خشکسالی بلای جان محیط زیست چهارمحال و بختیاری

خبرگزاری شبستان - چهارمحال و بختیاری

در حدود یک دهه است که چهارمحال و بختیاری درگیر پدیده خشکسالی و پیامدهای ناگوار آن است. ایجاد مشکلات زیست محیطی یکی از مهمترین این پیامدها به شمار می رود که نمود آن را در خشکیدگی تالاب ها و فرونشست دشت های استان شاهد هستیم.

یکی از مناطقی که بیش از سایر مناطق استان درگیر پدیده خشکسالی است و مدیریت ناصحیح منابع آب لطمه بسیاری بر آن وارد کرده دشت تالابی خانمیرزا است.

در 95 کیلومتری شهرکرد در دشت خانمیرزا یکی از بهترین حوزه های آبریز وجود دارد که متاسفانه در سال های اخیر به واسطه عوامل متعددی کیفیت آب و ذخیره آن رو به تنزل نهاده است.

بر اساس یافته های پژوهشی، میزان متوسط سطح ایستابی این دشت از سال 1378 تا 1390 سالانه 1 و 2 متر افت کرده است. در این دشت هدایت الکتریکی آب در حدود چهار هزار و 500 تا شش هزار میکروموس بر سانتی متر بوده که حداکثر مقادیر در بخش های مرکزی و شرقی دشت مشاهده می شود. با توجه به وضعیت شیب هیدرولیک منطقه برداشت بی رویه آب، افزایش عمق برداشت، تاثیر لیتولوژی و تکتونیک منطقه به ویژه حضور سازندهای تبخیری گچ و نمک در منطقه، حوزه آبریز خانمیرزا را با تهدید جدی مواجه است که وضع قوانین محدودکننده برداشت، اجرای دقیق آن و برنامه های فرهنگی برای خطرات بالقوه موجود که زمین ها را به سمت بیابانی شدن سوق می دهد، الزامی است.

دشت خانمیرزا با مساحتی معادل 23 هزار و 500 هکتار شامل 500 هکتار باغ، 9 هزار هکتار اراضی دیم و 14 هزار هکتار اراضی آبی در شهرستان لردگان واقع شده است.

این دشت با دارا بودن جمعیتی معادل 35 هزار نفر دارای اشتغال 86 درصدی در بخش کشاورزی بوده که در دهه 80 در تولید اغلب محصولات کشاورزی رتبه نخست را در استان به خود اختصاص داده از جمله تولید علوفه، حبوبات، گندم که از نظر کیفیت و تولید در واحد سطح نیز در میان 9 شهرستان استان و حتی کشور حرفهایی برای گفتن داشته است.

اما به دلیل بهره برداری غیراصولی و کارشناسی از آب های زیرزمینی از تعداد 700 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق مجاز و غیرمجاز به خصوص طی دهه 70 به بعد با وجود هشدارهای مداوم و مکرر کارشناسان و متخصصان آب و کشاورزی، سطح آبهای زیرزمینی در این منطقه به شدت افت کرده به نحوی که در حال حاضر 2 سوم دشت در حالت بحرانی شدید قرار داشته و حتی کشت دیم نیز در این اراضی امکانپذیر نیست و مابقی دشت نیز در مرز بحران قرار دارد و این امر باعث شده کشاورزان و به خصوص جوانان منطقه به منظور امرار معاش اقدام به مهاجرت کنند.

اما فاجعه بزرگ زیست محیطی دشت در آذرماه امسال رخ داد. در این اتفاق شاهد وقوع خودسوزی تالاب چغاخور بودیم که با انتقال آب به دشت تا حدی خطر رفع شد اما به گفته کارشناسان تکرار این وضعیت می تواند حیات منطقه را به خطر جدی مواجه کند. وقوع این فاجعه زیست محیطی دلایلی متعددی دارد که به گفته کارشناسان خشکسالی و عدم صحیح مدیریت منابع از مهمترین این دلایل به شمار می رود.

هاشم فاطمی، یک کارشناس امور آب در چهارمحال و بختیاری به خبرنگار شبستان در شهرکرد گفت: دشت خانمیرزا در دهه 50 یک تالاب به شمار می رفته اما به سبب زه کشی نادرست برای توسعه بخش کشاورزی و حفر چاه های متعدد مجاز و غیرمجاز تالاب بخش زیادی از آب خود را از دست داد.

وی افزود: بی توجهی به الگوی کشت مناسب و کشت محصولاتی از قبیل لوبیا که نیاز به آب بسیاری دارد سبب شد منابع آب زیرزمینی دشت نیز کاهش یابد و زمین در این دشت با فرونشست هایی مواجه شود.

فاطمی بیشترین فرونشست در دشت های استان را مربوط به دشت خانمیرزا با 80 سانتی متر اعلام کرد و گفت: هم اکنون عمق سطح ایستابی در دشت تا 26 متر پایین رفته است.

این کارشناس حوزه آب استان بابیان اینکه شرایط دشت خانمیرزا به شدت بحرانی است، افزود: خودسوزی های اخیر دشت که ناشی از خشکسالی است و انتقال آب به دشت می تواند این شرایط بحرانی را تا حدی کنترل کند.

مهرداد قطره سامانی، یک کارشناس مسائل اقلیم شناسی چهارمحال و بختیاری نیز گفت: خودسوزی دشت خانمیرزا یک پدیده دست بشر است و ضروری است تا سریع تر از تداوم این فاجعه زیست محیطی در منطقه جلوگیری شود.

وی افزود: از سال 1360 تاکنون به سبب توسعه کشاورزی، دشت خانمیرزا با مشکل کمبود آب مواجه شده به نحوی این دشت به تازگی از سوی آب منطقه ای ممنوعه بحرانی اعلام شده است.

قطره سامانی تصریح کرد: به سبب خشکسالی های متوالی رخ داده در استان بازگشت به وضعیت اولیه و طبیعی دشت خانمیرزا امکانپذیر نیست.

این کارشناس مسائل اقلیم شناسی بر ضرورت توجه به مدیریت صحیح منابع آب تاکید کرد و گفت: برای خروج از بحران هیچ راهی جز مدیریت صحیح منابع آب وجود دارد.

 اما چندی پس از خودسوزی دشت خانمیرزا، در 12 دی آتش سوزی گسترده ای در تالاب بین المللی گندمان رخ داد.

تالاب گندمان یکی از مهمترین تالاب های ارزشمند کشور برای زمستان گذرانی پرندگان به شمار می رود.

هومان خاکپور، یک فعال زیست محیطی چهارمحال و بختیاری گفت: بر اثر این آتش سوزی که علت آن عامل انسانی بوده است، به لانه پرندگان آسیب جدی وارد شده است.

وی تصریح کرد: امید است با توسعه فرهنگ زیست محیطی در جامعه هیچگاه شاهد آسیب رسیدن به محیط زیست نباشیم.

خاکپور بابیان اینکه خشکسالی تالاب گندمان را نیز با چالش جدی مواجه کرده است، افزود: این تالاب در اواخر دهه 80 با پدیده خشکی شدید مواجه شد که در همان سال طولانی ترین آتش سوزی تالاب رخ داد و بیش از 40 روز ادامه داشت.

وی ادامه داد: بیش از گذشت یک دهه هنوز آثار سوختگی در تالاب مشاهده می شود و به سبب خشکسالی های مداوم هنوز این دشت به طور کامل احیا نشده است.

به نظر می رسد با مدیریت صحیح منابع آب و صرفه جویی در حوزه های مختلف به ویژه کشاورزی بتوان بخشی از پیامدهای ناگوار خشکسالی بر محیط زیست استان را کنترل کرد که این امر مستلزم جدیت مسئولان و همکاری مردم است.

گزارش از سجاد عباسی