعنی شامل سلسله ای از عبادات و روابط با خداوند نمی شود. در آن فضا روابط انسان و انسان و حقوق میان آنها و مسائل اخلاقی تعریف می شوند. مولفه های ویژگی تربیتی در نظام اسلامی باید در چارچوب دین و نظام تربیتی ما با همه ممیزات دین اسلام باشد.
زارعان بیان کرد: در فضای تربیتی اسلام نیاز داریم که ابعاد انسان را تفکیک و مشخص کنیم انسان مترتب چه ویژگی هایی دارد. یکی از ویژگی های انسان ارتباط او با والدین، معلم، جامعه و کشور است. هر کدام از این روابط دارای تبعاتی است. در تعریفی که در سند تحول ملی در بحث آموزش و پرورش آمده ویژگی های ایمان، شجاعت و … بیان شده و معارف دینی در آنها مشخص است.
وی تاکید کرد: ویژگی تربیت اسلامی ما برای فرزندان مان در چارچوب مجموعه ای از مسائلی که با عنوان تربیت عبادی یا تربیت مناسک عبادی درنظر گرفته می شود، نباید باشد. باید مبانی ساحت های انسان را در معارف اسلامی پیاده کنیم. مجموعه معارف اسلامی باید در انسان تحقق پیدا کنند و تربیت اسلامی هم به همین معنا خواهد بود یعنی فرد تربیت یافته کسی است که تمام ابعاد مختلف ابعاد اسلامی را می تواند در وجود خود پیاده کند.
وی درباره مهمترین تفاوت مولفه نظام تعلیم و تربیت ایرانی اسلامی با دیگر نظام ها گفت: بخشی از مسائلی که ما از تعلیم و تربیت می دانیم چه در کلیات و مبانی و اصول به معارف دینی ما بازمی گردد و بعضی از آنها هم شامل تحقیقات علمی انجام گرفته می شود. مجموعه وسیعی از تحقیقات و مطالعات زیادی در دهه های گذشته در کشورهای مختلف انجام شده که دستاوردهایی داشته است.
این محقق و نویسنده کشورمان با بیان اینکه مباحث علمی میان کشورها دارای مرز و تفاوتی با یکدیگر نیستند، گفت: در درون علم مباحث انتزاعی و ارزشی تفاوتی ندارند. پس بخشی از مباحث تعلیم و تربیت که مبتنی بر مباحث علمی است در درون جامعه اسلامی مقبول است. مهم ترین بحثی که ما در نظام تعلیم و تربیت اسلامی با نظام تعلیم و تربیتی غرب باید مدنظر قرار دهیم، تفاوت مبانی ماست. یعنی در نظام های غربی مبنا بر مادی گرایی است و رابطه بین انسان و خدا قطع می شود و انسان مستقل درنظر گرفته می شود و هدف انسان فقط در این دنیا قرار داده می شود.
وی ادامه داد: وقتی رابطه بین خدا و انسان قطع می شود، خدامداری و دین مداری از فضای تعلیم و تربیت ما خارج می شود. هر جایی از تعلیم و تربیت ما، انسان را از خدا جدا کند و او را در دایره مادی نگه دارد، بهترین انسان هم نمی تواند با این نوع تعلیم و تربیت سازگاری داشته باشد.
زارعان ابراز کرد: ما اصولی در تعلیم و تربیت داریم که در این چارچوب قابل تعریف هستند. مثلا ما در چارچوب دین مداری انسان های مکلفی هستیم یعنی ادای واجبات و منویات و محرمات داریم. شاید در فضای تعلیم و تربیتی تکلیف داشتن انسان را رد و بیان کند انسان حقوقی دارد که باید رعایت شود و در برابر تکلیف، از حق انسان سخن بگوید. این اصول هم باعث تفاوت میان تعلیم و تربیت اسلامی و غیر اسلامی است.
وی در تعلیم و تربیت اسلامی مبنا را بر دین مداری دانست و گفت: اصول در ارتباط با خدا و انسان هم در مسیر دین مداری تعریف می شود. مجموعه ای از تفاوت ها هم بعد از مبانی و اصول در ارزش ها وجود دارند. ارزش ها و آموزش ارزش ها در تعلیم و تربیت بسیار مدنظر قرار می گیرند. دانش آموزان را باید به گونه ای تربیت کنیم که فهرستی از ارزش ها را در تعاملات و رفتارهایش رعایت کنند.
استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: هیچ نظام تعلیم و تربیتی وجود ندارد که ارزش را تعریف نکند در واقع نظام تعلیم و تربیت به معنای انتقال همین ارزش ها است اما ارزش ها چه هستند و بر چه اساسی تعریف می شوند؟ الهی هستند یا غیر الهی؟ مثلا آزادی در نظام تعلیم و تربیت غربی مبناست و هر فرد انسانی می تواند هر کاری می خواهد انجام دهد. این آزادی به این معنا قطعا در اسلام وجود ندارد زیرا مبنا در اسلام خدامداری است.
به گفته وی در تعلیم و تربیت غربی نگاه آزادی مساوی با ولنگاری است اما در نگاه اسلامی آزادی به معنای چارچوب ارتباط با خداست.
مدیر موسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت گفت: ما در مبانی و اصول تعلیم و تربیت و ارزش ها تفاوت های جدی را با نظام تعلیم و تربیت غربی داریم. البته ما در نظام تعلیم و تربیت اسلامی به معنای کامل موفق نبوده ایم و همه نظام غربی منفی نیست. ما معتقدیم تعلیم و تربیت اسلامی در مبانی کلی دارای استحکام کامل است اما اینکه ما چگونه عمل کرده ایم و به چه نتایجی رسیده ایم، قطعاً موفقیت های لازم را نداشته ایم.
زارعان ادامه داد: تعلیم و تربیت غربی و اسلامی تفاوت اساسی در مبانی و اصول کلی و ارزش ها دارد اما در روش ها و تکنیک ها و اجرائیات شاید شباهت ها و تفاوت هایی را داشته باشیم. شاید در بعضی مواقع ما موفق باشیم و جایی آنها موفق باشند. مثلا روابط انسانی در جامعه اسلامی به مراتب قوی تر از جامعه غربی است و یا تشکیل خانواده و حمایت از آن در جامعه اسلامی آسیب زیادی نداشته است اما در غرب متلاشی شده است.
وی با اشاره به وضعیت دروس دینی در نظام آموزش و پرورش گفت: تعلیم و تربیت فرآیند پیچیده ای است و انسان ها انگیزه های متفاوتی دارند و مربیان آنها هم فرق دارند. شاید یکی از دلایلی که تا حدودی غرب دارای موفقیت های بیشتری در نظام آموزش و پرورش بوده، کلیشه ای عمل کردن آنهاست.
زارعان تصریح کرد: اینکه ما انتظار داشته باشیم کتاب درسی و معلم به گونه ای عمل کنند که در پایان سال تحصیلی انسان سالم و مطلوب ما تربیت شده باشد، نوعی سطحی نگری خواهد بود. علاوه بر معلم و مدرسه، خانواده و رسانه هم نقش دارند. تنظیم دروس و برنامه آموزشی در اختیار ماست که کتاب درسی را به گونه ای تنظیم کنیم که فکر می کنیم موثر است. اما شاید بعد از چند سال به این نتیجه رسید که این روش موثر نبوده و باید تغییر کند. اما مهم این است که اولا باور به این داشته باشیم که باید تعلیم و تربیت اسلامی داشته باشیم و ثانیا همه عناصری که در تربیت تاثیر دارند را در یک جا ببینیم و همه با هم تاثیرگذار باشند.
وی افزود: تعلیم و تربیت کاری تیمی شامل وجود انسانها و غیرانسانهاست که اگر با هم در مسیر صحیح عمل کنند قطعا برنامه درسی می تواند موثر باشد اما اگر بنا باشد همه انتظارات خود را از برنامه درسی مدرسه داشته باشیم بسیار نگاه سطحی نگری داشته ایم. باید عوامل موثر و نگاه های انحرافی را بشناسیم و از آنها جلوگیری کنیم. اگر به همه آنها توجه شود قطعا می تواند برنامه درسی جامع درنظر گرفته شود.
استاد موسسه امام خمینی(ره) در پایان سخنانش گفت: کتاب های درسی ما و برنامه آموزش و پرورش در سیاست گذاری سند تحول بنیادی سعی در انجام اقدامات مثبت دارند. اما اجرا و نتیجه بخش بودن آنها منوط به توجه داشتن به دیگر عوامل است.
نظر شما