آداب و رسومی از جنس شب یلدا/ ۶۰ ثانیه ای که سنت های دیرینه را رقم زد

به گزارش خبرگزاری شبستان از قزوین، شب یلدا یا چله، آخرین روز فصل پاییز و شب اول فصل زمستان است، این شب گاهی فقط یک دقیقه یا حتی کمتر با شب ‌های قبل و بعد خود تفاوت دارد و همین 60 ثانیه موجب شده تا این شب با آداب و رسومی همراه باشد که آن را برای ایرانیان شبی ماندگار کند.

شب یلدا در اقصا نقاط کشور با آئین ها و سنت های خاصی همراه است که شب نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر از آداب مشترک در نقاط مختلف است و ایرانی ها یک دقیقه طولانی تر شدن شب یلدا را فرصتی دانسته تا در کنار یکدیگر باشند و در استان قزوین هم مردم شب نشینی ها و دورهمی در خانه پدربزرگ، مادر بزرگ و اقوام دارند.

آنچه شب یلدا را در استان قزوین متفاوت می کند، سنت هایی نظیر شال اندازان و سیاه بازی است، مراسم هایی که گذشت زمان آن را کمرنگ کرده است ولی هنوز در برخی از نقاط استان قزوین این سنت ها رنگ نباخته و مردم با این سنت ها شب طولانی یلدا را سحر می کنند.

پژوهشگر فرهنگ عامه و عضو انجمن فرهنگ قزوین (افق) در گفتگو با خبرنگار شبستان در خصوص آداب و رسوم ویژه شب یلدا در قزوین بیان کرد: در قدیم الایام که کار مردم باغداری بود، با توجه به اینکه در زمستان کاری نداشتند و شب ها طولانی بود، دورهمی ها بهترین سرگرمی مردم در شب های زمستان بود.

علی اصغر گمرک چی ادامه داد: یکی از این دورهمی ها مربوط به شب یلدا بود که در این شب، خانواده ها در منزل بزرگ فامیل و پدر بزرگ و مادربزرگ جمع می شدند و در کنار هم این شب را می گذراندند؛ شام شب یلدا در آن ایام هم شامل هویج پلو، شیرینی پلوی مخصوص قزوین، کوفته قزوین، آش شیربرنج  و کله پاچه بود.  

وی عنوان کرد: البته خوردن کله پاچه در این شب متفاوت بود به طوری که وقتی کله پاچه در این شب خورده می شد، استخوان های آن را بیرون نمی ریختند و استخوان ها را نگاه داشته و در تابستان سال آینده در جالیز خیار می سوزاندند تا محصول شان از آفات در امان باشد.

این پژوهشگر قزوینی اضافه کرد: تنقلاتی که در شب یلدا قزوینی ها با عنوان شب چره استفاده می کردند هم شامل انواع کشمش، گردو، بادام، آجیل شیرین، آجیل شور، انجیر خشک و انواع تخمه بود که بانوان قزوینی تخمه ها را به صورت آماده خریداری نمی کردند بلکه میوه هایی نظیر هندوانه و یا خربزه را خریده و تخمه آن را برای این شب آماده می کردند.

گمرک چی اعلام کرد: یکی دیگر از خوراکی هایی که قزوینی ها در این شب مصرف می کردند، انگور آویزی بود که انگور را در فضایی آویزان می کردند تا برای شب یلدا تازه بماند و همچنین گندم برشته، عدس برشته، زردآلوی خشک شده و لبو از دیگر خوراکی هایی بود که در این شب مورد استفاده قرار می گرفته است.

وی توضیح داد: بعد از صرف شام، قبل از اینکه مادربزرگ تنقلات را بیاورد، بچه ها با هم شعری می خواندند به این شکل که « هر که نیارد شب چره / تو انبارش موش بچره» سپس پدربزرگ به صورت شعری که حالت معما داشت جواب آنها را می داد و بیان می کرد «حاج خانوم می آرد شب چره/ راندن مرغ و مادر بره» و با این شعر بچه ها منتظر بودند تا ببینند که مادر بزرگ شان چه می آورد و بعد مشاهده می کردند که مادربزرگ کشمش که در لهجه قزوینی کیشمیش گفته می شود، را می آورد.

عضو انجمن فرهنگ قزوین با اشاره به بازی ها و سرگرمی های شب یلدا اظهار کرد:  فال حافظ، بازی گل یا پوچ و بیان داستان هایی که نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده بود از جمله سرگرمی های شب یلدا بود.

وی خاطر نشان کرد: بزرگان و نیاکان ما از هر فرصتی برای تربیت فرزندان خود استفاده می کردند و در شب یلدا هم با بیان داستان ها و قصه ها سعی می کردند فرزندان خود را نصیحت کنند و بیان مواردی از شجاعت های حضرت علی (ع)، داستان شاهنامه و داستان هایی از شاه عباس صفوی از جمله این قصه ها بود.

گمرک چی گفت: سرگرمی دیگر سیاه بازی بود که یک نفر نامه ای نوشته و به شخصی داده تا نامه را برای کسی ببرد، سپس وقتی فرد نامه را تحویل می داد، شخص گیرنده که دست خود را سیاه کرده بوده به صورت کسی که حامل نامه بود، می کشید و از او استقبال کرده و به او خوش آمد می گفت و با توجه به تاریکی هوا، فرد حامل نامه متوجه سیاهی صورت خود نمی شد و وقتی بازگشته و جواب نامه را می برد با دیدن صورت سیاه وی اطرافیان شروع به خندیدن می کردند.

وی در ادامه گفت: یکی دیگر از مراسم های شب یلدا در قزوین، خنچه چله بود که برای خانواده عروس برده می شد، خنچه طبق های چوبی بود که با رنگ های زیبا آن را نقاشی کرده بودند و دراین خنچه ها هفت نوع میوه به همراه شیرینی، کله قند و همچنین هدیه ای با توجه به وسعت مالی داماد قرار داشت.

پژوهشگر فرهنگ عامه اضافه کرد: این خنچه توسط افرادی که خنچه کش به آنها گفته می شد، با شادی و نشاط توسط یکی از خانم های نزدیک داماد که طور معمول خواهر داماد بود به منزل عروس برده می شد و خانواده عروس با چای و شیرینی از میهمانان پذیرایی کرده و انعامی هم به خنچه کش ها می دادند.

وی یادآور شد: سنت دیگر مربوط به شب یلدا که بیشتر در روستاهای قزوین انجام می شد، شال اندازان است که در این شب اگر پسری به دختری علاقه داشت ولی از حصول این وصلت اطمینان نداشت، شالی بلند که حدود 3 متر هم بود و آقایان آن را به کمر خود می بستند را از بالا به داخل منزل دختر مورد علاقه اش می انداخت و با توجه به اطلاع خانواده از این موضوع در صورت رضایت هدیه ای را نظیر جوراب به شامل بسته و آن را تکان می دادند تا آن شخص شال را بالا بکشد، همچنین اگر کسی نامزد داشت هم این مراسم شال اندازان را انجام می داد.