عبور سینمای ایران از میدان مین دفاع مقدس

خبرگزاری شبستان: سینمای جنگی در سراسر جهان از گونه های رایج و پر طرفدار سینمایی است.بسیاری از کشورها مانند آمریکا توانسته اند به مدد همین سینما بربسیاری از جنایات خود سرپوش گذاشت، وجهه موجهی از خود در سطح جهان به نمایش بگذارند.از جنگهای انفصال تا جنگ علیه القاعده، سینمای جنگی همواره تبلیغاتچی و تطهیر کننده چهره آمریکا در این جنگها از ابتدای تولد سینما تا به امروز بوده است و در بسیاری از کشورهای دیگر نیز مانند انگلستان، کشورهای آمریکای جنوبی و ژاپن نیز سینمای فیلمهای جنگی با قدرت خود همواره در خدمت دولتها بوده است.

در ایران نیز مانند تمام کشورهایی که درگیر جنگ می شوند،سینمای جنگی همزمان با آغاز دفاع مقدس فعالیت خود را آغاز کرد. با شروع جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359 و آغاز دفاع توده های مردم بر علیه دشمن بعثی، دستگاه های فرهنگی و هنری تازه تأسیس یا متحول شده انقلاب اسلامی در قالب های مختلف هنری شروع به فعالیت کردند.
 

در این زمان سینما که پیش از انقلاب از سوی مردم انقلابی و مذهبیون مردود شمرده می شد با پرداختن به روایت جنگ، تعریف و ظاهر دیگری به خود گرفت و از سال 1360 بود که موضوع دفاع مقدس در سینمای ایران متولد شد.
 

اولین فیلمهای جنگی،دو فیلم حادثه ای و با عنوان «برزخی ها، 1361» و «مرز، 1360» بودند. این فیلم ها البته گویای تهاجم گسترده عراق و دفاع عقیدتی و آرمانی مردم ایران نبودند اما در حقیقت ساخت این فیلم ها در شرایطی که، وضعیت سینمای ایران از جهت کمی و کیفی در وضع خوبی به سر نمی برد، به نوعی شروع اولیه سینمای دفاع مقدس بود.
 

فیلم «عبور از میدان مین» (جواد طاهری 1362) یکی از آثار آغازگر سینمای دفاع مقدس است. در همان سال فیلم رهایی از رسول صدرعاملی با داستان رزمنده ای جوانی شروع می شود که در جبهه به یک پیوند می اندیشد که در روز نیمه شعبان با همسر خود خواهد داشت. فیلمساز در تجربه اول خود، به موضوع جنگ تحمیلی در قالب ملودرام جنگی پرداخته است. فیلم هایی مثل: دیار عاشقان (حسن کاربخش)، پیشتازان فتح (ناصر مهدی پور)، ما ایستاده ایم (اکبرحر)، از دیگر آثار ابتدایی سینمای جنگ بودند و در طول جنگ این سینما با ساخت فیلمهایی مانند نینوا (رسول ملاقلی پور1363)، آوای غیب (سید حاجی میری 1363) پرواز در شب (رسول ملاقلی پور1366) به حیات خود همپا و همگام با جنگ ادامه داد.

فیلمسازان مطرح سینمای جنگ از همین زمان ساخت فیلم هایی که دفاع مقدس را به میان مردم بیاورد آغاز کرده بودند. رسول ملاقلی پور در «بلمی به سوی ساحل» (1364)ماجرایی از دلاوریهای رزمندگان در جریان حصر خرمشهر را به تصویر می کشد و ابراهیم حاتمی کیا با «دیده بان»(1367) توانست فیلمهای دفاع مقدس را ناگهان به ژانری مطرح و پر طرفدار در سینما تبدیل کند. وی پیش از اولین فیلم اش، تصویربردار فیلم های مستند خبری و جنگی بود و با جنگ زندگی کرده بود. این فیلم شاخص ترین فیلم جنگی سال 67 است و با این که عنوان فیلم جنگی را داراست و حتی یک نما هم خارج از جبهه ندارد، ولی متأثر از پشت جبهه است. حاتمی کیا در حقیقت به روانشناسی آدم ها در فیلم اش توجه زیادی نشان می دهد. در فیلم دیده بان کمتر فضایی بوی مبالغه و اغراق به مشام می رسد که در کمتر فیلم جنگی می توان این گونه صحنه ها را شاهد بود.

پایان جنگ به معنای شروع دوران جدیدی برای افراد جنگ و سینمای جنگی بود.کارگردانانی چون کمال تبریزی،احمد رضا درویش ،مجتبی راعی وجمال شورجه در کنار رسول ملاقلی پور و ابرهیم حاتمی کیا که نامدارترین سینماگران جنگی در آن زمان بودند، وارد سینمایی شدند که پذیرای این ژانر تازه در وجود خود شده بود. از سویی آنها مخاطبان بیشماری را در برابر خود داشتند که بسیاری از آنها در جنگ نبوده اند و تنها از دور آن را نگریسته و در دوران آن زندگی کرده اند و به زودی به این تعداد افراد بیشتری اضافه شد که پس از جنگ به دنیا آمده بودند که هیچ تصوری از آن واقعه عظیم نداشتند.

این همه مخاطب در کنار این کارگردانان زندگی پر فراز و نشیبی برای سینما دفاع مقدس در این سالها رقم زدند. از اوایل دهه هفتاد و با ساخت و نمایش فیلم«لیلی با من است» در سال 1374 سینمای دفاع مقدس با شوخی و خنده آشنا شد و تاثیر این موج به اخراجیها کشید که پر فروش ترین ژانر دفاع مقدس شد. اما تحول مهم دیگر در همین دهه ساخت فیلم«آژانس شیشه ای» حاتمی کیا بود که برای اولین بار رویه جدیدی از سینما را به ما نشان داد، سینمای آدم های بعد از جنگ.
 

چهارده سال از ساخت «آژانس شیشه ای» می گذرد اما متاسفانه هنوز این فیلم آخرین تحول جدی در سینمای دفاع مقس بود.البته فیلمی مانند«دوئل» ساخته احمد رضا درویش تحولی فنی در این سینما شد یا همانگونه که اشاره شد «اخراجیها» موفقیت مالی بزرگی بود اما سالین دراز دفاع مقدس و داستان های ناشنیده بیشماری که در این مورد وجود دارد،لزوم پویایی و فعالیت هر چه بیشتر این گونه سینما را در سینمای کشور طلب می کند. در مقابله با هجمه جنگ نرمی که این روزها از همه سو به سوی جوانان کشور ما روانه است،پویای این سینما می تواند ارزشهای راستین را به یاد جوانان این مرز و بوم بیاورد و نسل دیگری از دلاوران را تربیت کند تا در زمان لزوم،بار دیگر از این سرزمین دفاع کنند.

امروز سینمای دفاع مقدس نسبت به سالهای گذشته زمینه های بیشتری برای رشد و پویایی دارد.انتشار خاطرات شاهدان آن روزهای حادثه و حماسه که بسیاری از آنها روایات ناشنیده از وقایعی تاریخی است،می تواند راهگشایی داستانهای تازه ای برای سینماگران باشد. همچنین بسیاری از وقایع ناگفته جنگ که در زمان خود محرمانه بودند،با گذشت زمان و خروج از این وضعیت سندهای تاریخی روشنی هستند که ساخت فیلمی بر اساس این وقایع، راهگشای نسل بعدی برای مقابله با فتنه خواهد بود.

تغییرات سینمای دفاع مقدس در سی سالی که از عمر آن می گذرد بسیار بوده و فیلم های این سینما از دوران رکود تا استقبال های طلایی را تجربه کرده اند. اما پاسداشت به موقع این سینما با در نظر گرفتن بودجه کافی، وجود حمایت های دولتی و تشویق فعالان در این عرصه می تواند این نهال را در سینمای ایران درخت تنومندی کند که بخش بزرگی از بار فرهنگی ایران را به دوش خواهد کشید و چون آینه ای، بازتاب رشادت های فراموش نشدنی فرزندان ایران اسلامی باشد.

پایان پیام/