حال ناخوش خزر/ آلودگی های دریاچه خزر را دریابیم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از گیلان، دریای خزر حدود 371 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و از نظر تنوع زیست محیطی حدود 400 گونه آبزی بومی در آن زندگی که از مهم ترین آن می‌توان به ماهیان خاویاری اشاره کرد.

این دریا به دلیل تراکم بیش از حد جمعیت در نوار ساحلی، توسعه نامتوازن شهرها و روستاها، عدم مدیریت صحیح در رابطه با دفع فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی و نیز دفع غیر اصولی پسماندها و زباله‌ها در شهرهای ساحلی و مناطق گردشگری و انجام فعالیت‌های اقتصادی دچار آلودگی شده است.

متاسفانه امروز مقصد همه فاضلاب‌های کارخانه‌ها، شهرک‌های صنعتی در طول رودخانه‌ها، گاوداری‌ها، مرغداری‌ها و پساب‌های فاضلابی مراکز جمعیتی دریای خزر شده است.

گسترش برداشت نفت توسط کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان که چاه‌های نفتی آنان در دریا و دور از سواحل قرار دارد دریای خزر را دچار آلودگی نفتی کرده است بطوریکه 865 کیلومتر از سواحل این دریا دچار آلودگی نفتی است.

توسعه روزافزون صنعت توریسم و گردشگری نیز یکی دیگر از دلایل آلودگی دریای خزر است چرا که گردشگرانی که وارد نوار ساحلی می‌شوند انبوهی از زباله را در حاشیه جاده‌ها، رودخانه‌ها و نوار ساحلی رها می‌کنند در نتیجه همه این زباله‌ها و پساب‌های زباله‌ها به دریای خزر می‌ریزد.

نزولات جوی زیاد در کشورهای حاشیه دریای خزر به ویژه در سه استان شمالی کشورمان که در حاشیه این دریا قرار گرفته‌اند باعث شده آب‌های سطحی زیادی به وجود آید که به همراه آب‌های جاری دامنه‌های شمالی البرز به سمت دریای خزر سرازیر شده و هرگونه آلاینده‌های زیست محیطی را به دریا سرازیر کند.

حجم آلودگی‌های دریای خزر سبب شده ما شاهد تاثیر این آلودگی در زندگی مردم حاشیه این دریا و چرخه حیات آن باشیم، همچنین افزایش میزان آلودگی‌ها باعث شده حجم ماهی‌ها و کیفیت آنها به شدت کاسته شود و گونه‌های دریایی در معرض خطر قرار گیرند و اینگونه می‌توان گفت این دریا حجم قابل توجهی از ذخایر ارزشمند ماهیان و آبزیان خود را از دست داده و تبعات آلودگی آب دریای خزر، گریبان آبزیان و ماهیانش را گرفته است، علاوه بر ماهی‌ها بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری این دریا نیز بر اثر همین آلودگی‌ها از بین رفته است بطوریکه جمعیت فک خزری به عنوان تنها پستاندار این دریا در معرض انقراض قرار گرفته است.

به گفته مسئولان محیط زیست سهم ایران در آلودگی دریای خزر حدود 12 درصد است و چهار کشور حاشیه این دریا، به ویژه روسیه و جمهوری آذربایجان در آلودگی‌های نفتی، خانگی، صنعتی و کشاروزی سهم زیادی دارند.

آلودگی‌های دریای خزر هر روز روبه افزایش است و پنج کشور حاشیه این دریا اینگونه که به نظر می‌رسد برنامه مشخص و موثری برای کاهش آلودگی‌ها ندارند.

استفاده بی‌رویه از انواع کودهای شیمیایی و سموم در فعالیت‌های کشاورزی نیز در آلودگی میکروبی آب دریای خزر نقش بسزایی دارد که سهم ایران در آن کم نیست.

در این بین برای جلوگیری از آلودگی‌های دریای خزر نشست‌ها و همایش‌هایی برگزار شده و گروه‌هایی از انجمن‌های حامی محیط زیست در این سال‌ها سعی کرده اند با آگاهی دادن به مردم و مسئولان توجه مردم و مسئولان را به این دریا و آلودگی‌های آن جلب کنند و گروه‌هایی هم خودشان دست به کار شده‌اند و بخش‌هایی از سواحل این دریا را از زباله پاکسازی کرده اند. با این حال هنوز هم حال دریای خزر ناخوش است و بهبود وضعیت این دریا توجه روزافزون مسئولان ذیربط کشورمان و کشورهای حاشیه دریای خزر و همت مردم را می‌طلبد.

آلاینده های شیمیایی بیشترین نقش را در آلودگی دریای خزر دارد

ابوعلی گلزاری، فوق دکتری مهندسی محیط زیست از دانشگاه تهران نیز در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری شبستان گفت: فعالیت‌های گسترده نفتی کشورهای حاشیه آن بعد از فرو پاشی شوروی سابق، باعث تشدید آن شده است.

وی با اشاره به اینکه آلاینده‌های شیمیایی و ورود نفت بیشترین نقش را در آلودگی دریای خزر دارد، افزود: آلودگی ناشی از نفت، آلودگی ناشی از منابع مستقر در خشکی، آلودگی ناشی از حفاری در دریا، آلودگی ناشی از تخلیه مواد زائد و سمی، آلودگی ناشی از کشتی‌ها، آلودگی ناشی از اتمسفر، حفاری و اکتشاف در بستر عمیق دریاها عمده منابع آلودگی دریای خزر هستند.

این فوق دکتری مهندسی محیط زیست از دانشگاه تهران تصریح کرد: همچنین نوسانات سطح آب دریا، مسائل زیست شناختی، مشکلات بوم شناختی، فعالیت‌های نفتی و صنعتی منابع اصلی تهدید کننده محیط زیست دریای خزر می‌باشند.

گلزاری با بیان اینکه  80 درصد آلودگی دریای خزر متعلق به جریان آب رودخانه ولگا و سایر رودخانه‌های غرب از جمهوری آذربایجان به دریای خزر است، اظهارکرد: آلودگی درسواحل باکو و قزاقستان بقدری زیاد است که تقریبا هیچ نژادی از آبزیان در این مناطق که از نظر منابع غذایی و فعالیت‌های ماهیگیری بتوان روی آن حساب کرد، وجود ندارد که متاسفانه علت این امر کوچ آبزیان، آلودگی گسترده این مناطق بوده است.

وی با اشاره به اینکه نشت مکرر و زیاد نفت به نواحی ساحلی در آذربایجان و قزاقستان از عمل فتوسنتز و تبخیر منابع گیاهی دریایی ممانعت به عمل آورده است، گفت: سرازیر شدن انواع پساب‌های صنعتی به ویژه نفت و فرآورده‌ها و سموم، ضمن آلوده ساختن آب دریا، حیات آبزیان را نیز به خطر انداخته است.

این فوق دکتری مهندسی محیط زیست از دانشگاه تهران آلودگی ناشی از اکتشاف نفت فراساحلی و فروساحلی را بسیار نگران‌کننده دانست و خاطرنشان کرد: چاه‌های نفتی که در اثر بالا آمدن سطح دریا آلودگی ایجاد می‌کنند، رو به افزایش است.

گلزاری با اشاره به اینکه ویژگی دریای خزر به عنوان یک دریای بسته این است كه اصول و قواعد حقوق دریاها در تقسیم مناطق دریایی نظیر سرزمینی و فلات قاره و غیره در آن صادق نیست و به علاوه هیچ رژیم حقوقی خاصی نیز بر آن حاكم نیست و نوعی حالت مشاع بودن در این دریا وجود دارد، تصریح کرد: فقدان یک نظام حقوقی حاكم بر محیط زیست دریای خزر نمی‌تواند توجیه كننده آن باشد كه كشورهای ساحلی این دریا در اجرای قواعد بین المللی حاكم بر محیط زیست كوتاهی كرده و از آن غافل باشند چرا كه عوامل زیست محیطی دریای خزر از لحاظ تاثیرگذاری و شرایط آب و هوایی مناطق همجوار و بطور كلی در دریای خزر بگونه‌ای است كه مجالی برای مسامحه دولت‌های ساحلی باقی نمی‌گذارد و به همین خاطر نمایندگان کشورهای منطقه سرانجام برای تنظیم پروژه‌های اجرایی و سایر استانداردها و میزان‌ها جهت بهبود وضعیت محیط زیست دریای خزر تصمیماتی اتخاذ کردند که جای امیدواری بسیاری بود.

وی با بیان اینکه واقعیات، قرائن و نشانه‌ها حاکی از آن است که دریای خزر بیمار است، افزود: چنانچه اقدام جدی برای حل مصائب زیست محیطی آن معمول نشود، وضعیت آن رو به وخامت بیشتر خواهد رفت.

گلزاری گفت: تاسیس یک سازمان همکاری منطقه‌ای که حاوی سازوکار اجرایی نظارتی قوی باشد (مانند سازمان منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریایی برای خلیج‌فارس) می‌تواند یک راه حل منطقی در راستای جلوگیری از آلودگی های دریای خزرباشد.

برای جلوگیری از افزایش آلودگی های دریای خزر مسئولین اقدامات نهایی را آغاز کنند

مریم توشه، مسئول گروه همیاران طبیعت نیز در رابطه با آلودگی دریای خزر به خبرنگار خبرگزاری شبستان، گفت: بحث آلودگی‌های نفتی و صنعتی و مهم ترین آلودگی‌ها یعنی آلودگی‌های ناشی از ورود فاضلاب‌های خانگی که از طریق حوضه‌های آبریز وارد این دریاچه می‌شوند معضل جدی را برای این دریا ایجاد کرده است.

وی افزود: این معضل شاید به ظاهر و چشم غیر مسلح برای همگان آشکار و ثابت شده نباشد ولی تحقیقات علمی نشان می‌دهد که این دریاچه از آلوده ترین دریاچه‌های بزرگ جهان به شمار می‌رود.

این فعال حوزه محیط زیست با اشاره به اینکه بندر آستارا همانند سایر شهرهای استان گیلان با مشکلاتی در مورد آلودگی‌های دریایی دست به گریبان است، تصریح کرد: مشکلاتی همچون تخلیه فاضلاب شهری در دریای خزر از طریق رودخانه‌ها و سرازیر شدن شیرابه دپو ساحلی زباله‌های شهری که مدت‌هاست مورد انتقاد فعالان محیط زیست قرار گرفته این دریا را دچار آلودگی‌هایی کرده است.

توشه گفت: برای جلوگیری از افزایش بیش از حد آلودگی‌های صنعتی و میکروبی آب دریای خزر باید مسئولین مربوطه سخنرانی‌ها، کنفرانس‌ها و بایدهای خود را کنار گذاشته و اقدامات نهایی را آغاز و سیستم فاضلاب شهری را در سطح شهرستان آستارا اجرایی کنند و در مرحله بعد با بهره گیری از روش‌های علمی اقدام به دپوی صحیح زباله‌های شهری داشته باشند تا از ورود شیرابه‌های زباله‌ها جلوگیری شود تا شاید در نهایت از میزان آلودگی آب دریای خزر کاسته شود.

پیمان ناصری زارع