سرمازدگی محصولات کشاورزی تهدیدی برای حفظ امنیت غذایی در ایران

به گزارش خبرگزاری شبستان، رضا خسروی دانش در گفت و گو با خبرگزاری علم و فناوری با اشاره به اینکه کشورمان به طور سالیانه بیش از 140 روز یخبندان را تجربه می کند، تصریح کرد: سرمازدگی و یخبندان از مهمترین عوامل خسارت زا در محصولات کشاورزی هستند که هر ساله صدمات فراوانی را به اقتصاد بخش کشاورزی ایران وارد می کنند.

تهدید مناطق وسیعی از اراضی حاصلخیز کشور توسط سرمازدگی

خسروی دانش با اشاره به اینکه استان های مازندران، گلستان و گیلان از قطب های اصلی تنوع محصولات کشاورزی در کشور هستند، گفت: تنها در پی وقوع سرما، برف و یخبندان سال 1395 بالغ بر 11677 میلیارد ریال به زیربخش های مختلف کشاورزی به‌ویژه تولید محصول اساسی مرکبات در این استان ها، خسارت وارد شد.

عضو پژوهشکده تحقیقات، توسعه و ترویج گیاهان راهبردی گیلان با بیان اینکه مناطق وسیعی از اراضی حاصلخیز کشور در معرض تهدید سرمازدگی قرار دارند، خاطرنشان کرد: سرمازدگی وقوع پدیده افت ناگهانی دما خارج از زمان مورد انتظار بوده، که سبب ایجاد خسارت و یا از بین رفتن اندام های گیاهی شده و به دو صورت تنش سرمایی تشعشعی و انتقالی بروز می کند.

وی در ادامه سرمازدگی را تهدیدی برای امنیت غذایی در کشور دانست و تصریح کرد: سرمای تشعشعی محلی بوده و به واسطه از دست رفتن حرارت ذخیره شده در زمین بر اثر تشعشع در شب های صاف اوایل بهار و یا اوایل پاییز و در ساعات نزدیک به طلوع آفتاب به وجود می آید. سرمای انتقالی گستره وسیعی دارد، با بادهای سرد و هوای ابری همراه است و به دلیل وسعت زیاد کنترل و مقابله با آن مشکل است.

خسروی دانش با اشاره به اینکه بارزترین علائم ظاهری تنش سرما و یخ زدگی در صبح روز بعد از یخبندان مشاهده می شود، گفت: برگ های خسارت دیده رنگی سبز تیره و ظاهری خیس خورده داشته و خسارت در میوه های سردسیری منحصراً به شکوفه درختان محدود می شود.

وی با بیان اینکه روش های مقابله با خسارت های ناشی از سرما زدگی به دو دسته روش های حفاظت غیرفعال یا دراز مدت و حفاظت فعال یا کوتاه مدت، تقسیم می شود، افزود: حفاظت غیرفعال شامل روش هایی است که در زمان قبل از فرا رسیدن شب های یخبندان انجام می شود و شامل انتخاب مکان، خاک، ارقام، و پایه مناسب و پیشگیری به وسیله سایر عملیات به زراعی از قبیل تغذیه گیاهی، ایجاد بادشکن و هرس به موقع می شود.

خسروی دانش ادامه داد: روش های حفاظتی فعال شامل اقداماتی است که در شب های وقوع یخبندان به منظور تعدیل و کاهش اثرات دماهای زیر صفر درجه انجام می گیرد، هزینه بر و موقتی هستند، و شامل حفاظت به وسیله بخاری، دستگاه مولد باد، سیستم چاهک معکوس، آبپاش ها یا آبیاری بارانی، آبیاری سطحی، مه مصنوعی، پوشش، سوخت های جامد و سایر سوخت ها می شود.

افزایش مقاومت گیاهان به سرما با مصرف کود پتاسه

وی با بیان اینکه بهترین روش برای حفاظت گیاهان در برابر یخبندان، انتخاب مکان مناسب برای کاشت است، افزود: عواملی نظیر شکل زمین، درصد شیب زمین، خصوصیات خاک، زهکشی مناسب، آب و هوای منطقه و ... در انتخاب مکان مناسب موثر است.

خسروی دانش با اشاره به لزوم توجه به بافت و ساختمان، حاصلخیزی، ظرفیت نگهداری، میزان مواد آلی و رنگ خاک گفت: هرچه عمق خاک زراعی بیشتر باشد میزان گرمای بالاتری را در خود ذخیره می کند و خاک های تیره به علت جذب بیشتر اشعه های خورشید، زودتر گرم و دیرتر سرد می شوند.

وی با بیان اینکه پیوند زدن ارقام بر روی پایه های مقاوم یکی از موثرترین اقدامات برای مقاومت درختان در مناطق با خطر سرمازدگی است، افزود: استفاده از ارقامی که در مرحله گلدهی قادر به تحمل سرما باشند به عنوان روشی مناسب در کاهش میزان خسارت ناشی از یخ زدگی شناخته شده است.

خسروی دانش با بیان اینکه گیاهانی که با مقادیر بهینه و متعادل عناصر غذایی رشد می کنند، می توانند دماهای پایین را بهتر تحمل کنند، اظهار کرد: به کار بردن کود ازته در فصل پاییز برای مناطقی که با خطر خسارت یخبندان زمستانه مواجه هستند، توصیه نمی شود.

وی ادامه داد: مصرف کود پتاسه در طول فصل رویش، مقاومت گیاهان به سرما را افزایش داده و کودهای حیوانی به ویژه در سایه انداز درختان باعث ایجاد گرما و کاهش سرما می شود.

خسروی دانش با بیان اینکه زخم های محل پیوند در مقابل سرما و یخبندان بسیار حساس هستند، یادآور شد: چنانچه این زخم ها با سرما روبرو شوند، پوست اطراف پیوند آسیب می بیند بنابراین بهتر است پیوند زدن در زمان رفع خطر سرما صورت گیرد.

وی با تأکید بر لزوم هرس به موقع درختان پیش از شروع سرما تصریح کرد: بادشکن ها باید طوری احداث شوند که مانع از ورود هوای سرد و متراکم به باغ شده یا مسیر حرکت آن را منحرف کنند.

لزوم اطلاع از تاریخ وقوع سرماهای زودهنگام پاییزه و دیرهنگام بهاره

خسروی دانش با اشاره به تأثیر کاربرد بخاری در مقابله با یخبندان نوع تابشی اظهار کرد: در مناطق پست و بلند بخاری ها را در دره ها قرار می دهند، زیرا حرارت تولید شده در جهت شیب حرکت کرده و بالا می رود. هر چه بخاری ها کوچکتر و تعداد آنها بیشتر باشد و به خوبی در سطح اراضی توزیع شده باشند، کارایی مطلوب تری خواهد داشت.

وی با بیان اینکه حفاظت به وسیله غرقاب کردن از روش های قدیمی حفاظت در مقابل سرما است، افزود: آب آبیاری درجه حرارتی بالاتر از سطح سرد باغ داشته و از پایین آمدن درجه حرارت زمین جلوگیری می کند.

خسروی دانش حفاظت به وسیله سوخت های تهیه شده از کک یا موم های نفتی را در مقابله با خطرات سرما موثر دانست و گفت: سوخت هایی مانند چوب، ذغال سنگ، خاک ذغال، کاه، کود حیوانی، بوته های خشک و شاخه های هرس شده موجود در سطح باغ می توانند اثر بسزایی در کاهش اثرات تنش سرمایی داشته باشند.

وی با اشاره به کاربرد شاخ و برگ درختان برای پوشش درختچه ها و نهال های جوان در طول سرمازدگی، تصریح کرد: با استفاده از سمپاش یا فوگر برای ایجاد حالت مه مصنوعی، می توان از کاهش درجه حرارت تا حدودی جلوگیری کرد. مه تولید شده در نزدیکی زمین متراکم شده و از ورود هوای سرد جلوگیری می کند.

خسروی دانش در پایان با تأکید بر لزوم اطلاع از تاریخ وقوع اولین سرماهای پاییزه و آخرین سرماهای بهاره گفت: به علت غافلگیری کشاورزان و عدم اتخاذ تدابیر لازم توسط آنها در این گونه مواقع، بالاترین خسارات ممکن از یخبندان گریبان گیر محصولات کشاورزی می شود.