به گزارش ستاد خبری سی‌وششمین جشنواره جهانی فیلم فجر، نوبت صبح هم‌اندیشی «سینما و دین» در جریان برگزاری سی‌وششمین جشنواره جهانی فیلم فجر در دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد.
در نوبت صبح احمدرضا معتمدی دکترای فلسفه هنر و کارگردان سینما در مورد «نسبت سینمای دینی و سینمای فلسفی»، توماس کرول کشیش کاتولیک، پژوهشگر سینما و دین و داور بین الادیان سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر درباره سینمای دینی، سیدمهدی ناظمی مدرس دانشگاه و پژوهشگر مطالعات فیلم با موضوع «پدیدارشناختی در باب سینمای دینی» و والری دِ مارناک منتقد فیلم و داور بین الادیان سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر در مورد «تاریخچه و فعالیت های رسانه‌ای موسسه سیگنیس وابسته به واتیکان» سخنرانی کردند.
احمدرضا معتمدی در همایش سینما و دین به بحث «نسبت سینمای دینی و سینمای فلسفی» پرداخت و با انتقاد از اظهارنظرهای قطعی درباره سینمای دینی از سوی کسانی که تخصص لازم را ندارند، به لوازم و ضرورت‌هایی برای پرداختن به این بحث اشاره کرد.
وی با بیان اینکه اولین پیش نیاز برای ورود به این بحث آگاهی از فلسفه و فلسفه هنر است، گفت: دومین نکته در این بحث، معرفت دینی است که باید حداقل در حد فلسفه دین باشد. همچنین شناخت زبان دین نکته مهم دیگر است که باید برای ارتباط سینما و دین، هضم شده باشد. شرط لازم سوم شناخت سینما است؛ شناختی که هم در نظریه های کلاسیک و هم در نظریه های معاصر به دست خواهد آمد.
این پژوهشگر فلسفه هنر در ادامه به ارتباط عملی نظریات فلسفی و سبک های سینمایی در سینمای غرب پرداخت و برخی نمونه ها را در این زمینه مورد بررسی قرار داد.
وی در این رابطه از تاثیر فلسفه های دینی بر سبک های سینمایی نیز سخن گفت و از جمله به فلسفه «فارابی متأخر» اشاره کرد و افزود: از نظر من فلسفه فارابی متأخر از فلسفه خیال است و این فلسفه، میراثی است که به عارفان و حکیمان بعدی رسیده و برای نظریه دینی سینما هم بسیار مهم است البته این نوع فلسفه در دانشکده های سینمایی خودمان اصلا مورد توجه قرار نمی گیرد.
معتمدی در ادامه به ضرورت شناخت سینما پرداخت و افزود: این بحث به ما کمک می کند تا در بحث سینمای دینی روی آثار سینماگران جدی مانند تارکوفسکی و ترنس مالیک و آنتونیونی و دیگران تمرکز کنیم و به بیراهه نرویم.
وی در پایان سخنرانی خود از وحدت محتوا و فرم در هنر دینی سخن گفت که محتوا به فرم تبدیل شده و ما فقط فرم را می بینیم و در نتیجه خود فرم ها و صورت ها را در هنر دینی، مقدس دانست.
وی همچنین تاکید کرد: ما باید برای چنین تبدیلی در سینمای دینی تلاش کنیم.
توماس کرول نیز در این هم‌اندیشی، درباره برخی فیلم های دینی در سینمای غرب صحبت کرد و با نمایش سکانس هایی از چند فیلم، تفسیری مسیحی و برپایه انجیل از این سکانس ها ارایه کرد.
این داور بخش بین الادیان سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر، سپس تفسیرهای خود را با حاضران در جلسه به بحث و گفتگو گذاشت تا آنها نیز برداشت خویش را بیان کنند.
وی، بیان سینمایی تفکر دینی را مورد توجه قرار داد که محتوای دینی را در شکل و زبان فیلم ارایه می‌دهد و برای نمونه بخش هایی از فیلم «فهرست شیندلر» استیون اسپیلبرگ و انیمیشن «شیر شاه» را پخش کرد و راجع به مفاهیم دینی نهفته در آنها توضیح داد.
والری دِ مارناک نیز درهم اندیشی «سینما و دین» در مورد فعالیت های هنری رسانه ای موسسه سیگنیس وابسته به واتیکان صحبت کرد. وی به ۹۰ سال سابقه این موسسه اشاره کرد که به عنوان تنها سازمان سینمایی مورد تایید واتیکان شناخته می‌شود.
وی به توضیحاتی درباره فعالیت های جشنواره ای موسسه سیگنیس در سراسر جهان پرداخت و اولویت‌های محتوایی این موسسه را تشریح کرد.
والری دِ مارناک در پایان سخنرانی هدف اصلی موسسه سیگنیس را گسترش معنویت در سینما دانست و تاکید کرد: موسسه سیگنیس توجه دارد که سینما یک هنر است و قبل از هر چیز باید اقتضائات و زبان سینما را در نظر گرفت.
سیدمهدی ناظمی که در هم اندیشی «سینما و دین» به بحث پدیدارشناختی در باب سینمای دینی پرداخت، در ابتدا توضیحاتی از فلسفه هایدگر ارایه داد که به طور مستقیم به سینمای دینی نپرداخته است، اما بخش‌هایی از دیدگاه ها و آثار این فیلسوف آلمانی را تشریح کرد که به رابطه سینما و دین مربوط می‌شود.
این پژوهشگر مطالعات فیلم، رساله «سرآغاز اثر هنری» از مارتین هایدگر را مورد بررسی قرار داد که از دوگانه صورت و محتوا (یا صورت و ماده ارسطویی) عبور کرده و به اتحادی پدیدارشناختی می‌رسد.
وی در ادامه به رساله «پرسش در باب تکنولوژی» اثر هایدگر پرداخت و رابطه تکنولوژی و سینما را از منظر هایدگر مرور و تصریح کرد: تصرف تکنولوژی در خیال مخاطب به جایی می رسد که نام آن را سینما می‌گذاریم.
ناظمی اما به مانع و حجاب تکنولوژی در فرآیند پوئسیس و محاکات اشاره کرد و افزود: این نکته را باید در بحث سینمای دینی مورد توجه قرار داد.
وی با گذار از حجاب تکنولوژی، برای رسیدن به محاکات شاعرانه و سینمای دینی، صحبت کرد و در ادامه گفت: هایدگر به دنبال بازگشت خدایان به جامعه مدرن است و چون از تفکر مفهومی ناامید شده بود، از هنر به عنوان زبانی برای بازگشت خدا و معنویت یاد می کند.
هم‌اندیشی «سینما و دین» با مشارکت سی‌وششمین جشنواره جهانی فیلم فجر، دانشگاه امام صادق (ع)، دانشگاه صداوسیما و موسسه آموزشی و پژوهشی اشراق در نوبت صبح برگزار شد.
بر این اساس، نوبت عصر هم‌اندیشی «سینما و دین» در جریان برگزاری سی‌وششمین جشنواره جهانی فیلم فجر در دانشگاه امام صادق (ع) به تبیین سینمای دینی از منظر سنت گرایان اختصاص داشت.
در ابتدای این همایش مهدی همازاده ابیانه مدرس دانشگاه و پژوهشگر الهیات، نگرش سنت گرایان در باب هنر قدسی را تشریح کرد و علت توفیق هنرهای سنتی را از منظر این گروه توضیح داد.
این پژوهشگر فلسفه در ادامه به تبیین «تناظر صور و معانی» براساس دیدگاه حکمت متعالیه پرداخت و به نظریه صدرا درباره نحوه وجود حقایق نوعی مجرد اشاره کرد. او سپس نگره سنت گرایانه در نفی مدیوم سینما برای قابلیت بازنمایی مفاهیم قدسی را مورد نقد و بررسی قرار داد.
این دانش آموخته حوزه علمیه قم در انتها الزامات و نتایج بحث خویش درباره سینمای قدسی از منظر حکمت متعالیه را تشریح کرد.
سخنرانی همازاده با پرسش و پاسخ حاضران به پایان رسید.
در ادامه این همایش عبدالکریم خیامی عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق درباره ماهیت تصویری سینما و دیالوگ دینی در قالب آن سخنرانی کرد.
وی به استفاده یهودیت و مسیحیت از سینما برای انتقال مضامین خودشان اشاراتی داشت و به نمادها و نشانه های مسیحی و یهودی در دوره نمادپردازی بصری پرداخت.
این عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق در ادامه به ملاحظات و محدودیت های نمادپردازی تصویری از مفاهیم دینی اشاره کرد و بر محوریت دیالوگ و کلام در آثار سینمای اسلامی به عنوان یک واقعیت بیرونی تأکید کرد.
او سپس به مشکلات کلام در تعارض با تصویر در مدیوم سینما پرداخت و تطورات تاریخی سینما در کاهش سهم دیالوگ و تقویت نقش نماد و نشانه را مورد بررسی قرار داد.
این پژوهشگر فرهنگ و ارتباطات در انتها راهکارهایی را برای ایجاد فرم سینمای اسلامی با استفاده از تجارب هنرهای سنتی در تمدن اسلامی بیان کرد.
نادیا مفتونی دکترای فلسفه اسلامی سخنران سوم نوبت عصر این همایش بود که درباره سینمای غیردینی سخنرانی کرد.
وی به اهمیت انگاره سینمای دینی در نوع ساخت و تولید آثار سینمای دینی اشاره کرد و بر تبعات و پیامدهای مفهوم سازی در عرصه عمل و تولید تأکید کرد.
دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه تهران در ادامه به دو دسته تعریف «بورکهارتی» و «گراباری» پرداخت و عناصر هنر دینی را از منظر هر دو دسته مذکور بیان کرد.
این پژوهشگر فلسفه اسلامی به سعه مفهوم گراباری و تنگنای مفهوم بورکهارتی در باب هنر دینی اشاره کرد و در ادامه نظریه سینمای دینی را از فلسفه فارابی و «هنر فاضله» از منظر وی به بحث گذاشت.
به اعتقاد این سخنران همایش سینما و دین، نظریه هنر فاضله – برگرفته از فلسفه فارابی – نه دچار سعه بی چارچوب گراباری است و نه دچار ضیق و تنگنای هنر قدسی بورکهارتی.
مفتونی در انتها مؤلفه هایی از هنر فاضله فارابی را توضیح داد و به گفتگو و پرسش و پاسخ با شرکت کنندگان پرداخت.
سپس بهمن نامورمطلق درباره بینامتنیت و سینمای دینی صحبت کرد.
وی در ابتدا بر اهمیت مباحث نظری در باب سینمای دینی تأکید کرد و جایگاه کشور را در این باره ضعیف ارزیابی کرد.
دانشیار دانشگاه شهید بهشتی سپس به دو نگاه رایج در مواجهه با شمایل ها اشاره کرد و وضعیت فرهنگ بومی ایران را در زمره نگاه شمایل ستیزانه یا لااقل شمایل گریزانه دانست که به اعتقاد او از موانع توسعه سینما در حوزه فرهنگ بومی ایران به شمار می رود.
این پژوهشگر ادبیات و هنر اسلامی همچنین به جایگاه تصویرگری در تاریخ ایران پس از اسلام پرداخت که به بیان وی با شرایط ایران پیش از اسلام کاملا متفاوت بوده است.
نامور مطلق در ادامه به بحث «دین های سینماساز» و «سینماهای دین ساز» پرداخت که با بیان نمونه هایی از هر دو گونه مذکور در جامعه غرب همراه بود.
وی به شکل گیری «ژانر سینمای دینی» در برخی جوامع کنونی اشاره کرد که در جامعه ما به «فراژانر» تبدیل شده و ناشی از پارادایم غالب دینی است که به بیان وی، کار تحقیق در موضوع سینمای دینی را دشوار کرده است.
این سخنران همایش «سینما و دین» در انتها از موضع نشانه شناسی و مشخصا از شاخه تِل کِل به بحث درباره سینمای دینی پرداخت و دیدگاه بینامتنیت را به عنوان نگره برآمده از این نحو نشانه شناسی برای تبیین سینمای دینی به کار گرفت؛ دیدگاهی که هیچ متنی را فاقد پیش متن نمی‌داند و بجای «الهام» در هنر قائل به «برگرفتن» است.
وی سپس دو نوع بینامتنیت ضعیف را که برگرفتن صرف صورت است و بینامتنیت قوی که برگرفتن صورت و محتواست توضیح داد و برخی آثار سینمایی داخلی را با این نظریات تطبیق داد. وی همچنین بینامتنیت را در هر دو جنبه «آفرینش» هنر و «خوانش» هنر توضیح داد.
همایش «سینما و دین» با مشارکت جشنواره بین المللی فیلم فجر، دانشگاه امام صادق و مؤسسه آموزشی پژوهشی اشراق، امروز در دو نوبت صبح و عصر برگزار شد.
آدرس سایت رسمی جشنواره Fajriff.com و پست الکترونیکی جشنواره Info@Fajriff.com است.
سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر ۱۹ تا ۲۷ آوریل ۲۰۱۸ (۳۰ فروردین تا ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷) به دبیری سیدرضا میرکریمی در تهران در حال برگزاری است.
نظر شما