کارکردهای «حیا» در ازدواج موفق/پشت پرده مشکلاتی که زوجین را زمینگیر می کند

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: «دنیای امروز فهمیده است اگر به خانواده اهمیت بدهد، فرهنگ، سیاست، اقتصاد، سلامت، علم و هنر را هم می تواند پیش ببرد و خانواده موفق شکل نمی گیرد مگر در سایه ازدواج های صحیح و آگاهانه. برای همین است که خدای متعال، معیار دوستی و دشمنی خود را در نهاد‌ها بر اساس خانواده تنظیم کرده است و پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «ما بُنِيَ في الإسلامِ بِناءٌ أحَبَّ إلى اللّه ِ عزّوجلّ ، وأعَزَّ مِنَ التَّزويجِ؛ در اسلام هيچ بنايى ساخته نشد كه نزد خداوند عز و جل محبوبتر و ارجمندتر از ازدواج باشد».

این جملات بخش هایی از مباحث حجت الاسلام مهدی عباسی آغوی است که به مناسبت فرا رسیدن اول ذی الحجه، سالروز ازدواج آسمانی حضرت امیرالمومنین و حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیهما در راستای ازدواج و تشکیل خانواده موفق با شبستان در میان گذاشته است. وی دارای تاییدیه اجتهاد از شورای نگهبان در سال 1394 و به عنوان جوان‌ترین نامزد انتخابات خبرگان رهبری از خراسان رضوی مطرح شد. دارای مدرک کارشناسی روان شناسی و معارف اسلامی و کارشناسی ارشد روان شناسی خانواده است، وی دکترای خود را در فلسفه تطبیقی اخذ کرده، ازجمله اساتید برجسته این محقق جوان در حوزه علمیه می توان به آیت‌الله هادی عباسی‌خراسانی، حضرت آیت‌الله العظمی وحید خراسانی و آیت الله سید محمد غروی و ... اشاره کرد.

وی همچنین آثار و مقالات متعددی را در حوزه خانواده به رشته تحریر در آورده است. در ادامه بخش نخست مصاحبه خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با این محقق تقدیم حضورتان می شود:

به منظور ورود به بحث از دیدگاه یک کارشناس و پژوهشگر حوزه دین، دیدگاه تان را در مورد وضعیت فعلی خانواده در ایران بیان کنید و این که چه قدر این وضعیت با سبک زندگی اسلامی فاصله دارد؟

نمی‌خواهم سیاه‌نمایی و منفی‌بافی کنم، ولی خوش‌خیالی هم دردی را دوا نمی‌کند. فقط پای سخن آمار و ارقام بنشینیم تا ببینیم وضعیت خانواده امروز ایران ما به چه روزی افتاده است. در هر روز 478 مورد، در هر ساعت حدود 20 مورد، در هر 3 دقیقه یک مورد در سال گذشته (1396) طلاق اتفاق افتاده که جمعا 174597 می شود.

در حالی که از آن سو ازدواج در این سال (96) نسبت به سال گذشته 8 درصد کاهش داشته است. 608977 ازدواج. نسبت ازدواج به طلاق حدود 3.5 است، یعنی از هر 3.5 ازدواج یکی به طلاق منجر شده و به بیان دیگر 28.7 درصد ازدواج‌ها به سرانجام نرسیده است.

در سال 1392 نسبت ازدواج به طلاق 5 به 1 بود و در سال 1383 این نسبت 9.8 به 1 بود. در سال 1385 طلاق‌های کشور نسبت به 1375 دو برابر شده بود. سن ازدواج مدام رو به افزایش است. میانگین سنی ازدواج در مردان ۲۷.۳ سال و در زنان نیز ۲۲.۸ سال به ثبت رسیده است. بُعد خانوار یعنی تعداد فرزندان رو به کاهش است. همه این موارد یعنی بحران در عرصه خانواده. خانواده‌ای که اگر سر جایش باشد و درست تشکیل شود و ادامه یابد، هم فرد آرامش دارد و هم جامعه ولی اگر دچار تنش شد هم فرد ناآرام می‌شود و هم جامعه را به اضطراب می‌کشاند. دنیای امروز فهمیده است اگر به خانواده اهمیت بدهد، فرهنگ، سیاست، اقتصاد، سلامت، علم و هنر را هم به پیش برده است. یک فرد شکست خورده در خانواده به هیچ یک از این امور نمی‌تواند برسد.

برای همین است که خدای متعال معیار دوستی و دشمنی خود را در نهاد‌ها بر اساس خانواده تنظیم کرده است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: ما بُنِيَ في الإسلامِ بِناءٌ أحَبَّ إلى اللّه ِ عزّوجلّ ، وأعَزَّ مِنَ التَّزويجِ؛(بحار الأنوار، ج103، ص222، ح40) در اسلام هيچ بنايى ساخته نشد كه نزد خداوند عز و جل محبوبتر و ارجمندتر از ازدواج باشد.

چنان که ایشان نیز فرمودند: ما أحَلَّ اللّه ُ شيئا أبغَضَ إلَيهِ مِن الطَّلاقِ؛(كنز العمّال، ح27871) خداوند چيزى را كه نزد او منفورتر از طلاق باشد، حلال نكرده است.

تا توانی پا منه اندر فراق                  ابغض الاشیاء عندی الطلاق(مثنوی معنوی)

امر ازدواج در دین مبین اسلام و در فرهنگ اسلامی ایرانی جایگاه خاصی دارد، زوجین نسبت به یکدیگر تعهدی داشتند که در سخت ترین شرایط کانون خانواده را ترک نمی‌کردند، از دیدگاه شما در پازل مسایل اخلاقی کدام تکه گمشده است که امروز وضعیت خانواده ایرانی به این روز افتاده و آمارهای طلاق چنین بیداد می کند؟

اگر بخواهیم به یک عنصر کلیدی و فضیلت اخلاقی اشاره کنیم که بسیاری از عرصه‌های خانواده را در می‌نوردد قطعا آن عنصر، «حیا» است. حیا نه فقط به معنای حجب و عفت بلکه به معنایی فراتر. انسان با حیا از هنگام انتخاب همسر تا تشکیل خانواده و ادامه زندگی، از امور ناپسند نزد عرف و شرع و عقل پرهیز می‌کند چون برای خود، خدا و دیگران که مشاهده‌گر اویند احترام قائل است.

پژوهشی در سال 1393 روی 140 مرد و زن متأهل انجام دادم. پرسش‌نامه‌ای درباره حیا را پاسخ دادند. حیا با مفهوم عام آن شامل حیای از خود، حیای از خدا، حیای جنسی، حیای کرامت، حیای منفی به معنی کمرویی و... . همچنین پرسش‌نامه تعارضات زناشویی (MCQ-R). تحلیل نتایج جالب بود. همسرانی که حیای مثبت بیشتری از خدا و از خود داشتند، ناسازگاری‌های کمتری را گزارش کرده بودند. بویژه‌ حیای مثبت زنان از جمله در زمینه مسائل جنسی با کاهش ناسازگای‌های همسران همبستگی مثبت و معنادار داشت. یعنی هر چه حیا بیشتر اختلاف‌ها کمتر. از آن سو اگر حیای منفی به معنای کمرویی بالا می‌رفت،‌ ناسازگاری‌ها نیز افزایش می‌یافت.

رعایت نشدن عوامل زیر که هم از زیرمجموعه‌های حیا است به افزایش طلاق و جدایی عاطفی و حقوقی همسران انجامیده است:

حیا باعث می‌شود در ارتباط پیش از ازدواج دقت کنیم. انتخاب همسر از کوچه و خیابان و بر اساس ملاک‌های ظاهری، بی‌شک مخالف صفت حیا است. اینکه بسیاری از ازدواج‌ها در سال‌های ابتدایی منجر به طلاق می‌شود بخش عمده‌ای ناشی از شیوه انتخاب غلط است. بر اساس پژوهشی در هند، ازدواج‌های سنتی بعد از 5 سال رضایت زناشویی بیشتری نشان دادند تا ازدواج‌های بر اساس روابط قبلی. در آمریکا تحقیقی طولی روی 7000 جوان انجام شد و نتیجه این شد که کسانی که بدون ارتباط پیش از ازدواج، همسر انتخاب کرده‌اند 50 درصد کمتر مبتلا به طلاق و جدایی شده‌اند.

برخی زنان و مردان ما احساس نظارت خدا بر زندگی خود را آن چنان که باید ندارند. در نتیجه زندگی آنها بده بستانی بین خود آنها در مسائل مادی است. یک نفر به وظایفش عمل نمی‌کند چون خدا را ناظر نمی‌داند و دیگری هم عمل نمی‌کند چون خدا را جبران‌کننده نمی‌داند و مادی فکر می‌کند.

برخی زنان و مردان ما برای خود ارزش قائل نیستند. حیای از خود یعنی احترام به خود. من اگر برای خودم احترام قائل باشم برای همسرم نیز قائل خواهم بود. اعتماد به نفس فردی منجر به اعتماد به نفس خانوادگی می‌شود.
تعدادی از زنان و مردان ما نسبت به یکدیگر حیای کافی ندارند، هر سخنی را بر زبان می‌رانند، هر رفتاری را نسنجیده انجام می‌دهند، اگر من حیای از همسر کنم مراقب گفتار و رفتار خود هستم و احترام او را خواهم داشت.

برخی از زنان و مردان ما محبت کافی به هم ندارند در حالی که از آثار حیا محبت به دیگران است. امیرالمومنین امام علي عليه‌السلام فرموده‌اند: «حیا موجب محبت است».(شرح نهج البلاغه ابی الحدید، 1404 ق، ج20، ص۲۷۲)

حیا از همسر باعث قناعت می‌شود، کمرنگی روحیه قناعت یکی از آسیب‌های خانوادگی است. اینکه من حیا کنم از همسرم چیزی بخواهم که در توان او نباشد، انتظارات متعادل از مصادیق حیا است. مانند جمله حضرت فاطمه سلام الله علیها به حضرت علی علیه‌السلام پس از چند روز بی غذایی که عرضه داشتند: «يا أبَا الحَسَن، إنّي لأسْتَحي مِنْ إلهي أنْ أكَلِّفَ نَفْسَكَ ما لا تَقْدِرُ عَلَيْهِ؛ ای ابالحسن من از خدا حیا می‌کنم که از تو چیزی بخواهم که در توان تو نباشد. (کوفی قاضی، 1412 ق، ج1، ص201)

پررنگ بودن روحیه حیا در زندگی زوجین و حاکم شدن اش بر فضای خانوادگی چه برکات دیگری برای سبک زندگی اسلامی ایرانی ما دارد؟

حیا در مسائل جنسی که عفت درونی و حجاب بیرونی می‌آورد، از مسائل بسیار مهم است. اگر مراقب فضای مجازی و واقعی باشیم و هر کسی را به قلبمان راه ندهیم، خیلی مسائل رخ نخواهد داد. ما در اینجا دچار چالش هستیم. روايت صحيحي است از ابوحمزه به نقل از جابر بن عبدالله كه مي‌گويد: «كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله فَقَالَ إِنَّ خَيْرَ نِسَائِكُمُ الْوَلُودُ الْوَدُودُ الْعَفِيفَةُ الْعَزِيزَةُ فِي أَهْلِهَا الذَّلِيلَةُ مَعَ بَعْلِهَا الْمُتَبَرِّجَةُ مَعَ زَوْجِهَا الْحَصَانُ عَلَى غَيْرِهِ الَّتِي تَسْمَعُ قَوْلَهُ وَ تُطِيعُ أَمْرَهُ وَ إِذَا خَلَا بِهَا بَذَلَتْ لَهُ مَا يُرِيدُ مِنْهَا وَ لَمْ تَبَذَّلْ كَتَبَذُّلِ الرَّجُلِ»؛(کافی، ج5، ص326) نزد پيامبر صلي الله عليه و آله بوديم فرمودند: همانا بهترين زنان شما آناني هستند كه فرزند زياد بياورند و بسيار مهربان باشند و پاكدامن، در ميان خانواده اصلي خود نفودناپذير و در برابر شوهرشان فروتن باشند. زينتشان را به همسرشان نشان مي‌دهند و از غير همسرشان خودنگهداري (حيا) مي‌كنند، سخنش را مي‌شنوند و فرمانش را اطاعت مي‌كنند، هنگامي كه با همسرشان خلوت مي‌كنند آنچه از آنان مي‌خواهد بذل مي‌كنند و همانند مردان نگهداري از خود را ترك نكند (كنايه از حياي جنسي).

حیا در حفظ حریم‌ها نکته بعدی است. اینکه خانواده‌ها اسرار خود را نگاه نمی‌دارند زمینه دخالت دیگران را زندگی خود فراهم می‌کنند. بر اساس دیدگاه کارشناسان خانواده از پنج عامل اول طلاق در ایران دخالت خانواده‌های اصلی است.
همان‌طور که پیامبر اکرم(ص) در جواب شکایت یکی از دخترانشان از همسرش چنین فرمودند: «إقنی حیائک؛ فما أقبح بالمرأة ذات حسب و دین فی کل یوم تشکو زوجها»(بحارالانوار، ج22، ص161) پوشش حيا بگير، چه ناپسند است براي زن با نسب و دين كه هر روز از شوهر خود شكايت كند!

همان قدر که وجود حیای مثبت مهم است،‌ نبود حیای منفی نیز مهم است. کمرویی و خجالت بیجا از همسر و نگه داشتن حرف‌ها در دل و نگفتن انتظارات و گفت وگو نکردن با هم آسیب مهمی است. یکی از مصادیق حیای منفی بر اساس تحقیقات، خودخواهی و تکلف است. اگر همسران خودمحوری را کنار بگذارند و کمی روی ایثار کار کنند بسیاری از مشکلات خانوادگی بر طرف خواهد شد. اینکه بتوانم زندگی را از زوایه دید همسرم بنگرم.