ساختار غیر تاریخی شخصیت های شاهنامه/ اسطوره هنوز در ما زنده است

به گزارش خبرنگار شبستان، دکتر ابوالقاسم اسماعیل پور، استاد دانشگاه شهید بهشتی عصر دیروز در بزرگداشت روز ملی فردوسی که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، گفت: بنیان اساطیری شاهنامه بر کسی پوشیده نیست، اینکه چه ابعادی دارد و ساختارش چه نظامی دارد کمتر مورد گفتگو بوده است. کل شاهنامه ترکیبی از اسطوره و تاریخ است. در دوره اشکانی سرودخوانانی بودند که گورسان نام داشتند. آنها پرونده خواننده و داستان های اساطیری بودند، هر گورسان یک روایت و خوانش جدید از اسطوره و روایات باستانی داشت.

دکتر اسماعیل پور با بیان اینکه تعیین مرکز حماسه و اسطوره کار دشواری است، عنوان کرد: نمی توانیم بگوییم شاهنامه اسطوره است، باید بگوییم شاهنامه حماسه ای است با شالوده اساطیری. ساختار شخصیت ها در شاهنامه کاملا غیرتاریخی است. دوره پیشدادیان دوره فرمانروایی جهانی است، بعد از فریدون جهان بین سه فرزندش تقسیم می شود. بعد از آن رگه های تاریخی را در دوره کیانیان مشاهده می کنیم. دوره پیشدادیان دوره شخصیت های هنر و ایرانی است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در شرق ایران سلسله های کوچکی بودند. ورود آریایی ها از شرق ایران آغاز شد و حکومت های محلی تشکیل دادند. ورود آریایی ها از شرق ایران سلسله هایی رقم زد که ژرف ساخت تاریخی دارند نه اینکه کاملا تاریخی باشند ته اسطوره ها واقعیت های تاریخی است. رستمی را ممکن است در ایران به عینه ندیده باشیم اما شخصیت رستم شخصیت مطلوب ایرانیان است که سالها با تورانیان در جنگ بودند. می توانیم ژرف ساخت تاریخی برای فرمانروایان شرق ایران قایل شویم.

دکتر اسماعیل پور با بیان اینکه افراسیاب نماد آمیختگی نور و ظلمت و خیر و شر است، اظهار داشت: وقتی جمشید دچار غرور می شود ضحاک هزار سال حکومت می کند. ضحاک نماد هجوم اهریمن به دنیای نور و خیر است. این دوران تا کیخسرو ادامه دارد. از کیومرث تا کیخسرو ساختار شاهنامه اساطیری است با این تفاوت که به دو دوره تقسیم می شود.

وی بیان کرد: تاریخ وقتی اسطوره می شود که آرمان شود، تاریخ قهرمان قابل درک است اما وقتی اسطوره شود رستمی می شود که 500 سال عمر می کند. در آرمانخواهی قهرمان شکست ناپذیر است. مرگ رستم هم اسطوره ای است. پشت اسطوره به خاک نمی نشیند، هنوز در اسطوره در ما زنده است چشم به راه قهرمانی هستیم که بیاید و ما را نجات دهد. وقتی تاریخ به اسطوره بدل می شود که آرمان ها و آرزوهای خفته کهن ایرانیان بیرون می زند و رستم را به شخصیت اسطوره ای بدل می کند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه کل داستان های شاهنامه سه هزار سال است، گفت: تمام داستان ها به سه هزار سال تقسیم می شود. طبق اسطوره های زرتشتی عمر جهان 12 هزار سال است. اگر سه هزاره اول که مینویی است کنار بگذاریم می توانیم سه هزار سال قایل شویم. هر هزاره شاهنامه منطبق به هزاره های زرتشتی است. فردوسی با فرهنگ باستان ایران آشنایی داشته است. شاهنامه ساختار اساطیری دارد هرچند اثری حماسی است.