«عمارت خورشید» میراث ماندگار نادرشاه

خبرگزاری شبستان- مشهد؛ کشور عزیزمان سرشار از نقاط و مکانهای زیبا و جذاب است که برای دیدن تمامی جاذبه های گردشگری باید عمری طولانی داشته باشیم، اما در میان همه زیباییهای ایران برخی نقاط شاخص هم وجود دارد که علاوه بر داشتن زیبایی منحصر به فرد، تاریخ، شکوه و عظمت ایران را نشان می دهد، یکی از این مکانهای زیبا، جذاب و تاریخی عمارت یا کاخ خورشید است که یکی از بهترین جاذبه های گردشگری شهرستان کلات استان خراسان رضوی و میراث ماندگار نادرشاه افشار است.

کاخ زیبای خورشید در سال ۱۱۵۱ هجری قمری در شهرستان کلات واقع در ۱۵۰ کیلومتری مشهد به دستور نادرشاه افشار یکی از پادشاهان قدرتمند ایران زمین کار ساخت آن آغاز شد، نادرشاه این کاخ را برای اقامت و خرانه ای جهت نگهداری غنائم در کلات ساخت، کلمه کلات به معنی قلعه و برج است که قبل از اسلام تمامی شهرها را به شکل کلات می ساختند و در ساخت آنها مسائل حفاظتی و نظام طبقاتی هم گنجانده می شد به طوریکه طبقات اجتماعی در گذشته ۳ طبقه بوده که بعدها به چهار طبقه شامل ارتشداران، موبدان، استریوشان و صنعتگران بوده است.

عملیات ساخت عمارت خورشید در سالهای آغازین پادشاهی نادرشاه شروع شد که روند اجرایی آن تا آخرین سالهای زندگی نادرشاه که سال ۱۱۶۰ هجری قمری بود ادامه داشت، قسمتی از کاخ خورشید هم اکنون به موزه تبدیل شده و وسایل درون کاخ و غنائم آن زمان به نمایش گذاشته شده است.

کاخ خورشید در وسط باغ بسیار بزرگی قرار دارد که شامل سه طبقه و ۱۲ اتاق است، طبقه زیرین مکانی مخوف و تاریک است که گفته اند مکان نگهداری بخشی از خزائن و غنائم نادر یا محلی برای زندانی کردن مغضوبین بوده، طبقه دوم تالاری بزرگ دارد و پیرامون آن را اتاقهایی فرا گرفته و با تزئینات به شیوه بناهای صفوی طلا کاری شده، طبقه سوم هم گنبد استوانه ای بزرگی است که ۶۶ نیم ستون سنگی آن را تشکیل داده است.

ارتفاع این کاخ در گذشته ۲۵ متر بوده اما اکنون به علت خرابی طبقه سوم به ۲۰ متر رسیده، طبقه اول ۸ ضلعی است که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم ساخته اند، ورودی های کاخ در اضلاع هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی می شود، تا چند دهه پیش در میان این تزئینات تصاویری از شاهزادگان نادری هم وجود داشت.

در وسط این بنای ۸ ضلعی برج های استوانه ای مانند در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده اش بوده، زیبایی این عمارت بیشتر در آرایش نمای بیرونی کنگره دار ساختمان است که در آن معماری هندی- مغولی به چشم می خورد، در وسط این بنا از سطح پشت بام برجی مدور با ترک های شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده است.

نادرشاه فتوحات بسیاری داشت و گنج های فراوانی را گردآورد و بیشتر آنها را برای مصون ماندن از تاراج اشرار در دل کوه های اطراف کلات و دیگر جاها به ودیعه گذاشت، یکی از بزرگترین میراث های نادرشاه همین امارت خورشید است که به دست معماران هندی اسیر ساخته شده، این کاخ تلفیقی از معماری ایرانی و هندی است چرا که نادرشاه علاوه بر جواهرات هنرمندان بسیاری را هم به ایران آورد و زبده ترین های آنها به زینت عمارت پرداختند.

بر اساس مطالعات باستان شناسی این بنا در ابتدا هم مقبره ای مربوط به عصر ایلخانی بوده که در زمان افشاریه بنای کنونی بر شالوده بنای قدیمی ساخته شده، نمای ظاهری بنا همان ادامه معماری دوران صفوی و نمای درونی آن ادامه معماری دوران تیموری است.

از نظام کاشت باغ به جز یک ردیف چنار کهنسال در باغچه غربی باغ که جزء عرصه باغ بوده چیز دیگری بر جای نمانده است و همین ردیف درختان چنار بعدها مبنای درختکاری های بقیه قسمت ها باغ قرار گرفت و ۲۲۰ عدد درخت چنار کاشته شد که فضای کنونی باغ را تشکیل می دهند، منبع آبرسانی اولیه باغ از بین رفته و اب باغ اکنون به سیله موتور پمپ از اب دخیره شده در آب انباری که در زیر پیاده رو انتهای شرقی باغ ایجاده شده تامین می شود.

متاسفانه ساخت کاخ خورشید با رسیدن خبر مرگ نادرشاه افشار نیمه تمام گذاشته شد اما امروزه به همت اداره میراث فرهنگی منطقه ترمیم شده و به یکی از قطب های گردشگری منطقه تبدیل گشته است.