به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از استان تهران؛ همه سال با آغاز ماه محرم هیئت‌های بسیاری برای اجرای رسومات عزاداری در سراسر ایران و دیگر کشورهای اسلامی برپا می شود. اما در کنار این هیئت‌های عزاداری هستند رسوماتی که در راستای آشنایی مردم و زنده نگهداشتن یاد و خاطره عاشورا و نحو شهادت سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) فعالیت می‌کنند.
یکی از آشناترین رسومات عزاداری که تلفیقی از صوت و نمایش می‌باشد تعزیه خوانی یا شبیه خوانی است که توسط یک یا چند فرد در قالب شخصیت‌های عاشورا به نمایش درمی‌آید.
همچنین این نوع عزاداری که از زمان‌های قدیم و در ایران پا به عرصه ظهور نهاد، قبل از انقلاب اسلامی دارای طرفداران و مخالفان بسیاری بود، به گونه‌ی که هستند در تاریخ شخصیت‌های که مخالف برگزاری این نوع عزاداری به دلایل مختلف، و مانع این نمایش مذهبی می‌شدند.
اکنون با گذشت زمان و به لطف وجود انقلاب اسلامی این هنر نمایشی نه تنها در میان عزاداری‌ها بلکه در میان هنرهای نمایشی سری میان سر پیدا کرده و افراد زیادی در این راه عمر خود را گذاشته‌اند.
قوام الدین قاسمی یکی از افرادی است که سال‌های طولانی به تعزیه خوانی پرداخته و موی در این هنر نمایشی سپید کرده است او که اکنون مسئول انجمن هنرهای آئینی شهرستان شهریار می‌باشد در سال 1338 در روستای نوده طالقان دیده به جهان گشود و با توجه به علاقه‌ی که به تعزیه خوانی داشت پا به این عرصه گذاشت و نخستین بار با اجرای نقش حضرت سکینه(ع) در شهرستان قزوین فعالیت خود را در تعزیه خوانی آغاز کرد.
او همچنین در دوران قبل از انقلاب با وجود مخالفت‌های شدیدی که از سوی دربار به تعزیه خوانان وارد می‌شد به صورت هفتگی در چهار راه عباسی برای علاقه‌مندان به سیدالشهدا مراسم تعزیه خوانی را برگزار می نمود. او بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با ارائه درخواستی به مدیر آن زمان تالار محراب و موافقتی که صورت گرفت توانست به همراه استاد خود، مرحوم هاشم فیاض که از استاد بی بدیل تعزیه خوانی بود در دهه اول محرم مراسم تعزیه خوانی را در این تالار برگزار نماید و گفته‌ها حاکی از آن است که استقبال بی نظیری از این مراسم به عمل آمده است.
قاسمی که اکنون از سوی همکاران خود به جمال معروف می‌باشد در سال 1382 با هماهنگی‌های که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گرفت به همراه گروه خود عازم فرانسه شد و توانست در ده شب سه اجرای تعزیه را برای علاقه‌مندانی که ساکن فرانسه بودند به نمایش بگذارد و بعد از آن نیز در جشنواره‌های بسیاری شرکت نمود.
جمال همچنین 30 سال از 50 سالی را که مشغول فعالیت در حوزه تعزیه خوانی است را با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همکاری کرده و در نظر دارد تا 150 اثری که جمع آوری کرده است را به نمایش در آورد.
خبرگزاری شبستان به بهانه ماه صفر و زنده نگهداشتن مراسم تعزیه خوانی که این روزها نسبت به گذشته کمتر مورد توجه عام و خاص قرار می‌گیرد مصاحبه‌ی را با قوام الدین قاسمی، مسئول انجمن هنرهای آئینی شهرستان شهریار و بنیان گذار گروه تعزیه خوانی فتح الخیبر داشته است که در ذیل می‌خوانیم؛
از چه زمانی فعایت خود را در تعزیه خوانی شروع کردید و اکنون چند سال است که در این حوزه مشغول فعالیت هستید؟
تقریبا از دوران کودکی و زمانی که 8 ساله بودم وارد این حرفه شدم و اکنون 50 سال از ورودم به عرصه تعزیه خوانی می‌گذرد.
شما بنیان گذار گروه تعزیه خوانی فتح الخیبر هستید، بفرمایید به طور معمول چند نفر در این گروه مشغول فعالیت هستند؟
در گروهی که با عنوان فتح الخیبر به اجرای تعزیه خوانی می‌پردازد تقریبا 10 تا 15 نفر مشغول فعالیت هستند اما تعداد نفرات در هر اجرا با توجه به نوع داستان تعزیه می‌باشد.
در خصوص شخصیت‌های که توسط گروه بازی می‌شوند بگوید آیا هر فرد نقش خاصی را دارد یا این نقش‌ها متغیر است؟
اگر نگاه ما به تعزیه نگاهی هنری با عنوان هنر نمایشی باشد بدون شک نفراتی که در هر گروه تعزیه خوانی به صورت حرفه‌ی فعالیت می‌کنند بازیگرانی هستند که می‌توانند در زمان‌های مختلف و داستان‌های مختلف تعزیه ایفاء نقش نمایند. اگر گروهی اینگونه تعزیه خوانی را به نمایش درآورد پس حتما نفرات گروه دارای نقش‌های متغیر می‌باشند. گروه فتح الخیبر نیز از این موضوع مستثنا نبوده و دارای بازیگرانی حرفه‌ی است که در نقش‌های مختلف تعزیه می‌خوانند.
با توجه به اینکه در بالا به تعدد نقش‌ها و داستان‌ها اشاره نمودید بفرمایید آیا فتح الخیبر فقط در ماه محرم و صفر اجرا دارد و آیا این گروه تک داستانی می‌باشد؟
در فتح الخیبر داستان‌های زیادی به اجرا در آمده است و فعالیت این گروه فقط به ماه‌های محرم و صفر خلاصه نمی‌شود و حتی در اعیاد و جشن‌ها نیز اجرا خواهد داشت زیرا معتقدیم تعزیه خوانی فقط مختص به ماه‌های سوگواری نبوده و در اعیاد اسلامی نیز می‌توان از آن بهره برد، اما متاسفانه فرهنگ سازی در این زمینه به درستی صورت نگرفته است و عموم مردم بر این باور هستند که تعزیه مختص به ماه‌های عزا و علی الخصوص روز عاشورا است. اما باید بگویم که گروه‌های تعزیه خوانی می‌توانند در مناسبت‌های مختلف اجرا داشته باشند.
از آنجایی که شما بیش از 50 سال در زمینه تعزیه خوانی فعالیت می‌نماید در خصوص تاریچه این هنر نمایشی بگویید از چه زمانی مرسوم شد و اکنون چه جایگاهی در میام مردم دارد؟
اجرای تعزیه گویا از زمان‌های کهن در ایران با اجرای داستان‌های شاهنامه آغاز شده است، نمایش داستان‌های "سوگ سیاوش" و " مصایب میترا" نیز گواه این موضوع می‌باشد اما طبق شنیده‌ها، گفته و مکتوبات تعزیه خوانی از دوران صفویه به شکل امروزی شروع به فعالیت کرده و از آن زمان تا دوران قاجاریه رشد خوبی داشته است و در آن زمان در نزدیکی کاخ گلستان در تکیه دولت برای دولتی ها و نزدیکان حکومت اجرا می‌شد و کمتر شاهد آن بودیم که مردم عام بتوانند برای دیدن این نمایش حضور داشته باشند.
اما با روی‌کار آمدن رضا خان تعزیه خوانی رفته رفته با مخالفت‌های روبرو شد و تا جایی پیش رفت که بصورت پنهانی در کوچه‌ها اجرا می‌شد. در دوران پهلوی نیز این روند همچنان ادامه داشت اما در برهه‌ی از زمان کمتر شاهد مخالف کمتری از سوی حکومت با اجرای تعزیه خوانی بودیم. اما با نزدیک شدن به دوران انقلاب اسلامی مخالفت‌ها شدیدتر شد و در همان دوران بود که در یکی از روزه‌ها که مرحوم فیاض که استاد بنده نیز بود در حال اجرای تعزیه توسط ماموران حکومتی دستگیر شد و از آن زمان به بعد دیگر تعزیه‌ی برگزار نشد تا اینکه انقلاب اسلامی به ثمر نشد و به گفته حضرت امام نیز ما هرچه داریم از تعزیه داریم.
با توجه به اینکه ایفای نقش در تعزیه خوانی می تواند به شدت از لحاظ روحی بازیگرا تحت تاثیر قرار دهد آیا تاکنون به چنین موضوعی برخورد کرده‌اید؟
بدون شک بازیگران تعزیه همانند دیگر مردم ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند و حتی در هنگام ایفای نقش گریه کنند، حتی پیش آمده است که مخالف خوان نقش شمر در هنگام اجرا به یاد سیدالشهدا اشک ریخته است اما معمولا بدون اینکه اتفاقی رخ دهد با تسلط و جدیت کافی به کار خود ادامه داده و نقش خود را رها نمی‌کنند.
نگاه مردم به تعزیه چگونه است آیا برخورد خوبی با بازیگران نقش‌های همچون شمر دارند؟
مردم ایران علاقه زیادی به تعزیه خوانی دارند و معمولا با به صدا درآمدن طبل و شیپور تعزیه جمعیت زیادی پیرامون نمایش جمع خواهد شد و این موضوع حاکی از برقراری ارتباطی خوب میان مردم و تعزیه خوانی است. اما در خصوص برخورد مردم با نقش آفرینان باید عرض کنم در زمان گذشته شاهد برخوردهای نامناسبی از سوی تماشاگران نمایش تعزیه خوانی با بازیگران نقش های همچون شمر و یزید لعنت الله علیه بودیم تا جای که حتی برخورد فیزیکی نیز از سوی مردم صورت می گرفت اما امروزه با توجه به فرهنگ سازی‌های که در این زمینه صورت گرفته و افزایش سطح آگاهی مردم با نمایش تعزیه خوانی شاهد برخوردهای مناسبی هستیم.
از آنجایی که افراد گروه باید برای امرار و معاش زندگی خود کسب درآمد کنند و در بیشتر مواقعه ممکن است برای اجرای تعزیه نتوانند کار دیگری انجام دهند بفرمایید آیا گروه فتح الخیبر درآمدی از تعزیه خوانی دارد؟
بله. مانند هر گروه هنری دیگری این گروه نیز از طریق اجرای برنامه تعزیه خوانی کسب درآمد می کنند زیرا بازیگران تعزیه خوان فقط از همین راه کسب درآمد کرده و شغل دومی ندارند و چون تمام هنر و وقت خود را صرف چنین کاری می‌کنند نمی‌توانند وارد شغل دیگری شوند.
درچه شهرهایی از ایران مراسم تعزیه خوانی داشته اید و آیا تاکنون درخارج از کشور نیز برنامه‌ای اجرا کرده‌اید؟
در خصوص اجرا در شهرهای کشورمان باید بگویم که در اکثر شهر و شهرستان مراسم تعزیه خوانی را اجرا کرده‌ایم و اما در خارج از کشور نیز بعد از آنکه در سال 82 با هماهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عازم فرانسه شدیم در آنجا سه اجرا را به نمایش گذاشتیم به کشورهای دیگری همچون شهر مسکو در روسیه، امریکا، ایتالیا و چند کشور دیگر نیز سفر کردیم و به اجرای تعزیه برای علاقه‌مندان پرداختیم.
با توجه به اجراء های بسیاری که در ایران و دیگر کشورها داشته‌اید آیا تا کنون جوایزی دریافت کرده‌اید؟
بله جوایز زیادی در داخل کشور دریافت کرده ایم و در سطح بین الملل نیز در فستیوال جهانی فرانسه بین 40 کشور شرکت کننده در مراسم آیینی، سنتی توانستیم مقام نخست را کسب کرده و علاوه بر دریافت دیپلم افتخار آن فستیوال تندیس جشنواره را نیز به عنوان نفر اول دریافت کردم.
با توجه به اینکه رنگ وبوی تعزیه خوانی نسبت به گذشته کمرنگ تر شده است استقبال مردم دربرنامه های امسال شما چگونه بود؟
شاید تعزیه خوانی تا حدودی نسبت به گذشته کمتر مورد توجه قرار گیرد اما امسال نیز شاهد استقبال گرم مردم از این نمایش سنتی مذهبی بودیم.
از خاطره اولین روز اجرای خودتان بگوید؟
اولین اجرای بنده در طالقان بود، به واسطه پدر یکی از دوستانم که تعزیه خوان بودند و در قزوین مراسم تعزیه خوانی را اجرا می‌کرد برای تماشا تعزیه‌ای به طالقان رفته بودم که در آنجا به طور اتفاقی نقش حضرت سکینه(س) به من پیشنهاد شد و من هم بدون درنگ لباس پوشیدم و در این نقش بازی کردم و در آنجا از سوی دیگران مورد تشویق قرار گرفتم که همین امر باعث شد تا علاقه خاصی به تعزیه پیدا کنم و وارد این حرفه شوم که هم اکنون نیز در خدمت شما هستم با 50 سال اجرای تعزیه خوانی.
جذابترین خاطره ای که دراجرای تعزیه داشتید چه بود؟
دریکی ازاجراها که در اوایل شروع کارم بود نقش حضرت علی اکبر(ع) را بازی می‌کردم که براثر ضربه ای که توسط یکی ازمخالف خوانان به کتفم اسابت کرد به میله خوردم کتفم شکست اما آنقدر غرق نقش خود بودم که متوجه شکستگی کتفم نشدم و بعد از اتمام تعزیه و گذشت ساعت و شدت گرفتن درد به این قضیه پی بردم. این یکی از خاطرتی بود که در شروع کار داشتم.
به نظر شرایط ورود به این هنر و عرصه تعزیه خوانی چیست؟
به قول مرحوم استاد فیاض ورود به عرصه تعزیه خوانی دو شرط بسیار مهم است: یکی اینکه تبحری در دیالوگ خوانی داشته باشی و دوم اینکه علاقه زیادی به این هنر داشته باشی تا سختی‌ها به چشمت نیاید.
برای آخرین سوال در خصوص بانوان و تعزیه خوانی بگویید، آیا آنها هم می‌توانند تعزیه اجرا کنند؟
بله چرا که نه. در گذشته تعزیه‌ی به اسم بانوان وجود نداشته است اما به لطف انقلاب اسلامی اکنون بانوان نیز می‌توانند به اجرای تعزیه خوانی بپردازند. بنده نیز مدتی مدرس تعزیه خوانی بانوان تهران درتالار محراب بوده‌ام.
درپایان اگر صحبتی دارید بفرمایید؟
بعد از انقلاب توجه بیشتری به تعزیه شد که این نیز از برکات انقلاب بود زیرا ممکن بود تعزیه خوانی که هم یک مراسم سوگواری و هم یک هنر است از بین برود. اما همچنان با گذشت سال از به ثمر رسیدن انقلاب شاهد کاستی های هستیم برای مثال کاش مکانی برای نونهالان، نوجوانان و جوانان علاقمند به تعزیه قرار دهند که بتوانیم این هنر ارزشمند و تاریخی را به علاقمند آموزش دهیم و اینکه یک مکانی همیشگی برای اجرای تعزیه وجود داشته باشد که مردم بتوانند به سادگی درهمه‌ی مناسبت‌ها به آنجا مراجعه کنند. اکثر تعزیه خوانان ازنظر اقتصادی ضعیف هستند کاش بیشتر به این قشرهنرمندان توجه شود می‌دانیم که تعزیه هنری مذهبی، فرهنگی و سنتی است که با گوشت واستخوان مردم عجین شده است پس ای کاش مورد توجه بیشتر از سوی مسئولین قرار گیرد.
نظر شما