به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، نخستین نشست از سلسله نشست های علمی و تخصصی موسسه علمی فرهنگی زیتون با محوریت امام حسین(ع) عصر پنجشنبه، 30 فروردین همزمان با شام ولادت امام حسین(ع) با موضوع «مروری بر پژوهش های حسینی در آکادمی های غیرشیعی» برگزار شد.
در این نشست دکتر محمد فخرروحانی، دکتر جبار رحمانی و دکتر زهیر صیامیان به ایراد سخن و دیدگاه پرداختند. در ادامه مشروح این نشست از نظرتان می گذرد:
جباررحمانی، پژوهشگر و استاد دانشگاه در ابتدا با بیان این نکته که در آکادمی های شیعی خبرخاص و معناداری در باب پژوهش های حسینی وجود ندارد و در این زمینه دارای فقر شدید مطالعاتی هستیم، اظهار کرد: نگاه علمی و پژوهشی به حرکت سیدالشهدا(ع)، مستلزم غنای مطالعاتی در منابع غیرشیعی است.
وی با بیان اینکه در مطالعه رویکرد حرکتی حضرت سیدالشهدا(ع) دچار چالش بین نگاه علمی و سنتی هستیم، افزود: اصولاً نگاه علمی به موضوعات دینی و اعتقادی، دردسرآفرین هستند.
رحمانی تصریح کرد: در ایران، دید و نگاه محدودی نسبت به مباحث تحقیقی در باب نهضت عاشورا، موجود است.؛ لذا نخستین گام در تحقیق درباره مطالعات حسینی در منابع غیرشیعی این است که می بایست دقت داشت که اولاً این تحقیقات توسط چه کسانی انجام شده اند؟ و ثانیاً این پژوهشگران چه نسبتی با آیین تشیع دارند.؟
استاد دانشگاه با اشاره به این نکته که بر حسب محوریت کار، مطالعات محققان در باب پژوهش های حسینی، اکثراً کار خود آنها نیست و عمده کارها بر حسب سوژه های فرعی انجام می گیرد، تاکید کرد: درمجموع مطالعات وسیعی چه در ایران و چه در سایر نقاط جهان وجود دارد که توسط محققان بنام انجام شده اند و امید است که این مطالعات، همگی حول یک حور جمع شده و استفاده شود.
رحمانی در ادامه گفت: متأسفانه، مطالعات عاشوراپژوهی در حاشیه قرار گرفته است و در چند دهه بعد از انقلاب اسلامی است که می بینیم مطالعات عاشورایی، انسجام و قوّت بیشتری به خود گرفته اند.
وی با اشاره به اینکه از لحاظ تاریخی مطالعات عاشوراپژوهی تا اوایل دهه هشتاد میلادی ذیل مطالعات شرق شناسی قرار می گرفتند، ادامه داد: در پژوهش های عاشورایی مسئله سیاست هویت در خلال مطالعات عاشوراپژوهی، قرار می گیرد.
این محقق و پژوهشگر در ادامه ابراز کرد: در حال حاضر با انبوه مطالعات شیعی، به ویژه در ایران اسلامی مواجه هستیم که این مطالعات، در پیوند ایدئولوژی انقلابی و هویت و آیین ها قرار دارند.
وی با اشاره به این نکته که گروهی هویت خود را از طریق آیین عزاداری انتقال می دهند، افزود: می بایست این پژوهش ها و مطالعات را آیینه مجامع آکادمیک خود قرار دهیم و به نسبت آنها، ببینیم کجا قرار گرفته ایم.
نیازمند اسپانسر در حوزه مطالعات عاشورایی هستیم
رحمانی با اشاره به این مسئله که در محقق ایرانی در باب مطالعات دینی، یک درگیری بین اعتقاد و پژوهش وجود دارد، بیان کرد: در حوزه پژوهش، مهمترین مسئله و مؤلفه بحث حامی مالی (اسپانسر) و حمایت های مطالعاتی است. محققان اروپایی، اسپانسرهای مناسب و سیستماتیکی دارند، به ویژه آنکه این محققان در عرصه های پژوهشی، ترسی از در مظان اتهام و یا مورد اتهام ارتداد قرار گرفتن، ندارند؛ به همین منظور با فراغ بال و با افکار منسجم، به مطالعه و تحقیق می پردازند.
وی ادامه داد: جامعه مذهبی باید بپذیرد که مطالعات علمی مناسبات و رویکردهای خاص خود را دارند و در پاره ای از مواجهات امکان خطا و یا اشتباه نیز هست.
رحمانی در خاتمه با بیان اینکه پژوهشگر ایرانی در باب مطالعات نمی بایست وارد فضای تبلیغی و ژورنالیستی شود، خاطرنشان کرد: مهمترین مسئله در باب پژوهش، ایجاد زیرساخت های لازم در این باب است که ما در ایران به طور جِد نیازمند این زیرساخت ها و ایجاد کانال های ارتباطی بین محققان ایرانی و بین المللی هستیم.
محققان غیرشیعی قیام حسینی را حرکتی سیاسی تلقی می کنند!!
در ادامه این نشست دکتر محمد فخرروحانی، استاد و پژوهشگر علوم دینی با بیان این نکته که در باب نبود امکانات و اسپانسرهایی که بیان شد، سال ها این فقدان را تجربه کرده ام، گفت: حدود 16 - 17 سال است که در باب پژوهش های حسینی به زبان انگلیسی فعالیت دارم و مهمترین مسئله ای که می بایست اینجا بیان کنم این نکته است که، اصولاً معنای صحیح رایزن فرهنگی را، در کشورهای دیگر پی جویی نمی کنیم.
فخرروحانی گفت: پیشینه مطالعات غربی ها در باب مطالعات حسینی به نخستین حضور انگلیسی زبانان در کشور های اسلامی و شرقی باز می گردد . عمده تمرکز محققان و متفکران غیرشیعی در باب مطالعات حسینی، تحلیل و بازآفرینی حادثه عظیم عاشورا در مقیاس و مختصات سیاسی است.
فخرروحانی با اشاره به این نکته که پژوهشگران غربی، حادثه عاشورا را، فقط در مواجهه امام حسین(ع) با یزید برای به دست آوردن قدرت تحلیل می کنند، ادامه داد: مشکل محققان غیرشیعی این است که مقام امامت را در حد مقام خلافت تنزل می دهند و حرکت سیدالشهدا(ع) را یک حرکت سیاسی قلمداد می کنند.
وی تاکید کرد: این در حالی است که اهمیت واقعه عاشورا برای عالم تشیع این است که اساساً سیدالشهدا(ع) با استراتژی اعتقادی و عقیدتی وارد این کارزار شدند و کمترین توجهی به مناسبات سیاسی و حکومتی از جهت در دست گرفتن قدرت و خلافت نداشتند.
این پژوهشگر و محقق بیان کرد: عاشورا بخشی از هویت شیعه است و این نهضت بعد از واقعه نبوّت و غدیر، مهمترین پایگاه و مرکز ثقل اعتقادی جهان تشیع است.
محققان غربی درک صحیحی از مقام امامت ندارند
وی گفت: مهمترین معضل پژوهش های غیرشیعی در باب نهضت سیدالشهدا(ع) این است که محققان غربی فاقد درک صحیح از مقؤله امامت هستند و در تحقیقات خود به منابع مورد وثوق شیعیان مراجعه نمی کنند.
فخرروحانی گفت: اساساً دیدگاه شیعه اینگونه است که مقام امامت را توشیحی از جانب خداوند قلمداد می کند و غربی ها و سایر محققان غیرشیعی اگر می خواهند در باب نهضت سیدالشهدا(ع) متقن و اساسی تحقیق کنند، می بایست در روایات و زیارتنامه های سفارش شده ائمه معصوم(ع) در این باب، مانند زیارت وارث و زیارت اربعین و زیارت عاشورا ورود کنند.
وی ادامه داد: ایراد پاره ای از کتاب ها در باب مطالعات حسینی در این است که در این آثار، روش ها بر اساس تحقیق و پژوهش قرار نگرفته و در این منابع به قطعیت نمی رسیم و نمی فهمیم که اصل واقعه چه بوده است.
فخرروحانی با اشاره به اینکه نسل دوم و سوم مسلمانان غربی فاقد آموزش های لازم در باب وجود سیدالشهدا(ع) هستند؛ ابراز کرد: ترجمه های غربیان از آثار مسلمانان، عمدتاً ترجمه های مناسبی نیستند و ما می بایست خود منابع و متون خود را ترجمه و در پروسه عاشوراپژوهی نیز روشمندتر عمل کنیم.
ماهیت شیعه از صراط اتقان و تحقیق می گذرد
این گزارش می افزاید: در ادامه این نشست، دکترزهیرصیامیان، استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی در باب پژوهش های حسینی در آکادمی های غیرشیعی، گفت: در بررسی ها و مطالعات، این متغیرات اصلی اند که حائز اهمیت هستند. لذا در مطالعات تاریخی در باب تشیع و اسلام، می بایست متغیرات و مطالعات تاریخی مان مشخص باشد و در این پروسه متمدنانه ورود کنیم.
وی با اشاره به این نکته که از قرن 16 و 17 میلادی به بعد، مطالعات تاریخی در اروپا دگرگون شد، افزود: جهان جدید، نتیجه تاریخی دیدن انسان، جامعه و فرهنگ و تمام آداب و سنت ها است.
صیامیان تصریح کرد: در مطالعات و پژوهش ها می بایست نگاه تاریخی به موضوعات داشت و در این مواجهات می باید ادراک انسان از درون خود و بر حسب دیدگاه تاریخی صورت بپذیرد.
این استاد و پژوهشگر تاریخی ادامه داد: قطعاً بدون دانش نمی توان زندگی کرد و به همین دلیل است که در محافل علمی، تنها اتقان و اعتبار علمی است که مورد تأکید قرار می گیرد.
وی با بیان این مسئله که در مناسبات اسلامی و قرآنی، این تحقیق و اتقان است که مورد وثوق است، ادامه داد: ماهیت شیعه از صراط اتقان و تحقیق می گذرد به همین دلیل است که در باور تشیع، این اصل اساس است که همیشه می بایست یک امام معصومی باشد تا راه صحیح و نجات را نشان دهد.
استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه رویکرد نقد، مهمترین رویکرد علمی در باور تشیع است، گفت: در مطالعات تاریخی، سه نوع دیدگاه وجود دارند؛ یکی دیدگاه ستیزانه است، دیگری، دیدگاه همدلانه و آخرین دیدگاه، دیدگاه میانه است. غربی ها در باب پژوهش های دینی، دنبال مفاهیم مشترک هستند و این مفاهیم مشترک اند که باعث می شوند آنها به عالم تشیع توجه کنند.
صیامیان با بیان این نکته که سفرنامه ها نخستین منابع شرق شناسی اروپائیان را تشکیل می دهند، ابراز کرد: در این پروسه، سفرنامه های اکتشافی و علمی، روایاتی از تاریخ اسلام و تشیع را برای اروپائیان بیان می کند.
وی با اشاره به اینکه مطالعات شیعی در فضای غیرشیعی صرفاً برای شناسایی جهان تشیع انجام نمی شوند، ادامه داد: هر چقدر از استخراج مطالعاتی شیعی حمایت شود، این امکان وجود دارد که این تحقیقات، در مطالعات غربی ها و اروپائیان نیز استفاده شود.
هنوز در مطالعات، تاریخی عمل نمی کنیم
این استاد وپژوهشگر تاریخی ادامه داد: اصولاً مطالعات تاریخی، تابعی از مطالعات مردم شناسانه و جامعه شناسانه هستند و ما هنوز در مطالعات، تاریخی عمل نمی کنیم؛ بلکه بیشتر مسائل را از جنبه های روایی مورد بررسی و تحلیل قرار می دهیم.
وی تاکید کرد: بعضاً در پژوهش های آکادمی های غیرشیعی، جهت گیری های خاصی دنبال می شود و می بایست در مطالعات پژوهشی حسینی، اولین رویکرد، بررسی تاریخی و فرهنگی و اجتماعی این رویداد عظیم و تاریخ ساز باشد.
صیامیان با اشاره به این نکته که برای بازخوانی رویداد کربلا، تقریباً 5هزار کتاب تا قبل از پیشامدرن وجود دارد، خاطرنشان کرد: یکی دیگر از مؤلفه های مورد تحقیق در باب واقعه عاشورا می تواند، مطالعه اقتصادی واقعه کربلا باشد. این معنا که در مرام شیعی به نام «وقف» مرسوم است، قطعاً می تواند در مسیر روشنگری واقعه عاشورا، مؤثر و مثمرثمر واقع شود.
نظر شما