عرفان های نوظهور با توسل به دین مشتری جذب می کنند!/با معنویت های مدرن به «حیات طیبه» نمی رسیم

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد جعفری، عضو هیئت موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) شب گذشته یکشنبه، 1 بهمن ماه در برنامه «رواق معرفت» رادیو معارف با موضوع بررسی مؤلفه های معنویت مدرن، اظهار کرد: یکی از مولفه های معنویت مدرن و سکولار، تاکید روی «اینجایی و اکنونی بودن» است که انسان در این معنویت به گونه ای می اندیشد و زندگی می کند که هر نسخه ای را که در اختیارش قرار می گیرد، باید با روش دنیایی مورد بررسی قرار دهد، یعنی براساس آموزه های دنیایی با آن به نتیجه برسد و اگر نتیجه حاصل شد، می پذیرد، در غیر این صورت رد می کند.

وی با اشاره به اینکه این معنویت مخالف دین است، افزود: دین ناظر به زندگی اخروی انسان است اما این معنویت مدرن، کاری به آخرت ندارد و معتقد است که هر نسخه ای باید در این دنیا جواب دهد.

جعفری اضافه کرد: متفکران این معنویت معتقدند که انسان در معنویت سنتی و دینی، براساس تکلیف و وظیفه به عبادت می پردازد و از آن هیچ لذتی نمی برد زیرا می داند که در هر صورت در آخرت پاداش کسب می کند.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) با بیان اینکه معنویت مدرن، انسان را به عشق به زندگی، بهجت و شور و آرامش درونی در این دنیا انسان را سوق می دهد، تصریح کرد: آنان انتقاد می کنند که معنویت دینی انسان را به آخرت حواله می دهد و نقطه قوت خود را بازده آثار این معنویت در دنیا می دانند و معتقدند نسخه های معنویت برای کارآمدی باید در این دنیا پاسخ دهند تا امکان آزمون و خطا داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه اساساً در معنویت مدرن به رستگاری توجهی نمی شود، گفت: رستگاری به معنای نجات اخروی است که انسان در آینده رستگار می شود، در حالی که انسان معنوی مدرن کاری به رستگاری در دنیا و آخرت ندارد و تمام هدفگذاری اش برای وضعیت این دنیا و جهان است.

رستگاری در فضای معنویت مدرن مورد توجه نیست

جعفری با اشاره به اینکه آقای ملکیان به عنوان متفکر این نوع از معنویت در کتاب «سنت و سکولاریسم»  طی مقاله ای با عنوان پرسش هایی پیرامون معنویت می گوید: رستگاری در فضای معنویت مدرن مورد توجه نیست، گفت: نقد مبنایی این نظریه آن است که آیا واقعا آزمون پذیری دنیایی و آزمون پذیری تجربی می تواند، نشان دهنده صحت و سقم یک اندیشه ، دیدگاه و نسخه باشد؟ یعنی صرفا تجربه این دنیایی نشان دهنده صحت یک اندیشه است؟ براساس چه متدی اثبات کرده اید که روش تجربی چنین قابلیتی دارد؟

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در پاسخ به این سوال که آیا واقعا نمی توان روش و متدی را پیدا کرد که جمع بندی میان دنیا و آخرت باشد، گفت: مبنای پوزیتیویستی کاملا در نگاه معنویت مدرن آشکار است و این در حالی است که ما ملاک عقلانی برای آزمون یک باور داریم و ملاک شهودی، تاریخی، حسی و دینی نیز برای این امر داریم اما چرا این افراد، این ملاک ها را کنار گذاشته اند؟ پاسخش در همان مبنای پوزیتیویستی مشهود است.

مثال هایی برای آرامش و شادی در دنیا در مباحث دینی

وی با بیان اینکه بر فرض آنکه پذیرفتیم، صرفا آزمون پذیری دنیایی مدنظر باشد، آیا واقعا دین و سالکان دینی تمام وعده های خود را معطوف به آخرت کرده اند و کاری به دنیا ندارند؟، تصریح کرد: آیا واقعا آرامش و شادی در دنیا در مباحث دینی ما مطرح نشده است؟ در قرآن کریم توجه بسیار زیادی به نشاط در این جهان شده است که به طور مثال در آیات 63 و 64 سوره مبارکه یونس آمده: «الَّذينَ آمَنُوا وَ کانُوا يَتَّقُونَ (63) لَهُمُ الْبُشْري‏ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ لا تَبْديلَ لِکَلِماتِ اللَّهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ (64)؛ همانان که ایمان آورده و همواره ( از گناهان ) پرهیز می کردند. (63) آنان را در زندگی دنیا و در آخرت بشارت است (در دنیا به زبان انبیا و الهامات غیبی و فرشتگان در نزد مرگ، و در آخرت به خطاب حق و لقای ملک و ظهور حقایق)، هیچ تبدیلی در کلمات خدا (در وعده های او) نیست، این است کامیابی بزرگ.(64)» یعنی اساسا مومن در همین دنیا انسان شادی است و یا در آیه دیگری آمده: «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ دل هايشان به ياد خدا آرام مى گيرد» و این اطمینان قلب برای آخرت نیست بلکه برای دنیاست.

جعفری با بیان اینکه خداوند راه و روشی برای انسان تعبیه کرده تا به آرامش دنیایی برسد، افزود: آیات متعددی داریم که برای رسیدن به آرامش دنیایی به انسان سازوکار می دهد و روانشناسان دینی به این نتایج رسیده اند، شخصی که مومن است، آرامش بیشتری دارد و بر اضطراب ها زودتر فایق می آید و این نتایج براساس تحقیقات علمی حاصل شده است.

معنویت مدرن، پاسخگوی دغدغه جاودانگی انسان نیست!

استاد حوزه در پاسخ به این سوال که آیا معنویت مدرن واقعا انسان را به آرامش دنیایی که مدعی آن است، می رساند، گفت: معنویت سکولار، غیردینی و مدرن نمی تواند انسان را به آرامش برساند زیرا اگر انسان هیچ کاری به جهان آخرت و حیات پس از دنیا نداشته باشد، آیا دغدغه جاودانگی اش پاسخ داده می شود؟

وی با بیان اینکه آیا صرف «اینجایی و اکنونی» اندیشیدن می تواند درد جاودانگی را التیام بخشد، گفت: انسان بدون داشتن ایمان دینی و اعتقاد به آخرت، اساسا درد جاودانگی اش درمان نمی شود لذا فرد در این بستر معنویت سکولار، به آرامش دست پیدا نمی کند.

جعفری در مقایسه معنویت مدرن و معنویت دینی گفت: معنویت مدرن، فضای معنویت را در بعد التیام بخشیِ روانی، رضایت درونی و باطنی می برد، به این معنا مهمترین دغدغه انسان مدرن اینگونه می شود که زندگی اش را به سمت یک معنا و هدف سوق دهد که در رضایت باطن تعریف می شود و دارای سه مولفه شادی، آرامش و امید است و فردی که دارای این مولفه ها باشد، از لحاظ معنوی ایده آل است؛ باتوجه به این تعاریف، بزرگان این تفکر به دنبال ارائه راهکارهایی برای تقلیل رنج های درونی هستند.

رنج در معنویت دینی، منفی نیست

این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه این افراد به مسئله «رنج» نگاهی منفی دارند، ابراز کرد: به جهت آنکه رنج با آرامش و شادی منافات دارد، باید تقلیل پیدا کند و از بین برود که در این صورت از لحاظ معنوی ایده آل خواهد بود و از همین باب با معنویت دینی منافات دارد زیرا در این معنویت اساساً رنج منفی نیست.

وی با اشاره به اینکه در هستی شناسی رنج دو بخش «رنج از یک چیز» و «رنج برای یک چیز» وجود دارد، گفت: بخش «رنج از یک چیز» در معنویت دینی هم منفی تلقی می شود اما در بخش «رنج برای یک چیز» منفی نیست مثل رنج مادر برای بزرگ کردن فرزند که از شب بیداری هایش و زحمت هایش هم لذت می برد.

جعفری ادامه داد: دین براساس نگرش و جهان بینی ای که به فرد می دهد، زندگی اش را دارای ارزش و هدف می کند لذا رنج های زیستی فرد در راستای رسیدن به آن هدف، معنا پیدا می کند چنان که در آیه 155 سوره مبارکه بقره می فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ؛ و حتما شما را به اندکی از ترس و گرسنگی و کاهشی از مال ها و جان ها و محصولات (درختان ، یا ثمرات زندگی از زن و فرزند ) آزمایش خواهیم نمود و شکیبایان را مژده ده.» یعنی رنج های انسان در حیات دنیایی، جهت دار و مثبت است لذا انسان مومن در این فضا، از رنج ها بهترین بهره برداری را در راستای لذت، بهجت و شادی می کند و در نهایت شادترین انسان های روی زمین مومنین هستند.

معنویت دینی؛ بهترین سازوکار، دستیابی به آرامش باطنی و درونی

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) گفت: در آیات قرآن آمده: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى؛ و هر كس از ياد من دل بگرداند در حقيقت زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت و روز رستاخيز او را نابينا محشور مى كنيم»؛ یعنی یاد خدا، در زندگی انسان رنگ و بوی خاصی به همه چیز می بخشد لذا حیات انسان تبدیل به حیات طیبه می شود.

وی با اشاره به اینکه دین، تکنیک های بهره بردن از رنج ها را نیز به انسان ارائه داده است، خاطرنشان کرد: در عرفان های کاذب و نوظهور، تکنیک هایی ارائه می دهند که برخی متصورند که در دین اصلا وجود ندارد، در حالی که نقطه قوت این عرفان ها در بهره گرفتن از دین است که یکی از این مولفه ها، مثبت نگری است.

جعفری در پایان تاکید کرد: انسان باید اعتقاد داشته باشد که «الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ؛ همان كسى كه هر چيزى ر نیکو آفريده است»؛ یعنی خداوند زیبایی ها را خلق کرده است و رنج ها نیز آفریده خداوند هستند پس زیبا می شوند چنان که سعدی گفته است: «به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست» لذا مثبت نگری از بطن این نگاه توحیدی خارج می شود.