به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، مجله علوم انسانی «زاویه» با اجرای عبدالله صلواتی هفته گذشته به منظور پاسخ به این سوال که آیا جشنواره فارابی باعث رشد و بالندگی علوم انسانی شده است یا نه؟ روی آنتن رفت و شب گذشته، 4 بهمن ماه نیز در ادامه پیگیری بحث قبل با حضور دکتر حسین میرزایی، دبیر نهمین جشنواره بین المللی فارابی و رییس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و دکتر مجتبی زارعی، عضو هیئت علمی دانشگاه به بررسی کیفیت برگزاری جشنواره فارابی بر بالندگی علوم انسانی روی آنتن رفت.
هدف جشنواره فارابی، احیای علوم انسانی اسلامی است
بنابر این گزارش، دکتر مجتبی زارعی، عضو هیئت علمی دانشگاه در ابتدای بحث در پاسخ به این سوال که چه کنیم تا علوم انسانی مبنای توسعه و مدیریت کشور قرار گیرد؟، اظهار کرد: باید بدانیم بناست درباره علوم انسانی تحقق یافته صحبت کنیم یا علوم انسانی که بایسته است، زیرا همین سوال نقطه عزیمتی است که جایگاه جشنواره فارابی را هم مشخص می کند و این بایستگی و تحقق یافتگی دارای مبانی معرفت شناختی، ارزش شناختی و انسان شناختی است.
وی با اشاره به اینکه زمانی که از علوم انسانی تحقق یافته صحبت می کنیم، ضرورتی ندارد که از موضع یک مدل حکومتی و سیاسی برایش جشنواره ملی برگزار کنیم، تصریح کرد: عقلا، پیشینیان و مسئولان فعلی اصل را بر این گذشته اند که علوم انسانی تحقق یافته متعلق به یک وضع تاریخی و انسانی است که دارای مختصات خود است لذا تصمیم گرفتند نسبت خود را با این علوم مشخص کنند.
زارعی با اشاره به اینکه در جلسه قبل محل نزاع مشخص و نکات مناسبی طرح نشد، تصریح کرد: ارزیابی نیز میان دوستان و نخبگان علمی خود انجام دادم و پاسخ این بود که سوال اصلی برنامه پاسخ داده نشد و در نسبت تحقق یافتگی و بایستگی که همه قبول داریم، پاسخی ارائه نگشت.
جشنواره فارابی نسبت به تاریخ و انسان تمدن ساز بی اعتناست
عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه بررسی اجمالی جشنواره فارابی نشان می دهد که از بایستگی های علوم انسانی و نسبت آن با انسان غیرمدرن سخن به میان می آورد، گفت: این انسان نسبت به انسانی که در یک موضع تاریخی زندگی کرده و صاحب تمدن شده است، بی اعتناست و نسبت به تمدن و میراث توجه ندارد.
وی با اشاره به اینکه در سایت و اساسنامه جشنواره، دائما تذکر داده می شود که هدف این جشنواره احیای علوم انسانی اسلامی و ارتقای قدرت ملی از این طریق است تاکید کرد: بر این اساس جشنواره فارابی بستری دانسته شده تا برنامه ریزی و طرح ریزی لازم شرایط و مقتضیات داخلی و بین المللی، باور جدیدی را ارائه کند اما در جلسه قبل عجیب بود که درخصوص سطح و کیفیت جشنواره به جای اینکه به این پرسش های روشن پاسخ داده شود تا نسبت فارابی با جامعه مشخص شود، نظام جمهوری اسلامی که برگزار کننده جشنواره است، محکوم و گفته شد علوم انسانی از سال 88 به حاشیه رفت و یا به دلیل حضور یک مقام بالای دولتی، جشنواره رشد داشته است و یا گفته می شود جشنواره علمی بوده است به این دلیل که انجمن های علمی در آن حضور داشته اند.
زارعی با بیان اینکه ما باید از منظر جشنواره فارابی و نسبت آن با علوم انسانی تحقق یافته، تعریفی به جامعه ارائه دهیم، افزود: تعاریف و نظریات مطرح شده در اساسنامه جشنواره باید عینیت خارجی پیدا کند.
تشریح حال و روز علوم انسانی کنونی در کشور
در ادامه دکتر حسین میرزایی، دبیر نهمین جشنواره بین المللی فارابی و رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم نیز در پاسخ به این سوال که حال و روز علوم انسانی را در کشور چگونه ارزیابی می کند؟، گفت: باید عام تر حتی این سوال را مطرح کرد که حال و روز علم در کشور چگونه است؟، این حال و روز به نسبت شرایط، وضعیت ها و امکانات ممکن است تغییر کند اما به همت عالمان کشور و حمایت های موجود، تلاش شده تا چراغ علم روز به روز پرفروغ تر باشد.
وی با اشاره به تحقیقات گسترده ای که در حوزه علوم انسانی در کشور در حال انجام است، بیان کرد: این تحقیقات در مقاطعی با توجه به تفاسیر و توصیف هایی که وجود داشت، متوقف می شد اما امروز در حال انجام است که بخشی از آن به جهت بند قانونیِ برنامه سوم توسعه است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را ملزم به ایجاد دفتر علمی خود و سنجش نگرش ها و ارزش ها در کشور کرد.
میرزایی با اشاره به اینکه مهمترین کاری که در علوم انسانی می توان انجام داد، براساس داده های ملی است، تصریح کرد: طرح ملی سرمایه اجتماعی نیز از دیگر کارهای خوب است که بخش اول آن در سال 83 و موج دوم در سال 94 انجام شد که داده های خوبی در باب سنجش وضعیت کشور ارائه و مواد اولیه عالمان علوم انسانی را فراهم کرد که این امور توجه به تحقیقات علوم انسانی را افزایش می دهد.
دبیر نهمین جشنواره بین المللی فارابی اضافه کرد: براساس همین تحقیقات در حدود 4 سال اخیر، مقام معظم رهبری جلسه ای پیرامون آسیب های اجتماعی در چندین نوبت تشکیل دادند و این تعبیر را به کار بردند که این کار لازم بود 20 سال پیش انجام می شد و غفلت صورت گرفته است.
وی با اشاره به اینکه این غفلت ناشی از آن بود که در علوم انسانی کار اساسی صورت نمی گرفت، گفت: عالمان علوم انسانی دغدغه مند هستند و جنس این علوم، نگاه انتقادی است اما به نظر من مهمترین خادم، ناقد است زیرا فردی که نقد می کند، ایراد را نشان می دهد و این موجب جلوگیری از بروز بحران ها می شود.
علوم انسانی همواره به دلیل ناقد بودن، مورد هجمه است
میرزایی با اشاره به اینکه علوم انسانی همواره مورد هجمه بوده است به این دلیل که علوم ناقد اما کاربردی هستند، ابراز کرد: جای آزاداندیشی در دانشگاه است و موجب تعجب است که صدا و سیما گاه آزاداندیش تر از دانشگاه می شود.
دبیر نهمین جشنواره بین المللی فارابی با اشاره به اینکه البته آزادی تا زمانی محترم است که مانع آزادی دیگران نشود، گفت: به نظرم علوم انسانی براساس آنچه در جشنواره ها و انجمن های علمی در دو دهه اخیر در حال رخ دادن است، تلاش کرده تا پاسخگوی مسائل و دغدغه های جامعه باشد و خوشبختانه تعامل خوبی نیز میان علوم انسانی و دستگاه های دولتی به وجود آمده است.
وی با بیان اینکه بنا ندارد به نفی و نقد گذشتگان بپردازد، افزود: اگر نخبگان جامعه نتوانند در دستگاه های اجرایی، وارد شوند و نتوانند دغدغه های علمی خود را که موجب قوام و دوام سیستم است و موجب تصحیح و بهبود می شود، ابراز و رفع کنند، دچار مشکل جدی می شویم و یکی از مشکلات جدی علوم انسانی قهر دو طرفه است و در برخی مقاطع این قهر بیشتر و کمتر می شود.
نهمین دوره جشنواره فارابی سبقه دولتی و جناحی داشت
بنابر این گزارش، زارعی در واکنش به صحبت های میرزایی اظهار کرد: این نکات خوبی را که بیان می کنید، عینیت خارجی آن را در جشنواره ندیده ایم، بطور مثال جشنواره آنقدر در این دوره سبقه دولتی و جناحی به خود گرفته است که یکی از رساله های برگزیده در خصوص نقد دولت قبل است و این بسیار عجیب است که سیاست های رفاهی یک دولت، در یک رساله نقد می شود که البته شخصا در مواردی این نقدها را قبول دارم اما چرا در میان 12 دولت گذشته، فقط دولت قبل نقد شود؟
عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به اینکه چرا در جشنواره فارابی به عنوان جشنواره علمی، فراجناحی عمل نشد، بیان کرد: در جشنواره نقد سیاست های یک دولت را به دست دولتمرد دیگر مورد تقدیر قرار دادید که فکر می کنم اگر رئیس جمهور خبر داشت، این جایزه را نمی داد.
وی با اشاره به اینکه جشنواره فارابی علی رغم اینکه باید اخلاق بروکراتیک داشته باشد، جناحی شده است، تصریح کرد: این نگرش سم مهلک است؛ چرا تحقیقات استاد رفیع پور و یا اباذری در جشنواره دیده نمی شود؟
چرا به فردی جایزه دادید که معتقد است امتزاج سیاست و شریعت موجب انحطاط است؟!
زارعی با اشاره به اینکه در پوستر تبلیغی جشنواره فارابی، تصاویر حکیم و بزرگان حوزه علم آورده شده است که همگی یا شارع تفکر امام خمینی(ره) هستند و یا اصالت و تفکر آنها به تفکر صدرایی بر می گردد، گفت: این افراد از نوصدرایی ها به حساب می آیند یعنی افکار و آرائشان تلفیقی از سیاست، عرفان، فقه، شریعت و فلسفه است اما نفر اول جشنواره این دوره، فردی است که از اساس می گوید: زمانی که این ها با هم نسبت برقرار کنند و ممزوج شوند، انحطاط صورت می گیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادامه داد: آیت الله حکیم آملی که تصویرشان در پوستر جشنواره است، امام خمینی(ره) را موسس سیاست متعالیه می دانند، یعنی سیاستی که جمع سیاست، عرفان، فقه، شریعت و فلسفه است، اما به فردی جایزه تعلق گرفت که مبدع سلطنت ایرانشهری است.
جشنواره فارابی آثار یک بازه زمانی مشخص را بررسی می کند
در ادامه دکتر حسین میرزایی، دبیر نهمین جشنواره بین المللی فارابی و رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در واکنش به این اظهارات، گفت: جشنواره فارابی آثاری را که از فرودین 93 تا پایان اسفند 95 در حوزه علوم انسانی تولید شده است و توسط افراد به دبیرخانه در موعد مقرر ارسال شد و همچنین آثاری که از سوی دانشگاه ها، ناشران و انجمن های علمی ارسال می شود را مورد ارزیابی قرار می دهد و در نهایت برگزیدگان را تقدیر می کند.
وی با اشاره به اینکه در این دوره 4183 اثر به دبیرخانه ارسال شده است، گفت: کمیته های علمی 12 گانه و کمیته بین الملل ، بررسی های لازم را انجام می دادند که اعضای این کمیته ها، اکثریت جزء اعضای انجمن های علمی بودند.
میرزایی با اشاره به اینکه اعلام می کنید چرا اثر دکتر رفیع پور دیده نشد، در حالی که ایشان برگزیده اولین دوره جشنواره بودند، تصریح کرد: از اشخاص فاضل این حوزه در بخش ویژه شامل دو نفر، یا شخصیت پیشرو که از چهره های فقید این حوزه یا مترجم برتر اند، تقدیر می شود و دیگر برگزیده ها در یک فرایند علمی انتخاب می شوند.
جشنواره فارابی تحت تاثیر تحمیل های سیاسی نیست
دبیر نهمین جشنواره بین المللی فارابی در پاسخ به این سوال که آیا آثار برگزیده فقط براساس کاربرگ ارزیابی جشنواره انتخاب می شوند و یا تحمیل سیاسی و ... هم دخیل است، گفت: در بخش داخلی 27 اثر برگزیده داشتیم که دارای 28 مولف بودند. موردی که مدنظر دکتر زارعی است، موضوعش تاریخ اندیشه سیاسی اروپا بوده است.
جشنواره بین المللی فارابی، جشنواره علوم انسانی اسلامی نیست
وی با اشاره به اینکه از 10 سال گذشته حوزه علوم انسانی یک جشنواره ویژه پیدا کرد، گفت: جشنواره فارابی یک جشنواره علوم انسانی اسلامیِ صرف نیست و آنچه در این باب بیان می کنید امری تکوینی است که گروه هایی در حال انجام کارهای ارزشمندی در این باب هستند لذا نباید تاکید خاص روی یک حوزه در جشنواره داشت و سوال من از شما این است آیا علوم انسانی کشور امروز علوم انسانی اسلامی است؟
میرزایی با بیان اینکه ما در کشور جایزه علوم انسانی اسلامی داریم، تاکید کرد: جشنواره بین المللی فارابی، جشنواره علوم انسانی اسلامی نیست.
اساسنامه فارابی از توجه به علوم انسانی اسلامی می گوید
این گزارش می افزاید: دکتر مجتبی زارعی، عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه برنامه و در پاسخ به اظهارات دکتر میرزایی، گفت: در اساسنامه و سایت رسمی جشنواره پیرامون اهداف آن آمده است: هدف کلی جشنواره را می توان تمهید و تقویت زمینه های مساعد و توجه بلیغ به ضرورت تولید دانش درخور نیازهای بومی جامعه پیشرو اسلامی و ایجاد مواردی که ذکر شده دانست که چند مورد از اهداف را نیز ذکر می کند ازجمله 1- بسترسازی تولید علوم انسانی بومی اسلامی و ایرانی 2- تقویت برنامه بومی سازی و توسعه علوم انسانی اسلامی در ایران و جهان اسلام 3-بازنمایی توان علمی ایران و جامعه اسلامی در حوزه علوم انسانی اسلامی.
وی اضافه کرد: در جشنواره نقد دولت قبل را به وسیله دولتمرد فعلی مورد تقدیر قرار دادید که البته خوب است، اما باید در فضای آکادمیک این موضوع را قائل باشیم که گفته شود، فقط این دولت باید نقد می شد؟ این نشان از جناحی شدن جشنواره است.
چرا در جشنواره فارابی به مبدع سلطنت ایرانشهری جایزه اهدا شد؟
زارعی با اشاره به اینکه معتقدم جشنواره این دوره ایدئولوژیک شده است زیرا به مبدع سلطنت ایرانشهری جایزه اهدا شد، گفت: این جایزه استتار شده است زیرا اولا با اهداف جشنواره سنخیت ندارد و موضوعش مرتبط با اروپاست و ثانیا صنعت ژورنالیسم موجود در کشور نیز تمام زحمات جشنواره را در ادامه کار صرفاً روی این جایزه خلاصه کردند، ممکن است به جشنواره ارتباطی نداشته باشد اما باید بدانیم ما در بستر یک جامعه در حال عمل هستیم.
وی با اشاره به اینکه جشنواره فارابی باید موثر و جریان ساز باشد، تصریح کرد: جریان تولید شده توسط فارابی یک روز پس از برگزاری اختتامیه، در خدمت ایدئولوژی دیگری بوده است که می گوید: عرفان آن زمان که با شریعت ممزوج شد نشانه انحطاط ایران بود و زمانی که شریعت با فلسفه اسلامی ممزوج شد موجب انحطاط و زوال ایران گشت.
زارعی با بیان اینکه نمی خواهم بگویم این استادان حرف نزنند یا جایزه نگیرند بلکه سخنم روی فلسفه وجودی جشنواره است، گفت: فلسفه این جشنواره بر علوم انسانی بومی و اسلامی متمرکز است اما به فردی جایزه می دهد که خواجه نصیر را مدافع نظریه خشونت می داند.
آثار برگزیده فارابی منطبق با اهداف جشنواره است
دکتر حسین میرزایی، دبیر نهمین جشنواره بین المللی فارابی و رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با نام بردن عناوین آثار برگزیده جشنواره این دوره، بیان کرد: این آثار اعم از اطلس تاریخ و بنادر دریانوردی ایران، کیسانیه، جریان های فکری و تکاپوهای سیاسی، تعاملاتی در باب زبان امویان، دانشنامه زبان و علائم فارسی، بررسی اسطوره ها و پهلوانان خاندان سام، پیمایش علوم و جامعه، خداباوری و خداناباوری در عصر پساسکولار، سالمندی موفق در ایران، نهضت های مدیریتی در بخش دولتی و ... هستند؛ چرا این همه اثر را نمی بیند و تنها روی یک اثر از میان 42 اثر برگزیده تمرکز کرده اید؟ چرا آیت الله قندهاری را ندیدید؟ چرا آیت الله قره داغی را نمی بینید؟
وی ادامه داد: اندیشه این فرد به من ربطی ندارد زیرا اثر این فرد بررسی شده است نه شخصیت و نظریات وی به عنوان شخصیت برجسته یا پیشرو علوم انسانی و تعجب می کنم که چرا جشنواره به این بزرگی را به این موضوعات تقلیل می دهید؛ اتفاقا بخش علوم انسانی اسلامی این جشنواره بسیار پررنگ است.
میرزایی در پاسخ به این سوال که آیا در جشنواره بعد از مراحل داوری، مرحله تشریفاتی وجود دارد که فرضا اعلام کند، این فرد به جهت حواشی سیاسی اجتماعی باید جایزه بگیرد یا نه؟، تصریح کرد: در طول دورانی که در جشنواره هستم، فرایندهای داوری چندین مرتبه در گروه ها انجام می شود و طبق شیوه نامه دبیر و دبیر شورای علمی حق رای هم نداریم زیرا فرایند علمی خود را دارد.
وی با اشاره به اینکه در بخش بین الملل نیز کمیته بین الملل وجود دارد، تصریح کرد: در بخش ویژه نیز شورای علمی انتخاب می کند و در شورای سیاست گذاری نهایی می شود.
بعد از اختتامیه فارابی کدام چهره مورد توجه مخاطبان قرار گرفت؟
دکتر مجتبی زارعی، عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه برنامه با بیان اینکه آیا جشنواره وضعیت جداگانه ای از جامعه دارد؟، گفت: دکتر میرزایی بیان می کند که جشنواره مورد توجه عالمان قرار گرفته است که باید گفت از قضا تنها چهره ای که پس از جشنواره مورد توجه قرار گرفت، فردی است که اولاً موضوع تحقیق اش منطبق با فلسفه فارابی نبوده و ثانیاً دانشگاه را منبع تحرک و اثر نمی داند لذا سیستم جشنواره را هم زیر سوال می برد.
وی ادامه داد: جشنواره فارابی بنا دارد جمعی را به مردم نشان دهد که این افراد صاحب اثر و امکان اثرگذاری در تمدن نوین اسلامی را دارند اما فقط یک فرد توسط افکار عمومی مورد توجه قرار می گیرد لذا حق ندارم بگویم این جایزه نوعی تشریفات بوده است زیرا موضوعش ربطی به جشنواره نداشته و تحقیق روی تحقیق درباره اروپا بوده است.
زارعی با اشاره به اینکه جشنواره فارابی باید خود را از دولت ها دور کند، گفت: این جشنواره باید خود را با درد و رنج جامعه پیوند بزند زیرا دولت ها همسو با طرفداران خود در جشنواره های مختلف، اقداماتی کرده اند اما در فارابی باید از این نقیصه پرهیز کنیم.
دکتر حسین میرزایی، دبیر نهمین جشنواره بین المللی فارابی و رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با اشاره به اینکه جنس علوم انسانی تولید آثار فاخر را می طلبد، ابراز کرد: لذا در جشنواره نهم از میان 4183 اثر، تنها یک درصد یعنی 42 اثر مورد تقدیر قرار گرفت و بسیاری از آثار برگزیده، پارامترهای مدنظر دکتر زارعی را دارد و این ها آثار فاخر جشنواره در 12 گروه هستند لذا نمی توان یک اثر را رتبه اول جشنواره توصیف کرد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: در خصوص اهدای این جایزه به این فرد سه نوع واکنش ارائه شد، افرادی گفتند که چرا به این فرد جایزه دادید؟ برخی نیز تشکر کردند که این جایزه ارائه شد و البته برخی نیز نقد کردند که چرا این فرد آمده و این جایزه را گرفته است.
نظر شما