به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: علوم انسانی اسلامی از مهمترین مسایل مبتلا به امروز جامعه علمی و آکادمیک کشور است. تامیین نیازهای علمی بر پایه و اساس فرهنگ و دین همواره یکی از دغدغه های اندیشمندان بوده است و تولید علوم انسانی اسلامی در واقع لبیک به این هدف است.
از این رو، بر آن شدیم در راستای بررسی راهکارهای تحقق و ضرورت شکل گیری علوم انسانی اسلامی با دوتن از پژوهشگران و اساتید حوزه و دانشگاه به گفت وگو بنشینیم. در ادامه حاصل نظرات حجت الاسلام دکتر محمدصادق یوسفی مقدم، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دکتر سید سعید زاهد زاهدانی، استاد دانشگاه شیراز و دکتر علیرضا صدرا، استاد دانشگاه تهران را می خوانید:
حجت الاسلام یوسفی مقدم در رابطه با اهمیت و جایگاه علوم انسانی در سطح جهان اظهار کرد: مسلما بشر همان‌طور که در عرصه‌های فناوری و تجربی، دانش‌هایی دارد و بر اساس آن دانش‌ها زندگی خود را شکل داده است، در حوزه معارف نیز به علوم و دانش‌هایی دست یافته است که بر اساس آنها زندگی‌اش را شکل می‌دهد. یکی از دانش‌های مطرح در زندگی علوم انسانی است.
وی ادامه داد: کشورهای غربی سال‌های سال به شکل متمادی در حوزه علوم انسانی کار کرده‌اند ولی آنچه که سبقه و ماهیت علوم‌انسانی غربی را شکل می‌دهد نگاه ماتریالیستی و مادی‌گرایانه علوم انسانی غربی است به این معنا که در علوم انسانی غرب مساله متافیزیک و نگاه‌ها به آخرت یا معنویت انسان، از مسایلی است که اصلا مورد توجه نیست و حتی این نگرش‌ها را در علوم انسانی به نوعی غیر قابل قبول تلقی می کنند.
وی تاکید کرد: این در حالی است که در مواجهه با علوم انسانی به خوبی درمی یابیم اگر علوم انسانی با ماهیت غربی در جوامع اسلامی مطرح و اجرایی شود خروجی این دانش‌ها تربیت انسان‌هایی خواهد بود با افکار و رفتاری متمایز از ماهیت اسلامی بودن جوامعی مثل جامعه ما، لذا باید چاره‌ای اندیشیده شود. نظر من از علوم انسانی قرآن بنیان راهکاری در تحقق تغییر نوع نگاه علمی و کاربردی سازی آن در جامعه است.
رابطه تنگاتنگ علوم انسانی و فرهنگ
یوسفی مقدم با بیان اینکه جوامع اسلامی برای حفظ فرهنگ خود باید به دنبال شکل گیری علوم انسانی اسلامی باشند، افزود: در اینجا سوالی که مطرح می شود آن است که وقتی وظیفه ای را به مسلمانان متفکر و اندیشمندان دینی واگذار کردیم و از آنها خواستیم که علوم انسانی را از منابع دینی استخراج کنند، آیا آنچه که مستخرج است، علوم انسانی است؟ آیا تعبیر علوم انسانی قرآن بنیان یا علوم انسانی اسلامی درست است؟
وی گفت: اگر از یک سو بر این باور باشیم که انسان پدیدآورنده علوم مورد نیاز بشر در ساحت تجربی و مادی است و از سوی دیگر علومی که به حوزه مباحث نظری کشیده می‌شود را از قرآن و سنت و منابع دینی استخراج کنیم در این صورت با دو رویکرد مواجه می‌شویم که یکی ناظر بر آن است که علوم تجربی غیردینی است و دیگری قایل است که حتی این علوم نیز دینی هستند.
این پژوهشگر اظهار کرد: از سوی دیگر اگر منابع مستخرج از قرآن و روایات را علوم انسانی اسلامی بدانیم سوال آن است که آیا انسان این علوم و نظریات را پدیده آورده است یا انسان به عنوان یک پدیدآور صرفاً یک استخراج کننده و تبیین کننده است؟
یوسفی مقدم در پایان خاطرنشان کرد: من فکر می کنم آنچه که اکنون تحت عنوان علوم انسانی اسلامی وجود دارند از این بابت که منابع‌شان از دین استخراج شده است با سایر دستاوردهای بشر در این گستره تفاوت دارند. باید توجه داشته باشیم که گاهی اصل نظریه و تمامیت نظریه به انسان اتکاء دارد و یک وقت است که ماکت و مبانی نظریه به انسان اتکا ندارد یعنی دانش انسانی نیست بلکه دانشی است الهی که به وسیله انسان استخراج شده است و این موارد باید مورد بحث قرار بگیرد.
علوم انسانی غربی انسان را خودمختار فرض می کند
بنابر این گزارش، دکتر سید سعید زاهد زاهدانی، دانشیار بخش جامعه شناسی و برنامه ریزی اجتماعی دانشگاه شیراز نیز در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، با اشاره به تاثیر ورود اندیشه ها و افکار وارداتی در عرصه علوم انسانی، اظهار کرد: علوم انسانی غرب، بر اساس مکتب سکولاریسم و هیومنیسم شکل گرفته و معنای این امر آن است که توجهی به اینکه انسان آفریده خداست و باید دستورات پیامبران را اجرا کند تا به سعادت برسد، ندارد.
وی ادامه داد: ما در سیستم زندگی خود در حوزه های مختلف اعم از سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، سعادت را فقط در امور دنیوی جست وجو نمی کنیم و همواره ذیل برنامه زندگی خود مسایل اخروی را در نظر می گیریم و بر اساس همین طرز فکر تلاش می کنیم تا به بهترین صورت ممکن رفتار کنیم و این ممکن نشده است مگر با آموزه های اسلامی و اخلاقی، بنابراین، به کارگیری اندیشه ای که مغایر با این نگرش است منافات اساسی با عقیده دینی دارد و بعضا منجر به مشکلات اجتماعی در جامعه می شود.
زاهدانی تصریح کرد: علوم انسانی غربی این نگاه را قبول ندارد لذا با توجه به مبانی فکری اش انسان را خودمختار فرض می کند، در این سیر فکری وقتی عقل انسان پدیده و موضوعی را مسموم و مضر تشخیص دهد یا به بیان بهتر اندیشه ای را که دریافت کرده مضر بداند از ادامه حرکت در مسیر آن مکتب فکری اجتناب می کند و اگر هم نخواهد اجتناب کند هیچ مانعی سر راه او نیست، لذا در کُنه علوم انسانی غرب، اخلاق به آن معنایی که ما از پیامبران دریافت کرده ایم و در زندگی و اجتماع سعی بر پیاده سازی آن داریم، وجود ندارد.
استاد دانشگاه شیراز گفت: اگر ورود اندیشه های غربی به جامعه بدون فیلتر باشد، چتر حمایتی دین کنار گذاشته می شود و افراد حق خود می دانند که خلاف کنند و اگرنه خیال می کنند چیزی از دست داده اند. بنابراین امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند تاسیس و تولید علوم انسانی اسلامی هستیم.
وی با بیان اینکه پایه های علوم انسانی غربی بر اساس اصالت انسان، لذت جویی و منفعت طلبی است، تصریح کرد: در نتیجه می بینیم که ورود اندیشه غربی و بی توجهی به علوم انسانی اسلامی چه شرایطی را برای ما رقم می زند، انسانی که فقط به فکر منافع خود باشد هرگز نمی تواند در جهت اعتلای جامعه خود گام بردارد.
با وجود پیشینه غنی علوم انسانی اسلامی تولید نکرده ایم
همچنین دکتر علیرضا صدرا، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز در مورد اهمیت علوم انسانی اسلامی گفت: با وجودی که این ظرفیت در کشور ما ایران و در شالکه دین مبین اسلام وجود داشته و دارد با این حال هنوز که هنوز است علوم انسانی اسلامی آنگونه که باید در سطح آکادمیک محقق نشده و این در حالی است که ایرانیان موسس مکاتب بزرگ فلسفی، تاریخی، اجتماعی و انسانی بوده اند و با وجود ضرورتی که در تولید علوم انسانی اسلامی متعالی احساس می شود ولی قدم شایانی نداشته ایم.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه تولید نظریه مثل تولید صنعت است و البته ظریف تر و ضروری تر از آن نیازمند زمینه سازی های مناسب است، تاکید کرد: نهادها و نیروهایی که متولی کار هستند باید استراتژی روشن، یک برنامه و طرح جامع و همه جانبه را در این زمینه در پیش بگیرند. هنوز که هنوز است متاسفانه در ارزیابی های عملی ما کمیت غالب است، اینکه تولید مبانی صورت گیرد از حرف و شعار چندان پیش تر نرفته است و بیشتر تبلیغات داشته ایم و این حالت تشریفاتی و ظاهری شده است.
صدرا تاکید کرد: این در حالی که است که علم به ویژه در عرصه علوم انسانی با عمل گره نخورده است. از سوی دیگر جایی نظریه تولید می شود که مشکل از طریق آن نظریه حل شود. بین علم و عمل ما هماهنگی وجود ندارد.
نظر شما