گلبانگ مرحبا و الوداع سنت دیرینه مردم کرد/ سنت های گذشته رمضان در ورطه فراموشی

خبرگزاری شبستان – کردستان: ماه رمضان ماه رحمت الهی، بهار قرآن و ماه تقرب به درگاه حضرت حق است که با ظهور اسلام در جوامع اسلامی، مسلمانان یک ماه از سال را به روزه داری و راز و نیاز با معبود ازلی سپری می کنند که این ماه پرخیر و برکت در فرهنگ ها مختلف آدان و سنتی به یادگار از گذشته دارد.

 

ماه رمضان در پیشینیه تاریخی مردم کردستان رنگ و رسوم خاصی دارد که متاسفانه با گسترش زندگی شهرنشینی بسیاری از سنت های گذشته از بین رفته اند و یا کم رنگ شده است.

 

در این گزارش بعضی از سنت ها و آیین های ماه مبارک رمضان که در گذشته در استان کردستان مرسوم بوده است و نشان از فرهنگ مردم این دیدار دارد را یادآوری می کنیم و با ذکر این نکته که متاسفانه بسیاری از این سنت ها امروز به خاطر تکنولوژی و رشد جوامع انسانی رنگ باخته اند.

مردم سنندج در سالهای نه چندان دور که هنوز زندگی ها درگیر تکنولوژی و ماشینی شدن نشده بود، در آخرین روز شعبان خود را به پشت بام خانه ها می رساندند تا هلال ماه را ببینند، بعد از رویت هلال ماه، نقاره چی ها که سه یا چهار نفر دهل زن مشهور بودند با سرنا زدن بر یکی از بلندی های وسط شهر و میدان اصلی مردم را آمدن رمضان با خبر می کردند.

 

بعد از آن نوبت شلیک توپ مخصوصی بود که در آن زمان بر تپه کانی کوزله سنندج قرار داشت با شلیک گلوله از این توپ، مردم شهر می فهمیدند که ماه رمضان آمده است و این گونه بود که اکثر مردم می دانستند که از فردا باید روزه بگیرند و به میمهمانی خدا بروند.

 

بعد از آغاز این ماه پرخیر و برکت سردادن گلبانگ «مرحبا یا شهر الرمضان، مرحبا یا شهر البرکت و الاحسان» از مناره مساجد شهر همراه با قرائت دعا و ذکر و اشعار مختلف در مدح رسول گرامی اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) تا پانزدهمین روز از ماه مبارک رمضان در مساجد و تکایای استان ادامه داشت.

از شب شانزدهم ماه مبارک رمضان نوای «الوداع» به جای نوای مرحبا از مساجد سطح استان طنین انداز می شود و مردم با سردادن این نوا خود را برای خداحافطی با ماه مهمانی خدا آماده می کردند.

 

از دیگر رسوم این ماه در کردستان خواندن نمازی است به نام «نماز تراویح». تعداد رکعات این نماز که بعد از نماز عشاء در مساجد به جماعت اقامه می‌شود ثابت نیست و بستگی به امام جماعت دارد اما وجه اشتراک آن فرد بودن این رکعات است بدین گونه که در مسجدی که 11 رکعت نماز تراویح خوانده می‌شود نمازگزاران پشت سر امام جماعت دو رکعت نماز می‌گذارند بعد سلام نماز را داده و دو رکعت دیگر؛ این شیوه تا دو رکعت پنجم ادامه می‌یابد. اما نماز آخر تک رکعتی بوده و به آن «وتر» می‌گویند، در  بعضی از مساجد نماز تراویح تا 23 رکعت نیز خوانده می‌شود.

یکی دیگر از آداب و رسوم ما هنگام افطار  این بود که هر کسی از هر آنچه در خانه داشت با خود به مسجد می آورد و بعد از اقامه نماز سر سفره می گذاشت و هر کسی از توشه همسایه اش می خورد و به نوعی نمک یکدیگر را می چشیدند و این نمک گیر شدن احترام و عزت را در بین مردم زیادتر می کرد که با افسوس فراوان این سنت نیز رنگ باخته است.

 

مردم استان کردستان در دهه آخر ماه مبارک رمضان نیز به شب زنده داری و قرائت دعاها و ذکرهای ویژه شب قدر می پردازند و در این 10 روز آخر ماه مبارک، مساجد استان بیشتر از سایر شب ها مملو از جمعیت شده و برنامه های مختلفی از جمله قرائت قرآن، اقامه نماز، سخنرانی، قرائت اشعار مذهبی، پرسش و پاسخ و مولودی خوانی انجام خواهد شد.

 

زنان کرد طبق آیین دیرینه شان نوعی نان ویژه و محلی برای شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان می پزند که به آن کولیره می گویند و بعد از پخت، آن را بین همسایگان و اهالی محل تقسیم می کنند که البته هنوز این آئین در بخشی از مناطق استان وجود دارد.

 

مراسم آشتی‌کنان در سنندج

یکی از سنت‌های حسنه مردم شهر سنندج در استان کردستان پیش از آغاز ماه مبارک رمضان برگزاری مراسم آشتی‌کنان بود  که در آستانه ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود به این ترتیب است که ریش سفیدان هر محله بنا بر رسمی کهن، افرادی را که در محله باهم کدورت دارند به خانه خود دعوت می‌کنند.

کسانی که با هم کدورت دارند بدون آنکه از دعوت همدیگر اطلاع داشته باشند برای نوشیدن چای به خانه ریش سفید محل دعوت می‌شوند و پس از اطلاع از موضوع به احترام بزرگ‌ترهایی که در آنجا حضور دارند باهم روبوسی کرده، آشتی می‌کنند و کدورت‌ها را کنار می‌گذارند.

 

سفره های رنگین افطاری در سقز

از گذشته‌های دور تاکنون ساکنان شهر سقز در استان کردستان با دعوت از همسایگان و فامیل در ماه رمضان سفره‌های رنگین افطاری پهن کرده و تلاش می‌کنند در این کار از همدیگر پیشی بگیرند. زنان سقزی با تدارک گسترده برای این ماه مبارک در ساعات مختلف روز با پخت غذاهای سالم و مقوی حال و هوای خاصی به ماه رمضان در این شهر می‌بخشند.

پخت نان‌های محلی با نام‌های «برساق» و «نان تاوه‌ای» از دیگر رسوم مردم سقز در ماه مبارک رمضان است.

 

همچنین مردم این دیار طبق آیینی دیرینه به پخت نوعی نان برای شب بیست و هفتم ماه مبارک که به آن «کولیره» می‌گویند مشغول شده و بعد از پخت، آن را بین همسایگان و اهالی محل تقسیم می‌کنند.

 

رونق محافل قرآنی قصه گویی برای کودکان در قروه

مردم شهرستان قروه به منظور بهره‌مندی هرچه بیشتر از فیوضات ماه رمضان محافل انس با قرآن را هر سال پررنگ‌تر از دیگر مناطق کردستان در این شهرستان برگزار می‌کنند.

 

کلاس‌های قرآنی در قروه با حضور اساتید قرآن، مبلغان دینی و مسلمانان روزه‌دار در ماه رمضان و در تمامی مساجد، تکایا و حسینیه‌های این شهر برپا می‌شود.

بازگو کردن قصه‌های قرآنی برای کودکان در قروه یکی دیگر از آئین‌های مردم این گوشه از کردستان در ماه رمضان است.

 

بزرگترها در هر خانواده هر روز قبل از افطار یک حدیث و یک حکایت برای کودکان و نوجوانان تعریف می‌کنند و این رسم از گذشته‌های دور در میان مردم قروه مرسوم بوده است.

 

دعاخوانی هنگام سحر ریش سفیدان در بیجار

مسلمان شیعه و سنی که در روستاهای منطقه بیجار زندگی می‌کنند همانند مردمان دیگر مناطق کردستان آداب و رسوم ویژه‌ای در ماه مبارک رمضان دارند.

 

دعا خوانی هنگام سحر ریش سفیدان از آیین‌ها و آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در منطقه بیجار است.

 

در روستاهای این منطقه بر اساس سنت دیرینه هنگام سحر صدای دعاخوانی ریش سفیدان به گوش می‌رسد که با خواندن ادعیه ویژه اقدام به بیدار کردن مردم می‌کنند.

 

در آیین دعاخوانی، ریش سفیدان پیش از آغاز سحر از خواب بیدار شده و با رفتن به پشت بام منازل خود با صدای بلند دعا خوانده و با این کار مردم روستا را از فرا رسیدن سحر آگاه می‌کنند.

 

کامیاران نماد بارز وحدت شیعه و سنی در ماه رمضان

اهالی روستاهای این منطقه همچون دیگر برادران و خواهران دینی خود ماه مبارک رمضان را برترین ماه سال دانسته و مساجد این مناطق در ایام رمضان مملو از اقشار مختلف مردم است.

اهالی این منطقه را مسلمانان شافعی مذهب و جمعیتی از مسلمانان جعفری مذهب تشکیل داده که در کنار هم به برپایی آئین‌های ویژه ماه رمضان می‌پردازند.

 

نکته قابل توجه در این مناطق عشق و ارادت ویژه اهل سنت به اهل بیت رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) به ویژه امیر المؤمنین علی(علیه السلام) است که در همین راستا نیز تکایایی برای ابراز ارادت ویژه به حضرت علی(علیه السلام) و خاندان رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) توسط خود مردم ساخته شده است.

 

هر ساله صدها هزار زائر از مناطق مختلف کردستان به مناطق مذهبی و برای حضور در مناسک و آیین‌های دراویش قادریه به روستاهای این منطقه مسافرت می‌کنند.

 

»چیشتی مجیور» آئین ویژه مردم دیواندره در عید فطر

در منطقه دیواندره استان کردستان نیز با حلول ماه رمضان آداب و سنن ویژه ای برپا می‌شود که از جمله می‌توان به پیشقدم شدن ریش سفیدان روستاها برای حلالیت‌طلبی از دیگر اهالی روستا و رفع کدورت‌ها، ادعیه خوانی و برپایی نماز تراویح و نماز وتر در شب های این ماه مبارک اشاره کرد.

 

یکی دیگر از آداب و سنت های ویژه منطقه دیواندره «چیشتی مجیور» است که این سنت حسنه همواره در طول تاریخ پرافتخار مسلمانان این منطقه وجود داشته است.

 

»چیشتی مجیور» بدین معناست که مردم در روز عید فطر هر کدام غذاهایی را که برای این روز مبارک تهیه کرده‌اند به مساجد محل آورده و پس از کنار هم گذاشتن غذاها تمامی آن ها را با هم مخلوط کرده و هر فردی برای تبرک مقداری از غذاهای موجود را به خانه می‌برد.

 

برپایی میهمانی‌های افطار در مریوان

خانواده‌ها در مریوان هفته‌ها قبل از شروع ماه رمضان خرید مایحتاج و کالاهای ضروری خود را آغاز می‌کنند تا در این ماه به نحو مطلوب از میهمانان پذیرایی کنند.

برپایی میهمانی‌های افطار در این ماه در منطقه مریوان از رونق خاصی برخوردار است و مردم در این ماه دوستان و آشنایان را به افطار دعوت می‌کنند.

 

در گذشته انواع نان و کلوچه توسط بانوان پخته شده و برای افطار کردن روزه‌داران در مساجد توزیع می‌شد و این کار کم و بیش در روستاهای منطقه مریوان هم اکنون نیز انجام می‌شود.

 

»کولیره»‌های به نخ کشیده شده در بانه

مردم ساکن شهر بانه و روستاهای اطراف طبق یک رسم دیرین نوعی نان ویژه و محلی برای شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان می‌پزند که به آن «کولیره» می‌گویند.

 

مردم بانه بر اساس یک رسم دیرین، کولیره‌های کوچکی می پزند و 5 یا 6عدد از این کولیره‌ها را به نخ کشیده  و در انبار آرد یا برنجشان قرار می‌دهند به این امید که خیر و برکت ماه رمضان به دارایی آنها برسد.

 

به این ترتیب هر رشته کولیره یک سال در انبار می‌ماند و سال بعد، با کولیره‌های جدید جایگزین می‌شود.

 

خوراک ویژه دهگلانی‌ها در روز اول رمضان

در روستاهای منطقه دهگلان رسم است که خانواده‌ها در روز 29 و 30 شعبان نوعی از نان‌های محلی به نام «کولیره ناسکه» درست کرده و به عنوان هدیه‌ای به مناسبت فرارسیدن رمضان برای همدیگر می‌فرستند.

 

رقابت در میان زنان برای ظرافت و  خوش طعم کردن این نان‌ها که با نوعی گیاه به نام «کاخلی» رنگ زردی به آنها داده می شود، بسیار زیاد است.

دهگلانی‌ها به این خاطر که در نخستین روز رمضان که بدنشان آمادگی کافی ندارد، گرسنگی به آنها فشار نیاورد، رسم دارند که در نخستین سحری خود که به آن «پارشیو» می‌گویند «کولیره ناسکه» صرف کنند.