امروزه روزنامه‌نگاری شهروندی، در سطح جهان رواج زیادی یافته است و آثار این عمومیت یافتن، از زوایای مختلف تحلیل می‌شود. بهره‌مندی از امکانات تازه و وسیع، دریافت دیدگاه‌های شهروندان، بهره‌گیری از شبکه‌های رایگان یا بسیار کم‌هزینه و متنوع به عنوان مجاری انتشار اخبار مورد نظر سازمان متبوع و استفاده از توان و مشارکت شهروندان در پربار کردن پرتال‌های اخبار و اطلاعات روابط عمومی سازمان‌ها از جمله تاثیرات مطلوب این نوع روزنامه‌نگاری است.
با توجه به پیشرفت روزنامه‌نگاری شهروندی، در ایران هنوز سطوح بالایی از آن دیده نمی‌شود، ولی می‌توان پیش‌بینی کرد در آینده نه چندان دور، روزنامه‌نگاری شهروندی در ایران به سطوحی بالاتر از رشد و تاثیرگذاری برسد و به عقیده حسینعلی افخمی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی این مهم میسر نمی‌شود مگر با «تقویت نهادهای مدنی».
بررسی جایگاه و نقش این نوع بدیع از روزنامه‌نگاری که به‌رغم عمر کوتاه خود توانسته جریان‌سازی‌های بزرگ داشته باشد موارد دیگری است که به بهانه روز خبرنگار، در گفت‌وگو با دکتر حسینعلی افخمی، مدیرگروه سابق علوم ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی به بحث گذاشته شده است، آنچه می‌خوانید مشروح این گفت‌وگوست.
ارتباط تنگاتنگ روزنامه‌نگاری شهروندی با روزنامه‌نگاری شهری موجب شده تا برخی این دو را یکسان بگیرند، آیا روزنامه‌نگاری شهروندی همان روزنامه‌نگاری شهری است که اتفاقا در میان روزنامه‌نگاران شناخته شده‌تر است؟
در بیان تفاوت‌های روزنامه‌نگاری شهروندی با نوع شهری آن باید گفت روزنامه‌نگاری شهری بیشتر به حوزه حوادث، اخبار و اطلاعات اکشن اختصاص دارد و در تحریریه روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها نیز قسمت مربوط به اخبار حوادث به میز شهری شهرت دارد. اگرچه در گذشته خبرنگارانی که بورس اوراق بهادار ، بیمه و بانک را پوشش می‌دادند نیز رونامه‌نگار شهری نام می‌گرفتند.
اما روزنامه‌نگاری شهروندی در نهاد روزنامه‌نگاری عمومی جای می‌گیرد، یعنی شهروند می‌تواند با استفاده از تکنولوژی‌های جدید به تولید اطلاعات دست بزند، در این حالت او دیگر فقط مصرف کننده نیست و روزنامه‌نگاران حرفه‌ای برای او نقش دیده‌بان را ایفا نمی‌کنند تا در ارائه اخبار و اطلاعات چارچوب‌های منافع عمومی را در نظر بگیرند.
با این تعریف آیا روزنامه‌نگاری شهروندی در ایران به معنای علمی آن در ایران وجود دارد و اگر پاسخ شما مثبت است، چقدر نوع خاص با توفیق همراه بوده است؟
سابقه روزنامه‌نگاری شهروندی در ایران به گسترش دامنه استفاده از اینترنت برمی‌گردد، البته در این عرصه فعالان محیط زیست پیشگام بوده‌اند و در مواردی هم تحولاتی را ایجاد کرده‌اند.
خوشبختانه میزان توفیق روزنامه‌نگاری شهروندی در فضای نت بالا بوده ، چراکه افراد با استفاده از تکنولوژی‌های جدید خارج از فضای رسانه‌ای کشور یا فضای رسانه‌ای خارج از مرزها که اخبار و اطلاعات موردنظر ما را تامین می‌کنند با صدایی سوم به اطلاع‌رسانی می‌پردازند، یعنی شهروندان روزنامه‌نگار، اخباری را خارج از این دو مسیر اصلی پوشش داده‌اند.
آسیب‌هایی که این روزنامه‌نگاری را تهدید می‌کند، چیست؟
در روزنامه‌نگاری شهروندی، شهروندان درپی دانستن بسیاری از مسائل از طریق رسانه‌ها هستند که فعلا در حد اطلاعات عمومی است، اما دانستن آنها نیاز تلقی می‌شود.
البته باید توجه داشت در یک نشریه و یا یک سایت خبری، فعالان خبری، روزنامه‌نگار نامیده می‌شوند و در روزنامه‌نگاری شهری روزنامه‌نگار با حجم بالایی از اطلاعات مواجه است که باید آنها را ساده کرده و در اختیار مردم قرار بدهد که برخی از آنها در قالب اطلاعیه، بیاینه و یا دستورالعمل است.
گاهی هم شهروندان نیاز به اطلاعاتی دارند که از جدل‌ها و چالش‌های قدرت حاکم و جامعه و از طریق نهادهایی مثل احزاب و پارلمان به وجود می‌آید و روزنامه‌نگار در این میان نقش میانجی بین خواسته‌های مردم و قدرت حاکم را ایفا می‌کند تا کمک‌های لازم را به آنها عرضه دارد و معمولا از طریق فرآیندهای سیاسی - به ویژه در زمان اتنخابات - مردم ارتباطاتشان را از این طریق اعلام کرده و خواسته‌های خود را بیان می‌کنند.
در اینجا مشکلاتی مثل محدودیت و کنترل به وجود می‌آید، یعنی بروز چالش‌هایی که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای را هم دچار مشکل می‌کند چه رسد به نوع شهروندی آن. البته باید توجه داشت این ضعف در کشور به ساختار سازمان‌ها و نهادهای سیاسی کشور برمی‌گردد، از این رو تقویت آنها با تلاش مجلس و سازمان‌های ملی ضرورت می‌یابد.
آیا روزنامه‌نگاری شهروندی می‌تواند بستر حضور اثرگذار مردم را در تامین محتوای موردنیاز رسانه‌ها فراهم کند؟
تا زمانی که نهاهای سیاسی، قدرت و حضور فعال در جامعه نداشته باشند روزنامه‌نگاری شهروندی بی‌معنا است. پراکندگی صداهای مشابه - به دلیل فقدان نهادهای مدنی که بتواند اندیشه‌ها را در جهت مشخص سازماندهی کند- روزنامه‌نگاری شهروندی را به نوعی نمایش تبدیل می‌کند تا مشارکت و کنش فعال اجتماعی.
روزنامه‌نگاری شهروندی چه جایگاهی در آینده رسانه‌ای کشور و جهان دارد؟
قدرت محدود نهادهای سیاسی مهم‌ترین عامل در راستای گسترش روزنامه‌نگاری شهروندی است، یعنی هرچه نهادهای مدنی قوی‌تر شوند، نهادهای سیاسی خود را رسمی‌تر نشان دهند و میزان مشارکت مردمی در اجتماع بالاتر رود؛ این نوع خاص از روزنامه‌نگاری توفیق می‌یابد و گرنه مزاحمی برای نوع حرفه‌ای آن تلقی می‌شود.
آیا می‌توان روزنامه‌نگاری شهروندی را با روزنامه‌نگاری محلی یکسان دانست یا نوع محلی را پایه و مبنایی برای شهروندی در نظر گرفت؟
روزنامه‌نگاری محلی یا شهرستانی به معنی روزنامه‌نگاری شهروندی نیست، هنگامی که روزنامه‌نگار مسئولیت اجتماعی داشته باشد باید در چارچوب تشکل‌های جمعی که فارغ از مسئولیت سیاسی می‌توانند اثرگذار باشند راه حل ارائه کند، در حالی که مسائل شهری را نمی‌توان از سیاست‌های کلان کشوری جدا دانست. چرا که روزنامه‌نگاری شهروندی بدون نهادهای مدنی نمی‌تواند شکل بگیرد.
گفتگو از آمنه مستقیمی
نظر شما