خبرگزاری شبستان - سرویس قرآن و معارف: "واقعیت این است که ورود ما به فضای مجازی و سایبری آگاهانه و انتخاب گرایانه نبوده، ما پیش دستانه و آگاهانه وارد این فضا نشده ایم و علت بسیاری از هجمه هایی که در این فضاها بر ما وارد می شود این است که ما تصمیم نگرفته ایم که وارد این فضاها شویم بلکه به نوعی به این فضا رانده شده ایم و حالا ما در درون این فضا قرار داریم و باید به این بیندیشیم که در همین وضعیت چگونه می توان تغییراتی در فضای مجازی و رسانه ایجاد کرد که منطبق بر همان معیارهای اخلاقی موجود در هویت دینی ما باشد. البته این کار ساده ای نیست و هیچ بعید نیست که در سال های آتی ما شاهد پدیده دیگری فراتر از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی باشیم در این صورت ما همواره یک گام از این تحولات عقب خواهیم بود اما کاری که می شود انجام داد این است که ما با دیده بانی و رصد دایمی و آینده پژوهی، جایگاه خود را در بطن این تحولات و نوآوری ها پیدا کنیم و چه بسا بتوانیم مهار این رخدادها را در دست بگیریم در آن صورت بهتر خواهیم توانست به سازگاری معرفت دینی با تحولات نوین این عصر برسیم."
آنچه در ادامه می آید بخش دوم و پایانی گفتگوی سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام دکتر یحیی جهانگیری سهروردی، مبلغ بین المللی، کارشناس دینی و مدیرکل ارتباطات علمی، بین المللی دانشگاه مذاهب اسلامی درباره هویت دینی در عصر جدید است.
این که ما معرفت دینی را مترادف و مصادف با نگاه متصلبانه به گذشته و توقف در ظاهر ندانیم تردیدی در آن نیست اما نکته این جاست که گاه پیوند میان آن جوهره دینی و اقتضائات زمان کار ساده ای نیست. می خواهم عرض کنم همه چیز به سادگی نعلین و لباس نیست. ما امروز در قالب های جدیدی زندگی می کنیم که بسیار با زندگی های گذشته متفاوت است. چطور می شود میان آن جوهره و اقتضائات پیوند زد؟
آنچه می توان در این باره گفت این است که ما هویت مسلمانی را نه بازگشت به گذشته که بازپروری گذشته می دانیم و معتقدیم که با نیازهای دنیای جدید می توان دوره گذشته را بازپروری کرد. ما متاسفانه در مدلیزه کردن گذشته چندان موفق نبوده ایم.
منظورتان از گذشته پروری را واضح تر می فرمایید؟
منظورم این است که شما آن روح رفتار را که در هویت دینی وجود دارد متوجه شوید. ببینید در زمان پیامبر (ص) حضرت و صحابه ریش خود را خضاب می کردند و حنا می گذاشتند. این عادت بعد از پیامبر هم وجود داشت و برخی از یاران امیرالمومنین (ع) به ایشان عرض کردند که چرا شما ریش تان را خضاب نمی کنید در حالی که پیامبر چنین می کردند. حضرت فرمودند که آن زمان اقتضایش خضاب کردن بود. بسیاری از یاران پیامبر پیر بودند و ریش خود را خضاب می کردند تا جوان تر دیده شوند چون عده مسلمانان نیز در آن دوره کم بود در صورتی که الان بسیاری از یاران اسلام جوان هستند بنابراین ما دیگر چالشی به نام خضاب کردن ریش نخواهیم داشت. شما اگر در گذشته متوقف شوید در ظاهر همه آن اتفاقات متوقف خواهید شد اما اگر گذشته پروری کنید روح رفتارها را متوجه خواهید شد و فلسفه پدیده ها را خواهید دانست و اصل و فرع را تشخیص خواهید داد اما اگر در گذشته بمانید چه بسا اصل و فرع را از هم تشخیص ندهید و فرعی را به جای اصل بنشانید.
مفهوم هویت دینی با توجه به این همه تحول فناوری به ویژه در حوزه فناوری اطلاعات در روزگار جولان شبکه های اجتماعی و کوچ زندگی های ما به این عرصه چگونه قابل درک است؟
بله، این تحول به وجود آمده است. اگر در دنیای گذشته بشر با هویت های محدودی مثل هویت قومی - قبیله ای و ملی روبرو بود امروز بشر در کنار همه آن هویت ها، هویت های دیگری که می شود به آن ها هویت سیال نام گذاشت دست یافته است. این هویت سیال را دنیای سایبری به ما داده است. در این هویت سیال شما می تونی n تعداد برای خود آی دی مجازی درست کنید و به اندازه n تعداد صفحه یا پیج در فیس بوک یا اینستاگرام داشته باشی، به اندازه n تعداد برای خود هویت جعل کنی، بنابراین تو در آن واحد می توانی هویت های مختلفی داشته باشی و با آی دی های گوناگونی، هویت های فیک و مصنوعی و قلابی به وجود بیاوری و این هویت های مصنوعی و فیک امکان هویت سیال را به وجود می آورد. خب این مختصات دنیای جدید است که امکان هویت های سیال را به وجود آورده است، در چنین فضایی است که ما باید هویت دینی سایبری را تعریف کنیم.
این تعریف متضمن چه مولفه هایی خواهد بود؟
یکی از مولفه هایی که در این هویت دینی سایبری می گنجد و باید روی آن کار کرد این است که بدانیم جایگاه نُرم های اخلاقی در این هویت سایبری کجاست. شما در فضای سایبری وقتی از فضیلت اخلاقی سخن می گویید چه لوازم و اقتضائاتی خواهد داشت. خب در دنیای گذشته هم غیبت و دروغ و شایعه پراکنی بوده اما چون فناوری های امروزی در اختیار آدم ها نبوده دروغ پراکنی قدرت بالایی نداشته و زمان زیادی لازم بود که شما شایعه پراکنی کنید اما امروز با وجود شبکه های اجتماعی در چند دقیقه یا ساعت می توان کاری را انجام داد که در گذشته محال بود. خب در چنین فضایی چطور می توان رفتار اخلاقی داشت؟ این ها همه در درون فضای سایبری وجود دارد و ما نیاز داریم که به عنوان یک جامعه دینی به بازتعریف هایی در این باره برسیم.
مثلا چه کاری باید انجام شود؟
واقعیت این است که ورود ما به فضای مجازی و سایبری آگاهانه و انتخاب گرانه نبوده، ما پیش دستانه و آگاهانه وارد این فضا نشده ایم و علت بسیاری از هجمه هایی که در این فضاها بر ما وارد می شود این است که ما تصمیم نگرفته ایم که وارد این فضاها شویم بلکه به نوعی به این فضا رانده شده ایم و حالا ما در درون این فضا قرار داریم و باید به این بیندیشیم که در همین وضعیت چگونه می توان تغییراتی در فضای مجازی و رسانه ایجاد کرد که منطبق بر همان معیارهای اخلاقی موجود در هویت دینی ما باشد. البته این کار ساده ای نیست و هیچ بعید نیست که در سال های آتی ما شاهد پدیده دیگری فراتر از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی باشیم در این صورت ما همواره یک گام از این تحولات عقب خواهیم بود اما کاری که می شود انجام داد این است که ما با دیده بانی و رصد دایمی و آینده پژوهی، جایگاه خود را در بطن این تحولات و نوآوری ها پیدا کنیم و چه بسا بتوانیم مهار این رخدادها را در دست بگیریم در آن صورت بهتر خواهیم توانست به سازگاری معرفت دینی با تحولات نوین این عصر برسیم.
نظر شما