به گزارش خبرنگار شبستان، دکتر بهروز وجدانی، پژوهشگر، مردم‌شناس و مدرس موسیقی امروز در نشست میراث فرهنگی ناملموس در اسناد جهانی مالکیت فکری و کنوانسیون برن با تاکید بر موسیقی که در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، گفت: میراث فرهنگی در تعریف جهانی به دو حوزه تقسیم می شود، نخست میراث فرهنگی مادی که شامل محوطه‌ها، بناها، آثار و اشیاست. پرداختن به امور میراث فرهنگی غیرمادی یا ناملموس در کل جهان نسبت به میراث فرهنگی مادی از سابقه کمتری برخوردار است.
دکتر وجدانی با بیان اینکه موسیقی را در بخش میراث فرهنگی ناملموس جای می‌دهند، عنوان کرد: سازمان جهانی مالکیت فکری که 23 کنوانسیون و معاهده صنعتی و فرهنگی را مدیریت می کند و من در پژوهشم صرفا به کنوانسیون و معاهدات فرهنگی این سازمان به سبب ارتباطی که با حوزه میراث فرهنگی ناملموس دارند، اکتفا کردم. موسیقی را نباید تنها به عنوان یک هنر نگاه کنیم زیرا موسیقی یک عنصر فرهنگی است که در تمام طول تاریخ و جغرافیای ایران وجود داشته است.
وی با اشاره به اینکه موسیقی را می توان در قبل از اسلام و بعد از اسلام بررسی کرد، بیان کرد: در قبل از اسلام منابع صوتی و تصویری وجود ندارد. از روی نقش برجسته ها می توان فهمید که در آن زمان موسیقی بوده است، می توانیم رد پای موسیقی را در دیوان‌های اشعار، کتاب‌های ادبی، جغرافیایی و سفرنامه ها پیدا کنیم؛ همه این موارد یادآوری می کنند که بخش مهم فرهنگ ایرانی موسیقی بوده است.
این پژوهشگر و مردم شناس تصریح کرد: موسیقی در زمان جدید نقش بیشتری در زندگی ما پیدا کرده است، در حقیقت موسیقی در تمام مراحل سنی، علمی و تخصصی وجود دارد. برخی گمان می کنند که به موسیقی فقط به عنوان ابزار موسیقی می توان نگاه کرد و بدین جهت فتواهایی مبنی بر حلال و حرام بودن موسیقی شکل گرفت. برخی موسیقی ها با ابزار و بعضی به شکل آوایی و کلامی ارایه می شود. یکی از ویژگی های موسیقی ایرانی همگنی و همدلی شعر با موسیقی است. مولوی، نظامی و حافظ از موسیقی اطلاع داشتند.
دکتر وجدانی با بیان اینکه موسیقی در عصر فارابی جایگاه والایی داشته است، گفت: افرادی همچون ابوعلی سینا و فارابی که الگوی میراث فرهنگی در تمام جهان اسلام هستند به موسیقی پرداختند. فارابی کتاب موسیقی کبیر را به زبان عربی نوشته است. ابوعلی سینا عملا وارد موسیقی شده است و بهترین آثار در مورد تجزیه و تحلیل موسیقی را ارایه کرده است.
این عضو کمیته ملی یونسکو با اشاره به اینکه موسیقی همیشه هویت‌ساز و فرهنگ‌ساز بوده است، تصریح کرد: موسیقی بخشی از هویت ملی را تشکیل داده است. کپی رایت فقط مربوط به نشر و کتاب نیست. کپی رایت کلی است و به تمام مسایل فرهنگی از جمله موسیقی مربوط می شود. در حال حاضر عضو کنوانسیون برن نیستیم. یک قانون خوب به نام حمایت از مولفان و هنرمندان داریم که اگر مصوب شود ما را به درک بهتر و پذیرش کنوانسیون برن می رساند. اگر کپی رایت در موسیقی اجرا شود به نفع موسیقی و مجریان بی پناه این حوزه است.
این مولف، مترجم و مدرس موسیقی خاطرنشان کرد: اخیرا یکی از ترانه سازان در خارج از کشور از سه نفر از خوانندگان ایرانی شکایت کرده است، این ترانه سرا مدعی شده است که این سه خواننده بدون اجازه وی ترانه او را خوانده اند. دادگاه به نفع ترانه سرا رای داده است. این علامت خوبی است از این نظر که ما باید به موسیقی سروسامان دهیم. باید کاری کنیم که تلاشگران ما در عرصه موسیقی بدون ترس و واهمه به آفرینش فکر بپردارند.
وی اظهار داشت: ما قرار است روزی عضو کنوانسیون برن شویم. کنوانسیون دیگری به نام رم است که مربوط به تولیدکنندگان، انتشارکنندگان و پخش کنندگان است. این دو عضویت راه را برای ما هموار می کند که عضو سازمان جهانی تجارت شویم. عضویت در هر کنوانسیونی مزایایی دارد. برای کشوری که مدعی است پرچمدار فرهنگ و هنر در جهان است زشت است که عضو کنوانسیون برن و رم نباشد. عضویت در این کنوانسیون ها موجب آرامش هنرمندان می شود.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه هر اثر هنری دو مزیت مادی و معنوی دارد، عنوان کرد: به عنوان مثال در مورد مزیت معنوی اگر قرار است کسی شاهنامه فردوسی را چاپ کند نمی تواند بنویسد شاهنامه فلان کس. باید بنویسد شاهنامه فردوسی، کسی نمی تواند مدعی شود که مالک حافظ یا شاهنامه است. ما در بعد مادی قضیه مشکل داریم. کسی با ناشر قرارداد می بندد که حافظ را با نقاشی و خط خود چاپ کند و یک کتاب ویژه منتشر می شود. فرد دیگر حق ندارد آن را کپی کند، حقوق مادی باید رعایت شود. کتاب های شکسپیر را می توانیم چاپ کنیم و لازم نیست اجازه بگیریم چون شکسپیر هم مانند حافظ و فردوسی در قلمرو عمومی قرار گرفته است.
دکتر وجدانی بیان کرد: در یک اثر موسیقی آهنگساز، ترانه سرا و سپس تنظیم‌کننده آهنگ صاحب اثر هستند. در موسیقی خواننده صاحب اثر نیست. عدم آگاهی باعث سوءاستفاده می شود. نداشتن قانون و عدم مجازات برای خاطیان از جمله مواردی است که راه را برای سوءاستفاده باز می کند. متاسفانه ما یک آرشیو منسجم، کلی، به روز و تخصصی موسیقی نداریم. هر کدام از نهادها مانند صدا و سیما، موزه موسیقی و کتابخانه ملی و بنیاد رودکی یک آرشیو دارند. تا زمانی که یک آرشیو کلی نداشته باشیم سوءاستفاده وجود دارد، باید هرچه زودتر این آرشیو تهیه شود تا اجرای کار قانون هم تسهیل شود.
وی با اشاره به اینکه کپی رایت فقط مختص چاپ و ترجمه نیست، گفت: کپی رایت دایره وسیع تری را شامل می شود. هشت سازمان و نهاد دولتی داریم که در حوزه میراث فرهنگی ناملموس و کپی رایت فعالیت کردند و گزارشات خود را ارایه دادند. متولی کپی رایت اول یونسکو و سپس سازمان جهانی مالکیت فکری است. ایران از سال 1380 به عضویت سازمان جهانی مالکیت فکری درآمد. فولکور و دانش سنتی دو عنصر مهم فرهنگی مشترک هستند که در حلقه بزرگتری به نام میراث فرهنگی ناملموس جای می گیرند، موسیقی بخشی از فولکور و دانش سنتی است. تمامی عناصر میراث فرهنگی ناملموس به هم ربط دارند؛ موسیقی، آیین ها، جشن‌ها، سوگواره ها، ادبیات شناسی شامل ضرب المثل، چیستان ها و لالایی ها در فرهنگ ناملموس جای می گیرند. بیشترین آمار ثبت شده در میراث فرهنگی ناملموس در جهان مربوط به موسیقی می شود.
دکتر وجدانی با بیان اینکه در کشور ما انجام یک کار جزو عبادات محسوب می شد، گفت: در هیچ اثر مادی بر جای مانده چه قبل از اسلام و چه بعد از اسلام امضایی نیست که چه کسی آن را انجام داده است. هنر نسل به نسل به عنوان میراث فرهنگی منتقل می شد و افراد انتقال هنر را جزو وظیفه و عبادات خود می دانستند. برای همین است که به عنوان مثال امروز نمی دانیم فلان لالایی برای چه کسی است، فقط می توانیم بفهمیم در چه منطقه ای تولید شده است. در گذشته صحبت از کپی رایت مطرح نبوده است، اثر هنری را برای حفظ و حراست به نسل بعدی آموزش می دادند و آن را منتقل می کردند.
نظر شما