حجت الاسلام دکتر مهدی ابوطالبی، استاد تاریخ معاصر در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، در پاسخ به پرسشی در مورد علت به نتیجه نرسیدن بسیاری از پروژه های علمی به ویژه در عرصه علوم انسانی در کشور، اظهار کرد: این مسئله چند دلیل دارد، نخست آنکه کارهای علمی که در عرصه های مختلف انجام می شود عموماً جدید و عميق نیست.
وی ادامه داد: برای مثال در فلان پایان نامه در مورد نوآوری می نویسند، ولی نوآوری به این معنا که مساله ای از جامعه حل شود را ارایه نمی کنند، از سوی دیگر جامعه دچار تنبلی و خمودگی است که در عرصه های مختلف تاثیر خود را می گذارد و بخشی از این تنبلی به اقتصاد نفتی باز می گردد.
ابوطالبی درباره ارتباطِ برخورداری از منابع نفتی و رشد تولید و فناوری، اظهار کرد: در کشورهای دارای منابع نفتی، این منابع درآمد ثابتی را بدون نیاز به کار و تلاش برای دولت ها فراهم می کند،. اين گونه دولت های نفتي را در علم سياست دولت های رانتیر مي‌نامند. آنها نفت آماده ای دارند که آن را می فروشند و مخارج دولت را تأمين مي‌کنند، بدون اين که نياز به يک تلاش و برنامه‌ريزي جدي براي توليد و کسب درآمد داشته باشند.
وی گفت: اما دولت های دیگر چون نفت ندارند در نتیجه مجبور هستند که سراغ تولید بروند از جمله توليد علم و فناوري. همچنين دولت‌هايي که درآمد ثابت ندارند در برابر خدماتی که ارایه می دهند مالیات می گیرد چون درآمدی جز مالیات ندارند و برای همین مالیات نیز مردم باید کار کنند تا بتوانند آن را پرداخت کنند، لذا می بینیم که چرخه کار و تولید در این کشورها فعال است، از جمله توليد علم و فناوري.
این پژوهشگر افزود: رانتیر بودن دولت نفتی ما این اثر را روی مسئولان و متخصصان علمی و به دنبالش روی عموم مردم گذاشته است که عادت به تلاش و کار کردن نداریم، اگر هم کار کنیم کار کم حجم و پردرآمد می خواهیم. استادی که می خواهد کار علمی کند مقاله ای می نویسد و آن را با شاخص هایی که می داند مقاله بر اساس آن پذیرفته می شود، آماده می کند. در واقع رفع تکلیف از کار پژوهشی خود کرده و بیش از آن تلاش نمی کند.
صرف رعایت ساختار یک مقاله مشکلات جامعه را حل نمی کند
ابوطالبی تصریح کرد: این در حالی که است که در کشور ما طبق برخی آمارها حتی رشد علمی به ۱۰ برابر رشد علمی در دنیا رسیده و این واقعیتی است که اتفاق اقتاده اما با این وجود هنوز بسياري از مشکلات جامعه ما به طور کامل حل نشده است. علت اين مسأله کاربردي نبودن بسياري از اين مقالات و تحقيقات علمي است که از لحاظ شکلي ساختار يک مقاله علمي را دارد اما از نظر محتوايي ناظر به حل مشکلات عيني جامعه نيست.
وی در ادامه ابراز کرد: می توان گفت کاربردی نبودن این حجم از مقالات تا حدی به ساختار نشریات باز می گردد. برای مثال در نشريات علمي امروزي مثل I.S.I بیشتر قالب بررسی می شود تا محتوا. چند سال قبل تنی چند از دانشجویان برای بررسی این مساله و اثبات اینکه پذیرش مقالات عمدتا بر اساس ساختار ظاهری است اقدام به نوشتن مقاله ای در مورد کله پاچه کردند و این عدم توجه به محتوا را به سخره گرفتند. چکیده این مقاله پذیرفته شد چون قالب ها در آن رعایت شده بود ولی عملا محتوایش خالی بود!!
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: خیلی اوقات قالب های تعیین شده و استاندارهای شکلی، آن قدر پررنگ است که بعد از ارزيابي با اين که مقاله از لحاظ محتوايي در حد مطلوب نيست اما مجموع امتيازات اين مقاله به حد نصاب پذيرش مي‌رسد.
وی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد کیفیت بروز و ظهور پژوهش هایی که در عرصه علوم انسانی انجام می شود، اظهار کرد: در این گستره نیز چند مشکل وجود دارد. از جمله اینکه برخی اساتید این حوزه خودباوری لازم برای اینکه خودشان مولد باشند را نداشته و نگاهی از پایین به بالا نسبت به اندیشمندان و تئوري هاي جديد غربی دارند؛ علوم انسانی ما عمدتاً از غرب آمده و این نگاه پایین به بالا سبب می شود اعتمادبنفسی که یک استاد برای تولید علم باید داشته باشد از بین برود و فقط نظریات غربی را ارائه کنند و نهایتاً تحلیلی جديد از مسائل بومي بر اساس آن نظريات بنویسند.
ابوطالبی تاکید کرد: این نگاه پایین به بالا و تحقیر داشته های خود و شیفتگی نسبت به آنچه که غربی ها دارند، سبب شده است تا در عرصه علوم انسانی نوآوری کمي داشته باشیم. اگر بخواهیم در عرصه علوم انساني به تولید علم برسیم باید حتما رویکرد بومی و دینی اتخاذ کنیم، چون فضاي جامعه ما، فرهنگ و ارزش‌هاي حاکم برجامعه ما در بسياري از موارد مبتني بر فرهنگ ديني است چون هويت ملي ما با هويت ديني ما در آميخته است و تفاوت بسياري با فرهنگ انسان و جامعه غربي دارد. بنابراين، بايد به دنبال علوم انساني اسلامي برويم. اگر اين مسأله دنبال شود قطعا نوآوري و توليد علم در عرصه علوم انساني روزافزون خواهد شد چون اساس رويکرد، جديد خواهد بود.
علوم انسانی اسلامی دغدغه جدی حوزه و دانشگاه نیست
وی با بیان اینکه براي توليد علوم انساني اسلامي سه مشکل داریم، اظهار کرد: مشکل اول به دانشگاه‌ها باز ميگردد و مشکل دوم به حوزه و مشکل سوم به دستگاه‌هاي اجرايي. مشکل دانشگاه‌ها این است که بسیاری از استادان دانشگاه اصلا قائل به علوم انسانی اسلامی نیستند و برخی هم که این مولفه را قبول دارند باز دغدغه جدی برای پرداختن به آن ندارند. لذا خيلي اوقات وقتي دانشجويان تقاضاي موضوعات اسلامي در علوم انساني مي‌دهند، استادان استقبال نمي‌کنند.
استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: مشکل حوزههاي علميه اين است که به رغم اين که عموم اساتيد و نخبگان حوزوي قائل به علوم انساني اسلامي هستند، اما در حوزههاي علميه دغدغه پرداختن به علوم انساني به نسبت کم است و درصد کمي از حوزويان در حوزه علوم انساني فعاليت علمي دارند.
وی گفت: مشکل سوم که عمدتا به دستگاه‌هاي اجرايي باز ميگردد اين است که میان دستگاه های اجرایی و نهادهای علمی ما پیوند کامل وجود ندارد. کسی که در مقام اجرا حضور دارد بیش از شخصی که در کتابخانه نشسته و تحقیق می کند مشکلات مردم جامعه را درک می کند، بنابراین اگر بخواهیم علم کاربردی و رو به جلو داشته باشيم و اثرش در جامعه معلوم شود باید میان این دو تعامل باشد.
این محقق با بیان اینکه اين عدم ارتباط کامل باعث مي‌شود که گاهي نخبگان حوزوي و دانشگاهي از مسائل و مشکلات مبتلابه جامعه غافل باشند، تصریح کرد: از طرفي هم اين مشکلات شناخته و گاهی تولید علم هم انجام می شود، ولی نهاد اجرایی استقبال نمی کند و خود را موظف نمی داند که از کار نخبگان استفاده کند. همچنین، کار حمایت و تشویق هم آن چنان که بايد از کارهای علمی صورت نمی گیرد در نتیجه به رغم انجام فعاليت هاي خوب در حوزه‌های علم دانشگاهي و حوزوی، اثر این فعالیت ها در جامعه آنچنان که بايد ديده نمي‌شود.
ابوطالبی با تاکید بر اینکه باید روحیه تولید علم و تلاش را در میان نخبگان کشور افزایش داد، خاطرنشان کرد: باید روحیه آماده خوری و نگاه های صرف مادي را از بین بُرد. باید دغدغه برای تولید علم به ویژه در عرصه علوم انسانی اسلامي تقويت و تشويق شود.
نظر شما