به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، بیست و دومین همایش بزرگداشت ملاصدرا چهارشنبه 26 اردیبهشت در مجتمع آدینه برگزار شد.
بنابر این گزارش، دکتر قاسم پورحسن، دانشیار فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی(ره) با موضوع «فارابی، شریعت و فلسفه» سخنرانی کرد.
وی در ابتدای مباحث خود اظهار کرد: تاریخ فلسفه ای که اکنون وجود دارد، تحت تاثیر یونان است. ما فلسفه را مساوی با یونانیت نمی دانیم، مورخ در تاریخ فلسفه همواره تلاش کرده است که نگاه مستقلی به این مسئله داشته باشد.
پورحسن در ادامه با اشاره به کتاب «تاریخ جامع فلسفه (مقدمه و کلیات)»، اثر آیت الله سیدمحمد خامنه ای گفت: این اثر که در این همایش رونمایی خواهد شد یک مدخل است و تلنگرهایی به اینکه به فلسفه و آغاز ظهور فلسفه چگونه نگاه کنیم. بخش اعظم کتاب متوجه بنیادهای فلسفه است.
وی در ادامه به ارایه مباحث خود با موضوع فارابی، شریعت و فلسفه پرداخت و اظهار کرد: فارابی در فصل 24 از باب دوم کتاب الحروف بحثی را درباره فلسفه و دین مطرح می کند که سرآغاز تتبع در این باب در فلسفه اسلامی محسوب می شود، فارابی دین را امری عقلانی و مبتنی بر دلایل عقلی تقسیم می کند و تصریح دارد که شریعت تابع فلسفه است.
دانشیار فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی(ره) تاکید کرد: به باور او دینی صحیح است که بر اساس عقل شکل گرفته و در نهایتِ شایستگی باشد، مراد وی از فلسفه، دانش عقلی است که کمال یافته و برهانی باشد. فلسفه ای که برهانی و یقینی نبوده و در وضعی شایسته نباشد، نمی تواند مبنای شریعت قرار گیرد.
پورحسن تصریح کرد: از این رو، فارابی دو سنخ از فلسفه، فلسفه راستین و فلسفه ناراستین و دو سنخ از دین، دین صحیح و دین ناثواب و ظنی و تحریف شده به دست می دهد.
این پژوهشگر گفت: فارابی اعتقاد دارد علت پیوند فلسفه با دین و ساحات عبادی و مناسکی و پرستشی آن تنها به سبب مبدأ یا اعتقادی بودن نیست بلکه به سبب برهانی بودن و مدلل و معلل بودن احکام و عبادات دینی است، به همین سبب تاکید دارد که اگر دینی تابع فلسفه ناراستین یا غیربرهانی باشد در آن دین اندیشه های نادرست و انحرافات بسیاری رخ خواهد داد و اگر این اندیشه های نادرست به میزان زیادی اخذ و اقتباس شوند به گونه ای که مَجازات و مثال های استعاره ای دین که حقیقت دین را بگیرند به نحوی که فهم آنچه که شان اصلی و حقیقت خود دین است دشوار گشته و عموم مردم در فهم دین دچار دشواری گردند، در این صورت چنین شریعتی بسیار از حق دور بوده و آن دین فاسد و ناراستین خواهد بود.
پورحسن تاکید کرد: فارابی تاکید دارد که مناسک و اعمال دینی باید تابع عقلانیت باشند و به هر میزان دین از عقلانیت دور شود، از درستی دور خواهد شد، از این رو، ادیان بعدی یا مراحل بعدی چنانچه استوار بر استعارات و مَجازات و تمثیل های دین پیشین بوده و بدون پرسش عقلانی همان مناسک و اعمال و احکام را اخذ کنند، فساد و انحرافشان از دین پیشین بیشتر خواهد بود.
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی(ره) تصریح کرد: فارابی بر این باور است که شریعت صحیح تنها زمانی در میان مردم شکل می گیرد که احکام و بنیان عباداتش بر فلسفه برهانی و یقینی استوار باشد و زمانی دین نادرست و فاسد ظهور می کند که از عقلانیت دور شده و به فلسفه ظنی و غیربرهانی منتهی شود.
وی ادامه داد: فارابی در رساله «فی معانی العقل» که در قرون وسطی با ترجمه یوحنای اسپانیایی در حوزه لاتین منتشر شده، شش معنا از عقل را بازگو می کند، معنای نخست از عقل آن است که جمهور مردم می گویند، معنای دوم آن است که متکلمان در بحث های کلامی می گویند، معنای سوم عقل معنای منطقی است که ارسطو در کتاب برهان آورده یعنی استعداد ذهن که امری فطری و طبیعی است، معنای چهارم از عقل، استعداد طبیعی در آدمی است که به تشخیص خیر و شر می پردازد، معنای پنجم و ششم عقل فلسفی است که حیث معرفتی و هستی شناسنانه دارد.
پورحسن تصریح گفت: مراد فارابی از عقلانی بودن دین، برهانی و مدلل بودن اعمال و باورها در احکام دین است. پرستش صرفاً امر تعبدی نیست بلکه مواجهه انسان با خداست، این مواجهه مبتنی بر آگاهی صحیح انسان از جایگاه و سرشت خود و نسبتش با مبداء است، در صورتی که آدمی فهمی صحیح از این مواجهه نداشته باشد، ممکن است امری غیریقینی یا ظنی را به جای امری حقیقی بنشاند و این آغاز انحراف و دور شدن از حقیقت است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: تاکید فارابی بر ابتنای دین بر فلسفه یقینی از آن رو است تا ملاکی برای اعتقادات و باورها به احکام درست و نادرست ارایه و تدوین کند.
نظر شما