دلایل تبدیل «لاکچری بازی» و «برندپوشی» به ارزش

دکتر سید سعید زاهد زاهدانی، دانشیار جامعه شناسی و برنامه ریزی اجتماعی دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، با اشاره به علت گرایش افراطی جامعه به مُدگرایی و تجملات، گفت: مشکل اساسی و کلامی که ما امروز در جامعه مان با آن مواجه هستیم، عدم وجود تناسب رشد نظامِ سیاسی با نظام فرهنگی و نظام اقتصادی است.

وی ادامه داد: ما در ابتدای انقلاب اسلامی رشد سیاسی بسیار پیشرفته ای را شاهد بودیم، نظام شاهنشاهی را تغییر دادیم و یک نظام استقلالی مردم سالاری دینی را در بحث سیاست مستقر کردیم. در طول این ۴۰ سالی که از انقلاب اسلامی می گذرد تمام تلاش های خود را مصروف داشته ایم برای اینکه نظام اقتصادی و فرهنگی مان متناسب با این نظام سیاسی تغییر و رشد کند، ولی دو مانع سر راه بوده است که این اتفاق نیفتاد.

دانشیار جامعه شناسی و برنامه ریزی اجتماعی دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز تصریح کرد: یکی از موانعی که در این میان موجب این اتفاقات شد، وجود فشارهای خارجی بوده است. در 10 سال اول پس از انقلاب جنگ که به ما تحمیل شد و در بقیه دوران هم تحریم ها و فشارهایی از جانب غرب به ما وارد شد و تمامی این عوامل سبب شد که بتوانیم در مسیر اصلاح ساختار اقتصادی و فرهنگی مان گام برداریم، اما از این فشارها مهم تر، مدیریت و دستگاه کارشناسی داخلی ما بوده است.

ساختار فرهنگی اقتصادی پیش از انقلاب احیاء شده است

این پژوهشگر اضافه کرد: دستگاه کارشناسی ما تصور واضح و روشنی از نظام فرهنگی و اقتصادی متناسب با نظام سیاسی مان نداشته و نتوانسته تغییراتی را که لازم است به وجود آورد، قبل از انقلاب، نظام سیاسی و فرهنگی و اقتصادی نسبتا هماهنگ بود اما از طریق دستگاه کارشناسی و مشاوره ای عمدتا آمریکایی در کشور استقرار یافته و محورش هم رضاشاه بود، ما آن دیکتاتور را در بخش سیاست از بین برده ایم ولی ساختار در بخش فرهنگ و اقتصاد بعد از انقلاب احیا شده است و احیای ان طبیعتا تبعاتی دارد.

وی گفت: وقتی که ما در بخش اقتصادی همان نظام تمرکزگرای سرمایه داریِ وابسته را تقویت و احیا می کنیم، طبیعی است که این تمایزجویی های طبقاتی در آن شکل می گیرد و فاصله طبقاتی زیاد می شود، امروز در جامعه شاهدیم که فواصل بسیار زیاد شده که اصلا در شأن یک نظام اسلامی نیست و این امر  ظاهر و باطن دیده می شود به گونه ای که حتی کسانی که از درآمد پایینی برخوردارند، تلاش می کنند خودشان را مثل کسانی که در طبقات بالای سرمایه داری هستند، نشان دهند لذا تبرج هایی که در سطح جامعه مشاهده می کنیم وابسته به این نظام اقتصادی تمرکزگرای وابسته است که قبل از انقلاب بوده و بعد از انقلاب در آن تغییر چندانی را ایجاد نکرده ایم.

زاهدانی تاکید کرد: همچنین، در نظام فرهنگی مان هم تغییر چندانی ایجاد نکرده ایم، البته تغییراتی بوده است ولی آن گونه که در نظام سیاسی تغییر ایجاد شد به آن اندازه تغییر در فرهنگ و اقتصاد را ندیدیم و حتی ناآرامی هایی که در برخی مناطق شاهدیم از این مساله نشات می گیرد که تناسب میان نظام های فوق وجود ندارد.

چرا ترویج کالای خارجی در جامعه ما تبدیل به یک ارزش شده است؟

وی در پاسخ به این پرسش که چرا ترویج کالای خارجی در جامعه ما تبدیل به یک ارزش شده است، ابراز کرد: این امر در اثر همان نظام تمرکزگرای اقتصاد لیبرالِ سرمایه داری و نظام تمرکزگرای فرهنگی لیبرال است لذا بعد از حدود یک دهه از انقلاب اسلامی، متاسفانه فرهنگی که در طول ۱۰ سال اول شکل گرفته بود به تدریج انحلال پیدا کرد و روی ارزش های نظام تمرکزگرای سرمایه داری لیبرالی رفت که امروز هم شاهد آن هستیم.

این استاد دانشگاه بیان کرد: وقتی که ماشین پژوی فرانسوی را در ایران می سازیم، طبیعی است که وقتی می خواهیم قطعات انتخاب کنیم همان که کارخانه پژوی فرانسوی تولید می کند برای ما مطلوب تر است تا آنچه که در داخل و در کارگاهی کپی می زنیم و مونتاژ می کنیم، در امور فرهنگی هم همین است، وقتی که الگوی زندگی و سبک زندگی ما را روی سبک زندگی غربی برده ایم، طبیعی است که با مشکل مواجه شویم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: بازگشت جامعه به سوی حمایت و استفاده از کالای داخلی در گروی اقتصاد مقاومتی و قناعت است، دین ما بسیار به قناعت توصیه کرده و قناعت از امکانات داخلی فرهنگ ماست و عنصر رشدگرای اقتصادی است. این امر در صورتی از بین می رود که روی مدل اقتصاد مقاومتی فرهنگ سازی کنیم و مسئولان هم با این روش و منش رفتار کنند.