حال و هوای محرم در دیار آب و آفتاب/خطر تاثیرپذیری آیین های عزاداری هرمزگان از مهاجرین و تکنولوژی

خبرگزاری شبستان-هرمزگان؛ پس از گذشت 1400 سال از واقعه جانسوز عاشورا، این فرهنگ متعالی، همچنان زنده، پویا، ماندگار، جریان ساز و الگویی برای مسلمانان و همه ملت های آزاداندیش جهان برای رهایی از ستم استکبار است.

 

هر ساله، شیعیان و محبان اهل بیت(ع) در گوشه گوشه گیتی به ویژه ایران اسلامی، از اول ماه محرم، رخت عزا به تن می کنند و با راه انداختن دسته های عزاداری و سوگواری، یاد امام حسین(ع) و یاران باوفایش را گرامی می دارند.

 

مردم ولایتمدار استان هرمزگان نیز همزمان با سراسر کشور در آستانه ماه محرم، با سیاه پوش کردن مساجد، حسینیه ها و هیات ها، برافراشتن علم و کتل و برپایی خیمه های عزای سرور و سالار شهیدان، خود را مهیای برپایی آیین های عزاداری محرم می کنند.

 

 

تنوع آیین ها و سنت های عزاداری و وجود هیات های مذهبی اقوام مختلف از اقصی نقاط ایران در استان هرمزگان به ویژه شهر بندرعباس، شکوه و جلوه ای ویژه به عزاداری های محرم در این خطه می بخشد.

 

آیین های عزاداری سنتی در بین بومیان استان هرمزگان از قدمتی طولانی برخوردار و می توان گفت که شیوه و سبک عزاداری های این منطقه، در تمام کشور بی نظیر است.

 

مردمان این سامان از گذشته های دور و با توجه به محدودیت هایی که در برخی از مقاطع وجود داشت به برگزاری آیین هایی که از پیشینیان خود به ارث برده اند، پایبند بوده و سنت های باارزش خود را همواره پاس داشته و سینه به سینه منتقل کرده، تا به نسل امروز رسیده است.

 

هرمزگانی ها با ذبح گوسفند و گاو و طبخ غذای نذری و توریع آن بین سوگواران و عزاداران به استقبال تاسوعا و عاشورا می روند، خوردن غذای نذری، تبرک و شفا محسوب می شود و شیعیان و حتی اهل سنت در تهیه و توزیع و همچنین گرفتن غذای نذری محرم مشارکت دارند.

 

 

احداث حسینیه و عزاداری اهالی روستای کاملا سنی نشین «بندگرمان» در سواحل دریای مُکران در شرق هرمزگان در ایام محرم و صفر به ویژه تاسوعا و عاشورا و 13 محرم که دارای پیشینیه 200 ساله است بیانگر عشق و ارادت برادران و خواهران اهل سنت این استان نسبت به خاندان پیامبر گرامی اسلام(ص) است.

 

اگرچه با ورود صنعت و تکنولوژی و مهاجرپذیری، آسیب هایی به حوزه فرهنگ دینی مذهبی و آیین و سنت های این بخش از خاک کشورمان همانند سایر استان ها وارد شده که تاثیرات آن در شیوه های عزاداری مشهود است، اما بومیان منطقه بر پاسداری و صیانت از آیین های منحصر به فرد بازمانده از گذشتگان همواره کوشا هستند.

 

انتخاب اشعار و روایات مستند توسط مداحان شان محرم را ارتقا می‌دهد

 

حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی اکبر میرزایی، رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی هرمزگان در گفتگو با خبرنگار شبستان از محرم به عنوان تجلی گاه ایثار و شهادت، معرفت و جوانمردی و عبودیت و اخلاص یاد کرد و با بیان اینکه محرم خلاصه تمام خوبی هاست، گفت: محرم بسته جامع و کاملی از زیبایی است و از هر منظری که به آن نگاه کنیم، زیبایی می بینیم.

 

وی با تاکید بر اینکه همه برنامه ریزی ها و جهت گیری ها برای بزرگداشت محرم باید متناسب و درشان آن باشد، افزود: همه دست اندرکاران امر بزرگداشت محرم ازجمله سخنرانان، مداحان، هیات امنا مساجد، حسینیه ها، هیئات و تکایا، مسئولان سازمان ها و نهادهای متولی باید شان محرم را نگاه دارند.

 

 

رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی هرمزگان به تشریح مولفه های تاثیرگذار در حفظ شان محرم پرداخت و عنوان کرد: مداحان باید با انتخاب اشعار مناسب و درست در جهت حفظ شان محرم کوشا باشند و نباید با طرح برخی مسائل به این جایگاه آسیب برسانند و برگزارکنندگان مراسم های عزاداری نیز باید خوش اخلاقی و سعه صدر را در خود تقویت کنند.

 

قمه‌زدن،  بلندکردن اشیا 300 کیلویی و روایات نادرست مایه وهن است

 

این استاد حوزه و دانشگاه به تشریح با برنامه ریزی معقول پرداخت و بر توجه به عنصر زمان در عزاداری ها تاکید کرد و در رابطه با برنامه ریزی مشروع نیز گفت: امام حسین(ع) جان مبارک خویش را در راه احیای اسلام ناب فدا نمود تا ما راه و رسم صحیح عبودیت را فرا بگیریم و از این رو نباید در عزاداری ها از یک سری آلات و ابزار نظیر قمه زدن و یا بلند کردن یک شیء 300 کیلویی استفاده شود که موجب وهن اذهان عمومی گردد.

 

مداح باید معتبر و اهل مطالعه و تحقیق باشد

 

وی با تاکید بر اینکه برنامه ریزی ها باید براساس استفاده از نیروهای توانمند باشد، اظهار کرد: سخنران و مداح باید اهل مطالعه و تحقیق باشند و کارها و امور مرتبط با محرم باید به دست افراد لایق و کاردان بیفتد.

 

رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی هرمزگان از سپردن امور مرتبط با محرم نظیر سخنرانی، مداحی و متولی گری مراسم به افراد نالایق، رها کردن اصل(عبودیت و اخلاص) و چسبیدن به فرع(آیین های خرافی نظیر قمه زنی و بلند کردن شیء 300 کیلویی)، جدایی هیات ها از مساجد و بدون سند حرف زدن سخنرانان و مداحان را از آسیب های عزاداری ها ذکر کرد.

 

آیین های عزاداری باعث وحدت و استحکام جامعه می شود

 

حجت الاسلام پورجمالی، معاون فرهنگی، آموزش و پژوهش اداره کل تبلیغات اسلامی هرمزگان نیز با اشاره به اینکه آیین ها و سنت های عزاداری باعث وحدت و استحکام هر جامعه ای هستند، به خبرنگار خبرگزاری شبستان گفت: با توجه به مذهبی بودن کشورمان، سنت های عزاداری در طول سالیان دراز شکل گرفته که نشات گرفته از تعاملات و تفاهمات اجتماعی میان اقوام مختلف است.

 

 

وی به تشریح سبک های سینه زنی در کشور پرداخت و افزود: امروز شاهد سبک های مختلف سینه زنی در بین قومیت های مختلف هستیم، به طور مثال در هرمزگان، بوشهر و مناطق جنوبی کشور آیین سینه زنی مشابهی وجود دارد، در حالی که مراسم سینه زنی مردمان اذربایجان و زنجان با شیوه ای که در جنوب متداول است تفاوت دارد؛ اما همه گره خورده با فرهنگ اصیل عاشورایی است.

 

مضر دانستن نوآوری در شیوه های عزاداری را قبول ندارم

 

معاون فرهنگی تبلیغات اسلامی هرمزگان در تشریح آسیب های عزاداری ها، اظهار کرد: روش عزاداری همانند سایر آیین ها در گذر زمان و ورود تکنولوژی قابل تغییر است و ایده مضر دانستن نوآوری در شیوه های عزاداری قابل قبول نیست اما باید به گونه ای باشد که موجب وهن مقدسات و سواستفاده معاندان و دشمنان نشود.

 

وی با اشاره به اینکه شیوه های عزاداری در طول تاریخ دستخوش تغییرات بوده است، تاکید کرد: آنچه مهم است در نظر داشتن هدف و رعایت چهارچوب هاست تا راه را گم نکنیم و نباید به بهانه عزاداری سد معبر کنیم و موجب آزار و اذیت دیگران شویم و هر کس که با این گونه اقدامات ما مخالفت کند، متهم به مخالفت با اهل بیت کنیم.

 

ضرورت احیای شعرخوانی در عزاداری ها

 

پورجمالی، بهترین الگوهای عزاداری را مجالس منطبق بر فرهنگ و آموزه های اهل بیت(ع) دانست و بیان کرد: امامان معصوم(ع) نسبت به شعرایی که در خصوص عاشورا شعر سروده بودند احترام ویژه ای قائل بودند و از آنها می خواستد که آن شعر را بخوانند و در پایان با دادن صله از آنها قدردانی می کردند؛ امروز جای شعرخوانی شعرای مکتبی در عزاداری ها خالی است.

 

 

وی از اعزام هزار و 200 مبلغ به مناسبت ایام محرم به مناطق مختلف استان هرمزگان خبرداد و افزود: از این تعداد 535 نفر بومی و مابقی از حوزه های علمیه قم، اصفهان و مشهد به مساجد، حسینیه ها و هیات های مذهبی اعزام می شوند.

 

هرمزگان از تنوع بالایی در آیین‌های مذهبی برخوردار است

 

سعید موحدی، معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان نیز در همین راستا گفت: هرمزگان با توجه به موقعیت جغرافیایی و ساختار منطقه ای و تنوع اقوام از ویژگی های خاص فرهنگی برخوردار است.

 

وی افزود: منظر طبیعی هرمزگان باعث شده تا از زمان های دور، این منطقه، پایگاه و محل استقرار اقوام ناراضی از حکومت مرکزی باشد و از همین جهت است که با تشکیل حکومت های اموی و عباسی، این نواحی به یکی از مراکز استقرار شیعیان به عنوان مخالفان حکومت های اموی و عباسی تبدیل شد و وجود شهرستان هایی با صددرصد جمعیت شیعه گواهی بر این مدعاست.

 

موحدی اضافه کرد: با توجه به وجود این پیشینه در استان هرمزگان، موضوع گسترش و نشر آیین ها و سنت های عزاداری در این استان قابل بحث و پیگیری است و البته به نظر می رسد که حوزه شرق استان از غنای بیشتری در این زمینه برخوردار باشد.

 

نیازمند عزم جدی برای اصلاح کج‌روی‌ها و چالش‌ها هستیم

 

وی همچنین به نفوذ همه جانبه صنعت و تکنولوژی اشاره و تصریح کرد: این نفوذ به طبع حوزه فرهنگ را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است و از آنجایی که در این حوزه استراتژی واحدی برای مقابله و بهره وری از فضای تکنولوژی احساس نمی شود آسیب های آن در زمینه فرهنگ دینی و مذهبی بیشتر نمود پیدا می کند و این تاثیرات در شیوه های عزاداری ها هم مشهود است.

 

 

معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان گفت: اگر عزم جدی برای اصلاح چالش ها اعمال و از ظرفیت های فضای مجازی و رونق رسانه ها استفاده نشود آسیب های جدی تری در راه است.

 

موحدی افزود: تغییر اشعار و مراثی از حالت فاخرسنتی به صورت عامیانه و پیش پاافتاده، نتوانسته است ادبیات قوی مذهبی را تقویت کند یا خلاقیت ادبی جدیدی بر اساس ذوق ادبی و باورهای دینی خالصانه پدید آورد.

 

وی ادامه داد: تغییر در الحان و ریتم های مراثی و نوحه ها و تبدیل شدن به ریتم های بازاری و عامه پسند و فاقد پشتوانه غنی موسیقیایی کشور و بدون توجه به این ریشه تاثیرگذار استو از همین رو است که این شکل اجرا نمی تواند تاثیر خوبی بر مستمعین برجای بگذارد.

 

وی افزود: امروز باید با تکیه بر ریشه های باور مذهبی، طرح جدیدی از نوع عزاداری برخواسته از شرایط جامعه شناسی و اقتصادی اجتماع درانداخت تا باور مذهبی بیش از پیش تقویت شود.

 

معرفی آیین های هرمزگان در ایام محرم

 

عزاداری ها ماه محرم در هرمزگان نیز همانند سایر مناطق کشور با شور و شکوه خاصی اجرا می شود؛ اما آیین ها و سنت هایی در اقصی نقاط این استان وجود دارد که منحصر به مردمان این خطه از ایران اسلامی است که به معرفی برخی از این آیین ها می پردازیم.

 

 

اشکان مختاری، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان گفت: یکی از آیین های هرمزگانی ها در آستانه محرم اجرا می کنند، آیین «محرما» نام دارد که در برخی از مناطق استان از جمله میناب رایج است.

 

وی با اشاره به اینکه این آیین از شب اول محرم آغاز و به مدت سه شب ادامه پیدا می کند، افزود: در این آیین عده ای از افراد مسن قبل از شروع روضه خوانی به 2 گروه تقسیم می شوند و اشعاری را در وصف محرم و شهادت سالار شهیدان با نوایی حزین و به صورت گروهی می خوانند.

 

مختاری، از «علم گردانی» به عنوان یکی دیگر از آیین های هرمزگان برشمرد و عنوان کرد: آیین علم گردانی قدمتی 350 ساله دارد که شاخص ترین آن روز پنجم محرم در شهرستان میناب با استقبال پرشور مردم برگزار می شود.

 

وی، از «علم شمشیری»، «حجله گردانی»، «سنگ زنی»(چک چکو)، «تعزیه خوانی»، «علم شویی»، «حنابندان»، «چاوش خوانی»، «طبخ حلیم در خمره گلی»(جم) به عنوان بخشی از آیین ها و سنت های مردمان هرمزگان در عزاداری ها نام برد و بیان کرد: استان هرمزگان همواره با برخورداری از پیشینه غنی تاریخی و فرهنگی در ارائه فرهنگ، آیین و سنن پیشگام بوده است.

 

تاثیرپذیری آیین ها و سنت های هرمزگان از سبک عزاداری مهاجرین و سریال های تلویزیونی

 

علی رضایی، محقق و پژوهشگر آیینی و از اساتید دانشگاه به مهاجرپذیری هرمزگان به ویژه بندرعباس اشاره کرد و گفت: وجود اقوام مختلف همراه با سنت های خاص، موجب تاثیرپذیری آیین این منطقه از شیوه و سبک عزاداری مهاجرین شده است و می توان گفت که آیین های مختلف به گونه ای با هم تلفیق شده اند و نسل جوان که اطلاع چندانی از پیشینه خود ندارد تحت تاثیر قرارمی گیرد.

 

 

وی تاثیرپذیری از سریال های تلویزیونی را از دیگر آسیب ها دانست و افزود: امروز شاهد تحت تاثیر قرار گرفتن امروزه بسیاری از حرکت ها، پوشش و ابزار مورد استفاده در آیین ها ازجمله تعزیه و سینه زنی سنتی تحت تاثیر سریال های تلویزیونی می باشد که این خطر بزرگی برای سنت هاست.

 

این پژوهشگر آیینی، از بهره گیری از تجارب پیشکسوتان و بزرگان قوم به عنوان تنها راه برای حفاظت و صیانت از آیین ها و سنت های عزاداری نام برد و اظهار کرد: محققین، پژوهشگران و نویسندگان و شعرا باید با ثبت و ضبط میراث گرانبهای پیشینیان، سهم خود را برای حفظ آیین و رسوم به انجام برسانند.

 

وی، با یادآوری اینکه در گذشته لباس متولی عزای سالار شهیدان بر تن هرکسی نبود و به اهلش سپرده می شد، تصریح کرد: امروزه هر کس برای خود، کاری انجام می‌دهد و آفت‌ها نیز آسیب‌شناسی نمی‌ شود.

 

شناسایی و ساماندهی بیش از 1600 هیات مذهبی در هرمزگان

 

ارجمند، کارشناس تشکل ها و هیات های مذهبی اداره کل تبلیغات اسلامی هرمزگان نیز گفت: بیش از هزار و 600 هیات مذهبی و هزار و 721 مداح در این استان شناسایی و ساماندهی و شناسنامه دار شده اند.

 

وی با بیان اینکه بندرعباس به عنوان پایتخت تجاری و اقتصادی کشور از تنوع هیات های اقوام سراسر کشور و حتی کشورهای خارجی برخوردار است، افزود: ترک زبان ها، گیلکی ها، عرب ها، کردها، لرها، بلوچ ها، نمایندگانی از استان ها و حتی شهرستان های سراسر ایران اسلامی و حتی کشورهای افغانستان و پاکستان نیز در بندرعباس با راه اندازی خیمه های عزاداری، عشق و ارادت خود را نسبت به اهل بیت(ع) به نمایش می گذارند.

 

 

کارشناس تشکل ها و هیات های مذهبی اداره کل تبلیغات اسلامی هرمزگان با اشاره به برنامه های این اداره کل برای هیات ها و مداحان ویژه ماه محرم، عنوان کرد: با توجه به متولی بودن این اداره کل در امر مراسمات مذهبی و در راستای جهت دهی به هیئات مذهبی، همایش توجیهی مداحان و هیات های مذهبی روز یکشنبه 18 شهریور در بندرعباس برگزار می شود.

 

وی یکی از آثار خدمت در دستگاه عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) را تقویت روحیه مشارکت اجتماعی و اقدامات خیرخواهانه و عام المنفعه دانست و افزود: امروزه شاهد ورود بسیاری از هیات ها در کارهای خیرخواهانه نظیر کمک به آزادی زندانیان جرائم غیرعمد نیازمند، رسیدگی به امور فقرا، تامین جهیزیه نوعروسان خانواده های بی بضاعت، برپایی جشن های ازدواج آسان، تامین لوازم التحریر و البسه دانش آموزان نیازمند و ... هستیم که از برکات محرم است.

 

اوج عشق و ارادت مردمان دیار آفتاب و شرجی در روز و شب تاسوعا و عاشورا به نمایش گذاشته می شود و عزاداران حسینی در ظهر عاشورا در هر جایی که در حال عزاداری باشند با شنیدن صدای اذان، با الهام گیری از سرور و سالار شهیدان، نماز ظهر عاشورا را در صفوفی به هم پیوسته به جماعت اقامه می کنند و شام غریبان نیز با حضور در مساجد، حسینیه ها، هیات ها و اماکن مذهبی بر مظلومیت اهل بیت(ع) اشک می ریزند.

 

عزاداری های سرور و سالار شهیدان در هرمزگان که از نخستین روز محرم آغاز می شود و حضور خودجوش آحاد مختلف مردم در کنار یکدیگر و همکاری و مشارکت در برپایی باشکوه آن، موجب تقویت همدلی و همبستگی اجتماعی می شود، با بزرگداشت اربعین حسینی به پایان می رسد.

 

گزارش: مصیب رجایی