ام البنین مادر فضیلت ها که به عباس جاودانگی بخشید

خبرگزاری شبستان. اصفهان:

آفرینش هماره در دامان مادران می‏شکفد و در دستان تربیت آنان به رشد و بالندگی می ‏رسد. و این برق مهر و عاطفه است که در نگاه به انتظار نشسته آنان نمایان است.

شجاعت، ادب، ایثار و هزاران صفت نیک که در رگ های کودکان جاری است سرچشمه در وجود نیکو مادرانی دارد که خوبیهای هستی قسمتی از ارث آنان است. و همیشه تاریخ، مادران برجسته، این بهشتیان زمینی، مادر خوبی ها و جوانمردی ها و رشادت ها بوده ‏اند.

با نگاهی، هر چند گذرا، به کتاب قطور تاریخ، برگهای زرّینی خواهیم یافت که به دست توانای بزرگ‏مردان بشریت نگاشته شده است. دقت در این سطور ما را به حقیقتی ژرف می‏رساند و آن اینکه این سطور نگاشته شده در پی سرمشقی است که مادران برای فرزندان خویش نوشته‏اند. سرمشقی از صفات والای انسانی.

از میان جوانمردان جاودانه تاریخ، عباس بن‏ علی(ع)، تندیس ادب و شجاعت، درخششی دارد به وسعت تمامی هستی و این درخشندگی نخواهد بود مگر از پشت چهره مهربان و برجسته مادری به نام ام‏ البنین. اینک بر آن شدیم تا ام‏البنین، مادر فضیلتها را که به عباس جاودانگی بخشید شناخته و از زندگانی درس ‏آموز وی توشه‏ هایی از آزادگی و ادب و شجاعت و بصیرت و ... بر گیریم.

نامش فاطمه دختر حزام بن خالد عامری و مادرش ثمامه بود. در حدود سال پنجم هجری در کوفه و یا اطراف آن متولد گردید. وی در عصر خود یکی از زنان با فضیلت، پرهیزگار، عابد، با تقوا و در شعر و حدیث سرآمد دیگران بود

پدران ام البنین در دوران قبل از اسلام جزو دلیران عرب محسوب می شدند و مورخان آنان را به دلیری در هنگام نبرد ستوده اند. چنانکه ابوالفرج اصفهانی در کتاب خود دلیری و شجاعت اجداد ام البنین را متذکر شده است .

افزون بر این، آنان علاوه بر شجاعت و قهرمانی، پیشوای قوم خود نیز بودند، چنانکه سلاطین زمان در برابر ایشان سر تسلیم فرود می آوردند . بی جهت نیست که عقیل بن ابی طالب به امیرالمؤمنین( ع) می گفت: در میان عرب از پدران ام البنین شجاع تر و قهرمان تر یافت نمی شود گروهی از مورخان بر آنند که علی(ع) با ام البنین بعد از شهادت حضرت زهرا(س) ازدواج نمود . دسته ای دیگر می گویند که این امر بعد از ازدواج حضرتش با امامه بوده، اما در هر حال ، مسلم است این ازدواج بعد از شهادت صدیقه کبری صورت گرفته است .

گویند عقیل بن ابی طالب که آشنا به انساب عرب بود، پیشنهاد ازدواج ام البنین را به حضرت علی (ع) داد. حضرت این انتخاب را پسندید و او را به خواستگاری نزد پدر ام البنین فرستاد. حضرت علی ( ع ) با ام البنین ازدواج کرد. ثمره این ازدواج چهار پسر به نامهای عباس( ۲۶- ۶۱ق)، عبدا... ( ۳۶-۶۱ق)، عثمان ( ۳۸-۶۱ق) و جعفر( ۴۰-۶۱ق) بود که تمامی آنها در کربلا به شهادت رسیدند و سرور همه آنان حضرت ابوالفضل العباس (ع) بود .

ام البنین چه در زمان حیات امام علی(ع) و چه بعد از شهادت ایشان برای شوهر گرانقدرش، زنی صمیمی، فداکار و با عفت بود. این بانوی فداکار وقتی کودکان خرد سال حضرت علی( ع) را دید، بلافاصله تصمیم به خدمت و پرستاری آنان گرفت و در این کار تا حد یک مادر واقعی پیش رفت وفرزندان فاطمه(س) را بر فرزندان خود مقدم داشت و بخش عمده محبت و علاقه خود را متوجه آنان کرد وهمچون مادری مهربان به دلجویی و پرستاری آنان پرداخت. با کمال خوشرویی و سخنان محبت آمیز با آنها روبرو می شد؛ به خاطر همین وفاداری و رفتار شایسته او بود که زینب به دیدار او می رفت و از او تجلیل به عمل می آورد.

چنانکه گفته اند، پس از چندی به مولا علی(ع) پیشنهاد داد به جای فاطمه که اسم قبلی و اصلی وی بوده، او را «ام البنین» صدا زند، تا حسنین (ع) از ذکر نام اصلی او توسط علی(ع) به یاد مادر خویش فاطمه زهرا (س) نیفتاده و در نتیجه خاطرات تلخ گذشته در ذهنشان تداعی نگردد و رنج بی مادری آنها را آزار ندهد. به واسطه صفات نیکوی ام البنین بود که حضرت او را گرامی می داشت و از صمیم قلب در حفظ و حرمت او کوشید.

منابع تاریخی هیچ گونه گزارشی از حضورفعال او در زمان امام حسن (ع) و امام حسین(ع) ارائه نکردند. تنها گویند ام البنین در واقعه عاشورا در مدینه بود چنان که به آنانی که عازم سفر بودند، چنین سفارش کرد: چشم و دل مولایم امام حسین (ع) و فرمانبردار او باشید؛ البته وقتی بشیر و زینب او را از ماجرای کربلا و شهادت امام حسین (ع) وفرزندانش باخبر نمودند، ام البنین همچنان از امام حسین (ع) خبرگرفت و چون بشیر خبر شهادت آن حضرت را به او داد، ام البنین گفت: «ای بشیر، بند دلم را پاره کردی!» و صدا و ناله شیون بلند کرد. می گویند بشیر گفت: خداوند به سبب مصیبت مولایمان امام حسین(ع) به شما پاداش بزرگ عنایت کند.

ام البنین گفت: فرزندان من و آنچه در زیر آسمان است، فدای حسینم باد !

به گفته علامه مامقانی، این شدت علاقه ، کاشف از علو مرتبه او در ایمان، و قوت معرفت او به مقام امامت است که شهادت چهار جوان خود را که نظیر ندارند در راه دفاع از امام زمان خویش سهل می شمارد .

به هر حال، فقدان فرزندانش او را متأثر و ناراحت کرده بود، چنانکه وقتی حضرت زینب(س) سپر خونین حضرت عباس را به عنوان یادگاری به ام البنین نشان داد، وی تا آن را دید چنان دلش سوخت که نتوانست تحمل کند و بی هوش بر زمین افتاد.

وی هر روز برای فرزندش عباس نوحه سرایی می کرد و فرزند او عبید ا... را نیز به همراه خود می آورد. مردم مدینه برای شنیدن نوحه او گرد می آمدند و به سبب جانسوز بودن نوحه سرایی او همگی اشک می ریختند. باید گفت، آمدن ام البنین به بقیع نوعی انقلاب بر ضد بنی امیه و آگاهی مردم از ژرفای مصیبت بود. پس از آگاهی از جریان عاشورا و شهدای آن واقعه، ام البنین مجلس سوگواری و مصیبت در خانه اش برپا کرد. زنان بنی هاشم در آن جا گرد آمدند و برای امام حسین( ع) و خاندانش گریه کردند.

فقیه فرزانه و عالم بزرگ، شهید ثانی در باره او می‏گوید: و کانت ام‏البنین من النساء الفاضلات العارفات بحق اهل البیت مخلصه فی ولائهم ممحضه فی مودّتهم و لها عندهم الجاه الوجیه و المحلّ الرفیع.
«ام ‏البنین از بانوان بامعرفت و بافضیلت بوده و نسبت به حق اهل‏بیت شناخت کامل داشته و در ولایت و محبت آنان مخلص و پا برجا بود. و او نزد اهل‏بیت منزلت بالا و وجاهت خاصی داشته است.»

در خاندان بنی‏ کلاب شاعران برجسته ‏ای وجود داشتند که عرب همواره به اشعار آنان استناد می‏کرد آنان در اوج فصاحت و بلاغت قرار داشتند و دقت بادیه ‏نشینان در استفاده از واژه‏ های اصیل و دقیق و در عین حال لطیف نیز زبانزد عام وخاص است. ام ‏البنین در این خانواده‏ها و در بادیه، آنجا که نهایتی و دیواری برای زندانی کردن احساسات نیست زندگی کرد و با شعر و ادب و فصاحت بیان و صراحت لهجه به رشد و بالندگی رسید.

از جمله اشعار جاودانه وی که مورد تجلیل و تحسین بزرگان ادب قرار گرفته است شعر جانسوز وی پس از شهادت پسرش که پدر فضایل بود می‏باشد:
لا تدعونی ویک ام‏البنین
تذکرینی بلیوث العرین
کانت بنون لی ادعی بهم
و الیوم اصبحتُ و لا من بنین
اربعه مثل نسور الرّبی
قد واصلوا الموت بقطع الوتین
«مرا ام‏البنین نخوانید که به یاد شیران دلاور می‏افکنیدم.

مرا فرزندانی بود که به نام آنها خوانده می‏شدم ولی امروز فرزندی ندارم.
چهار فرزند داشتم همچون بازهای شکاری و همگی به شهادت رسیدند.»

مورخان می‏نویسند:
ام ‏البنین آنچنان جانسوز برای شهادت فرزندان و بویژه برای امام حسین(ع) نوحه و گریه می‏کرد که حتی دشمن اهل‏بیت، مروان بن‏حکم، نیز از شنیدن مراثی وی گریه می‏کرد. از دیگر اشعار وی در مورد عباس، تندیس بزرگ شجاعت، است که می‏گوید:
یا من رَاَی العباس کرّ علی جماهیر النقد
و وراه من ابناء حیدر کل لیث ذی لبد
نبئّت اَنّ ابنی اصیب براسه مقطوع ید
ویلی علی شبلی امال براسه ضرب العمل
لو کان سیفک فی یدیک لما دنامنه احد
«ای کسی که عباس را دیدی که بر دشمن حمله می‏کرد و فرزندان حیدر پشت سر او بودند.
می‏گویند دست فرزندم قطع شده و بر سرش عمود فروده آمده. اگر شمشیرت را در دست داشتی کسی به تو نزدیک نمی‏شد.»
پاره‏ای از مورخان بر این باور هستند که پس از مرگ دخت آفتاب، حضرت فاطمه(س)، علی بن‏ابی‏طالب ـ علیه‏السلام ـ با «اَمامه» دختر زینب، دختر رسول گرامی اسلام، ازدواج کرده و یکی از وصیتهای حضرت زهرا، یگانه درّ آفرینش، ازدواج علی(ع) با «اَمامه» دختر خواهرش بوده است و برخی دیگر معتقد هستند که حضرت علی(ع) پس از شهادت حضرت فاطمه(س) با ام‏البنین ازدواج کرده است.
به نظر می‏رسد با توجه به اینکه ابوالفضل(ع) هنگام شهادت ۳۴ سال داشت و طبق نقل مورخان «در سال ۲۶ هجری قمری به دنیا آمده است» و فاصله تولد عباس بن‏علی با شهادت فاطمه زهرا(س) در سال ۱۱ هجری، حدود ۱۵ سال می‏باشد؛ اولین ازدواج علی بن‏ابی‏طالب(ع) پس از فاطمه زهرا(س) با امامه بوده است و پس از وی با ام‏البنین ازدواج کرده است.
به واقع آنگاه که مادری، فرزندان خود را فدایی ولایت و شریعت بداند حق است که جاودانه شود و برای همیشه تاریخ اسوه‏ای برای اهل ولایت باشد.
به هر حال بنا به سفارش دختر گرامی پیامبر اسلام و با وجود فاصله زیاد بین تولد اولین فرزند ام‏البنین و شهادت حضرت زهرا(س) می‏توان ام‏البنین را سومین همسر علی(ع) به شمار آورد.
در ازدواج فاطمه کلابیه با ام‏البنین دو نکته مهم وجود دارد که پرداختن به آنها برای نسل امروز می‏تواند پیام‏آور سعادت و سلامت خانوادگی و اجتماعی باشد.
نکته اول چگونگی انتخاب ام‏البنین است که به زبانهای مختلف و در موارد گوناگون نویسندگان و محققان و سخنوران از آن سخن گفته‏اند و ما آن را از زاویه‏ای دیگر مورد بررسی قرار می‏دهیم.
گفته شده است که عقیل بن‏ابی‏طالب دانای به علم أنساب بود و پیشینه اخلاقی و اجتماعی و سیاسی گذشتگان را در سینه خود نگاه می‏داشت. «علم أنساب» از علومی است که در زمان جاهلیت به اوج خود رسیده بود و عالم به این علم نزد مردم احترام و عظمت خاصی داشت.
آنگاه که مولای متقیان، علی بن‏ابی‏طالب(ع)، تصمیم به انتخاب همسری شایسته گرفت نزد برادر خود، عقیل، رفته و برای این امر مهم از وی کمک خواست تا با استفاده از دانش خود، همسری شجاع و مهربان و صالح به او معرفی کند. [بحث در مورد اینکه چرا علی(ع) که خود «باب علم النبی» بود از عقیل یاری می‏خواست از حوصله مقاله ما خارج است و با رجوع به کتابهایی چون قهرمان علقمه و العباس و ... می‏توان دلیل آن را یافت.]
سخن حکیمانه علی(ع) به عقیل دارای نکات بسیار مهم تربیتی و اخلاقی است. حضرت چنین می‏فرماید:
اُنظر لی اِمرأه ولدتها الفحوله من العرب لاتزوّجها فتلد لی غلاما فارسا.
«برای من همسری را انتخاب کن که از نسل دلیرمردان عرب باشد تا با او ازدواج کنم و او برایم فرزندی اسب‏سوار و شجاع به دنیا آورد.»
علی(ع)، این تندیس علم و فقاهت، پیش از آنکه همسری برای خویش بخواهند مادری برگزیده با نسب پاک برای فرزندان خویش می‏طلبد. افق فکری علی(ع) آنچنان بالاست که برای پایه‏گذاری نسل پاک فردا، امروز با بصیرت و بینش ژرف به خصلتهای مادر آینده فرزندان می‏نگرد. براستی اگر مادری، «مادرِ فضیلتها» نباشد که فرزندش «ابوالفضل» نخواهد بود.
گفتنی است که مورخان می‏نویسند:
زُهیر بن‏قین در روز عاشورا، پرچم بزرگ را به دست عباس داد و گفت:
«ای پسر علی! می‏خواهم حدیثی را برای تو نقل کنم (و همین حدیث عقیل و انتخاب مادرش را نقل کرد) و به او گفت:
و قد اِدَّخرک ابوک لِمثلِ هذا الیوم.
«همانا پدرت تو را برای چنین روزی ذخیره کرده بود.»
فاطمه کلابیه پس از ورود به خانه علی(ع) از او درخواست نمود که او را «فاطمه» صدا نکند زیرا ممکن است فرزندان زهرای مرضیه(س) با این نام، بیش از پیش به یاد مادر بزرگوار خود افتاده و غم و حزن وجودشان را فرا گیرد.
از دیگر صفات والای ام‏البنین فصاحت و بلاغت اوست که نمود آن در اشعار زیبا و جاودانه وی متجلی است.
عقیل در پاسخ مولا و برادر خویش گفت:
تزوج ام ‏البنین الکلابیه فانه لیس فی العرب اشجع من ابائها.
«با ام‏البنین کلابیه ازدواج کن. همانا در عرب شجاعتر از پدران او نیست.»
با این وصف ام ‏البنین از خانواده‏ای پاک با نَسَبی معروف و برجسته و خلق و خوی شایسته به علی(ع) معرفی می‏شود و او نیز پذیرای این سخن می ‏باشد و امر خواستگاری را به برادر خویش عقیل می‏سپارد.
عقیل به امر علی(ع) نزد حرام بن‏خالد می‏رود و حرام که بسیار میهمان ‏دوست بود پذیرایی کاملی از او کرده و با احترام فراوان به او خیرمقدم گفته و در مقابل وی قربانی کرد. سنت و رسم عرب این بود که تا سه روز از میهمان پذیرایی می‏کردند و روز سوم حاجت او را می‏پرسیدند و از علت آمدنش سؤال می‏کردند و خانواده ام‏البنین که خارج از مدینه 
زندگی می‏کردند نیز چنین رسمی را به جای آوردند.
روز چهارم با ادب و احترام از علت ورود وی جویا شدند و عقیل گفت:
به خواستگاری دخترت فاطمه آمده‏ام، برای پیشوای دین و بزرگ اوصیا و امیر مؤمنان علی بن‏ ابی‏طالب. پدر فاطمه گفت:
بَه بَه چه نسب شریفی و چه خاندان با مجد و عظمتی! اما ای عقیل کسی چون امیرالمؤمنین باید همسری با معرفت و خوش ‏اخلاق با آداب و منش شهری بگیرد و ما «بادیه‏ نشین» هستیم و با «شهری»ها فرق می‏ کنیم.
عقیل گفت: ای حرام! برادرم به همه آنچه تو می‏گویی آگاه است و با این اوصاف به ازدواج با وی تمایل دارد.
حرام، پدر دانا و صادق فاطمه، گفت:
اذا تمهل حتی اسأل عنها و أمها هل تصلح لامیرالمؤمنین ام لا؟ فَاِنَّ النساءَ اعلم ببناتهنّ من الرجال فی الاخلاق و الاداب.
«پس مهلت بده تا از دخترم و مادرش بپرسم که آیا امیرالمؤمنین را می‏پذیرند یا نه؟ زیرا زنان نسبت به اخلاق و آداب دخترانشان از مردان داناتر و آگاهتر هستند.»
آنچه در جریان صحبت عقیل و حرام بن‏خالد مورد نظر است و الگوی خانواده‏های امروز می‏تواند باشد، موارد زیر است:
الف) اکرام و احترام به میهمان حتی اگر ناشناس بوده و هدفش نیز ناشناخته باشد.
ب) احترام متقابل میهمان نسبت به میزبان و حفظ آداب و رسوم آنان چنان که عقیل انجام داد.
ج) صداقت خانواده عروس در بیان حقایق اگر چه به نفع آنان نباشد.
د) صراحت بیان خانواده داماد و عدم توجه به معیارهای غیر منطقی چون ثروت و مقام و شهری بودن و ...
ه••• ) توجه پدران به نظر مادرها در امر ازدواج دخترهایشان.
و) توجه و اهمیت دادن به نظر دختر برای انتخاب همسر آینده‏اش.
ز) در نظر گرفتن نکات خاص روانشناسی اگر چه سطحی باشد در مسایل خانواده و مراعات ادب.
سخنان این دو بزرگوار، عقیل و حرام، به پایان رسید و حرام به سوی دختر بافضیلت خود، ام‏البنین آمد برای شنیدن پاسخ نهایی از وی.
با توجه به معارف و مبانی اسلامی درمی‏یابیم که امر مقدس تربیت برای زنان به عنوان یک امتیاز مهم مطرح شده است. خداوند اولین مربی بشر است که «رب العالمین» از نامهای او است و این لباس فاخر تنها بر قامت زنان پاک و مهربان شایسته است.
وظیفه حقیقی و واقعی زن، تربیت زنان و مردانی است که سازنده جوامع بشری هستند. در این راستا «ام البنین» یکی از مربیان تاریخ قلمداد می‏شود که تا هستی بر جاست و تا صفات عباس بر زبانهاست سخن از ام‏البنین نیز هست.
آنگاه که کتاب زندگانی عباس بن‏ علی(ع) را ورق می‏زنیم و ویژگیهای والا و فضیلتهای بالای وی را می‏بینیم و صفاتی چون ادب، شجاعت، آزادگی، وفادری و اخلاص و ایمان و بصیرت که همه و همه به گونه‏ای در وجود مادر او بوده است و ظهور و بروز این صفات در فرزند متجلی می‏شود را می ‏یابیم، به عظمت مسأله تربیت و پرورش معنوی و اخلاقی فرزندان پی می‏بریم.
بنا به سفارش دختر گرامی پیامبر اسلام و با وجود فاصله زیاد بین تولد اولین فرزند ام ‏البنین و شهادت حضرت زهرا(س) می‏توان ام ‏البنین را سومین همسر علی(ع) به شمار آورد.
به نظر می‏رسد پاره‏ای از صفات در وجود ابوالفضل درخشش فراوانی داشته است؛ از جمله ادب او که در مورد پدر بزگوارش، علی بن‏ابی‏طالب(ع)، و برادران عزیز و گرامی‏اش حسن(ع) و حسین(ع) به وضوح دیده می‏شد.
مورخان می‏گویند: عباس بن‏علی هر گاه حسین(ع) را مورد خطاب قرار می‏داد از واژه «یا مولای» و «یا سیدی» استفاده می‏کرد و کمتر اتفاق می‏افتاد که او را با لفظ برادر صدا کند. اگر چه هر دو از یک پدر بودند اما تواضع و ادب او نسبت به حسنین(ع) به علت نگرش عمیق او به عظمت حضرت زهرا(س) بوده است و این درسی است که از کودکی آنگاه که سر بر دامن معلم اولین خود، ام‏البنین، می‏نهاد آموخت.
آری، درس ادب، ولایت، عشق به هم نوع و آشنایی با دردهای زمان از جمله درسهایی بود که چهار پسر ام ‏البنین در مکتب مادر آموختند و همواره به آنها پای‏بند بوده و با آنها جاودانه شدند.
اعتقادات و باورهای دینی عباس(ع) گویی با خونی که در رگهای او بود عجین شده بود. به گونه ‏ای که نوشته شده است: در اولین روزهایی که عباس(ع) زبان گشوده بود و الفاظ را از پدر می ‏آموخت امام امیرالمؤمنین علی(ع) به او فرمود: بگو یک.
و عباس گفت: یک.
حضرت فرمود: بگو دو.
عباس گفت: شرم می‏کنم با زبانی که خدا را به یگانگی خوانده‏ام دو بگویم.
این نهایت عظمت این کودک است که به واقع خداباور و دین‏باور است و کودکی با این سن کم باید در دامان مادری معتقد و دین‏باور پرورش یافته باشد که چنین شیوا پاسخ پدر را گوید. و چه زیباست که در باره او گفته شود:
ایمان و وفا سایه بالای تو بود
ایثار علی نقش به سیمای تو بود
گر لب نزدی به آب دریا عباس
دریای ادب میان لبهای تو بود
این پاک ‏بانوی قبیله بنی ‏کلاب که اکنون به واسطه پیوند آسمانی خویش با علی بن‏ ابی‏طالب(ع) از خاندان بنی‏هاشم محسوب می‏ شود در خانه علی(ع) زیست و چهار پسر به نامهای عباس، جعفر، عثمان و عبداللّه‏ به دنیا آورد که به نقل همه مورخان در کربلا شهید شدند.
در کتب تاریخی در شمارش شهدای کربلا نوشته‏اند:
«اولاد امیرالمؤمنین(ع) ... و العباس و جعفر و عثمان و عبداللّه‏ (یا عبیداللّه‏) الشهداء مع اخیهم الحسین(ع) بِطَفّ کربلا، اُمّهُم ام‏البنین بنت حرام بن‏خالد».
وظیفه حقیقی و واقعی زن، تربیت زنان و مردانی است که سازنده جوامع بشری هستند. در این راستا «ام البنین» یکی از مربیان تاریخ قلمداد می‏شود که تا هستی بر جاست و تا صفات عباس بر زبانهاست سخن از ام‏البنین نیز هست.
«از فرزندان امیرالمؤمنین(ع) (پس از ذکر تعدادی از فرزندان) عباس و جعفر و عثمان و عبداللّه‏ است که با برادرشان حسین(ع) در سرزمین کربلا به شهادت رسیدند. مادر آنها ام‏البنین دختر حرام بن‏خالد است.»
براستی پرورش فرزندانی چنین شجاع که در راه شریعت و ولایت از جان گذشته و به تمامی تعلقات و وابستگی های خاص دوره جوانی و نوجوانی پشت پا زده و در راه دین و رهبر فدا شوند کاری بس عظیم و ستودنی است.
ام ‏البنین، مادر چهار شهید در یک جبهه، الگو و اسوه‏ای است برای مادران شهدای کربلای ایران. اگر نبود صبر و بردباری و بصیرت این زن در تاریخ اسلام، به یقین دفتر صبر و استقامت بی ‏سرمشق می‏ماند و مادران شهیدان در ایران باافتخار و سربلندی از جوانان به خاک خفته خویش چنین صبورانه سخن نمی‏گفتند.
یکی از ابعاد شخصیتی انسانهای برجسته آشنایی و بصیرت نسبت به زمان خود است که امروزه از آن با واژه سیاسی بودن و سیاست یاد می‏شود. در هر زمانی، مظاهر ظلم و فساد به گونه‏ای ظهور کرده و در مقابل آنان مردان و زنان خدایی و صالح به مبارزه برخاسته ‏اند. اما مبارزه چهره ‏های گوناگون دارد؛ گاه به شکل مبارزه نظامی است و حضور فیزیکی در جبهه‏ ها بر ضد باطل و کفر و گاه به گونه ارشادی و کلامی است و لباس تبلیغ به تن دارد و گاه با جلوه‏ های هنری خود را نشان می‏دهد.
درس ادب، ولایت، عشق به همنوع و آشنایی با دردهای زمان از جمله درس هایی بود که چهار پسر ام ‏البنین در مکتب مادر آموختند و همواره به آنها پای‏بند بوده و با آنها جاودانه شدند.
مبارزه زمانی با فریاد صورت می‏گیرد و گاه با سکوت؛ همانگونه که سکوتِ علی(ع) و صلح امام حسن(ع) در مبارزه علیه ستم تفاوتی با فریاد حسین(ع) نداشت.
جلوه‏های دیگر مبارزه که به نام مبارزه منفی است تأثیر فراوانی در تاریخ دارد. مواردی چون مخفی بودن قبر حضرت زهرا(س)، صحبت نکردن با بنیانگذاران ظلم و بیداد، اذان نگفتن بلال حبشی پس از واقعه سقیفه و اذان گفتن وی با درخواست حضرت زهرا(س)، اشکهایی که در بیت‏ الاحزان بر زمین ریخته شد و ... که همه و همه نوعی مبارزه علیه حکومت وقت بود.
ام‏البنین از افرادی بود که با توجه به شجاعت و شهامت فراوان به علت تأثیر عمیق و ژرف مبارزه کلامی برای مخالفت با عاملان واقعه کربلا از سخنرانی و مرثیه‏خوانی و اشعار جانسوزی که از آن صحبت شد، استفاده کرد.
مورخان می‏نویسند:
«پس از شهادت عباس، ام ‏البنین هر روز به همراه عبیداللّه‏، فرزند عباس، به بقیع می‏رفت و نوحه می‏خواند و گریه می‏کرد و مردم اجتماع کرده و همراه با او می‏گریستند.»
آنچه گفتنی است بصیرت و بینش ژرف ام‏البنین است. او می‏توانست در منزل خود برای فرزندانش عزاداری کند ولی به بقیع می‏رفت تا عزاداری وی وسیله‏ای برای شناساندن چهره پلید یزیدیان و مظلومیت حسینیان باشد. به همراه بردن فرزند عباس نیز هم نکته‏های تربیتی داشت و هم سیاسی و اجتماعی.
ام‏البنین از افرادی بود که با توجه به شجاعت و شهامت فراوان به علت تأثیر عمیق و ژرف مبارزه کلامی برای مخالفت با عاملان واقعه کربلا از سخنرانی و مرثیه‏خوانی و اشعار جانسوزی که از آن صحبت شد، استفاده کرد.
سخن از امامت و رهبری و لزوم اطاعت از رهبری در سخنان او کاملاً مشهود است و بینش سیاسی وی را به ما می ‏نمایاند.
از دیگر صفات این پاک ‏بانوی خاندان ولایت، علمِ سرشارِ وی است که در کلام او و فرزند بزرگوارش عباس نمایان است. او از محدثات شیعه است و فرزندان خود را با علم و دانایی تربیت کرد. اگرچه آنان فرزندان «باب علم نبی» بودند اما از دانش مادری هم بی‏بهره نبودند چنانکه حضرت علی(ع) در مورد عباس می‏فرماید:
اِنّ ولدی العباس زُقّ العلمَ زقّاً.
«همانا فرزندم عباس در کودکی علم آموخت و به سان نوزاد کبوتر که از مادرش آب و غذا می ‏گیرد از من معارف را فرا گرفت».
در مورد اعتقادات و باورهای دینی عباس در کتب مربوط به زندگانی حضرت، مطالب فراوانی نوشته شده است که جملگی نشانگر روح بلند و دانش و بینش مادر وی می‏باشد. اخلاص، ادب، شجاعت، معرفت و صفات دیگر ام ‏البنین نمایانگر شخصیت والای او است که ما جهت رعایت اختصار از شرح آنها خودداری می‏کنیم
اگر بخواهیم چشم‏اندازی از زندگانی سراسر ایثار و از خودگذشتگی ام‏البنین، مادرِ شجاعت، را در برابر آیندگان بگشاییم باید بگوییم که:
ام‏البنین آسمانی زندگی کرد و در دامان حقیقت ها پرورش یافت و در بوستان زندگی خویش گلهایی را پرورش داد و سپس با دست خویش و از اعماق قلب مطهرش به امام زمان خود، حسین(ع) فرزندِ پاک‏بانوی آفرینش، تقدیم کرد.
ام ‏البنین پس از واقعه عاشورا(۶۱ ه.ق) در مدت ۹ سال به افشاگری ظلم بیدادگران زمان خویش مشغول بود و در سال ۷۰ ه.ق دار فانی را وداع گفت.
رسالت واقعی انسانهای والا فدا شدن و فدا کردن داشته‏های ارزشمند خود در راه معبود است. همه چیز را از خدا دیدن و از خدا دانستن و به او پیوستن شعار آزاداندیشهای مسلمان است.
ام ‏البنین پس از واقعه عاشورا(۶۱ ه.ق) در مدت ۹ سال به افشاگری ظلم بیدادگران زمان خویش مشغول بود و در سال ۷۰ ه.ق(۲۹) دار فانی را وداع گفت و به دست‏پروردگان خود و همسر بزرگوارش پیوست.
زندگانی این بانوی حرم علی بن‏ابی طالب(ع) آینه‏ای است برای هدایت بشر امروز و به ویژه درسی برای زنان برجسته است و می‏توان دوره‏های زیر را در زندگی سراسر عشق و مبارزه او مشاهده کرد:
۱) دوران قبل از ازدواج با روحیات پاک و صادقانه که رؤیای صادقه او نتیجه این طهارت بود.
۲) زندگانی در خانه ولایت و به جای گذاشتن خاطره‏های خوش در اذهان فرزندان همسر
۳) تربیت فرزندانی شجاع و دلاور و شیفته دانایی و تربیت ولایی جوانان خود که ۳۴ سال این دوره به طول انجامید و انجام وظایف مادری به بهترین صورت.
۴) ایثار در جایگاه «همسر شهید» و صبر و بردباری در فراق همسر باوفای خود که ۲۰ سال به طول انجامید.
۵) نگهداری از یتیمان و بازماندگان واقعه کربلا و بیدادگریها و مبارزات سیاسی که این دوره ۹ سال به طول انجامید.
آخرِ سخن اینکه این بانوی کریمه و بزرگوار، مادر چهار شهید و همسر شهید، برگ زریّنی از کتاب تاریخ را بر جای گذاشت و جاودانه شد. امید آنکه با پویش راه کمال و الگوگیری از بزرگانی این چنین، نام ما نیز در زمره شیفتگان ولایت ثبت شود.
قبر مطهر او در قبرستان بقیع(۳۰)، بُقعه ‏ای از آسمان است و مردان و زنان دین باور به زیارت او می‏روند تا جرعه‏ای از دریای بیکران مجد و عظمت او را جویا شوند و کویر تفتیده خویش را حیات بخشند
بنا بر قول مشهور، این بانوی بزرگوار در ۱۳ جمادی الثانی سال ۶۴ ق وفات یافت و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد .
چنانکه اشاره شد، وی صاحب چهار پسر به نامهای عباس، عبدا... ، عثمان و جعفربود. در این میان، نوادگان عباس که اکثر آنان درعربستان، عراق، مصر، اردن، ایران و ترکمنستان پراکنده می باشند، در علم و ادب، شعر و حدیث سرآمد عصر خویش بودند؛ از جمله ابویعلی حمزه بن قاسم بن علی بن حمزه بن حسن بن عبیدا... بن عباس از محدثان مورد اعتماد شیعه و صاحب کتاب «التوحید»، «الزیاره» و «المناسک» می باشد که مزار او در حله معروف است و مردم آنجا را زیارت می کنند.

جواد دهقانی؛ دکترای علوم قرآن و حدیث/مدیر مسؤول کانون فرهنگی هنری قمر بنی هاشم کاشان