امامزاده شاهزاده حسین ساری

خبرگزاری شبستان// مازندران

بقعه چهار ضلعی و مسجدی متصل به آن است.سر سازی چوبی با پلور و شیر سرکه در قدیم سفال پوش بوده و در سالیان اخیر پشم سیمان(ایرانیت)شده،بنا را متعلق به دوره قاجاریه مرتبط می سازند،اما اصل بنا متعلق به دوره مرعشیان است.زمین این زیارتگاه حدود هزارو سیصد متر مربع است و دور آن را حصار کشی نموده اند.

اهمیت خاص این بنا مربوط به در ورودی و صندوق کنده کاری و کتیبه دار آن است.در ورودی بنا به ابعاد 206در60سانتی متر است که در سمت شرق مرقد قرار دارد.بر هر لنگه ،قاب مستعطیل بزرگی در وسط و دو پاسار در بالا و پایین آن ایجاد شده است.

بر روی قاب های بزرگ میانی،نقش دو ترنج بزرگ با طرح های گیاهی و بر روی پاسار ها و حاشیه ها و بائو ،کنده کاری هایی در مایه گیاهی و هندسی به اجرا در آمده است.در کتیبه ی این در،بانی و نجار و تاریخ ساخت آن اشاره شده که چنین آمده است:"صاحب الخیرات جناب سیادت مآب سید اسماعیل بن المرحوم فتح الله النجفی عمل حسین بن استاد احمد ساری فی التاریخ رجب المرجب سنه تسعین و ثمانمائه=890 ه.ق"

صندوق بزرگی روی مرقد را پوشانده که به طول 2/38پهنای ان1/20و بلندی 1/80سانتی متر است.این صندوق دارای قابسازی به شیوه ی گره با طرح های شش ضلعی و ستاره های شش پر و نقش ترنج و نگاره های گیاهی و سرانجام،کتیبه های چند است.

آیات قرآنی بسیاری بر روی حاشیه های صندوق کتیبه گردیده که بخشی از آن عبارتند از:در حاشیه بدنه شرقی چنین امده است:"بسم الله الرحمن الرحیم هذا الصندوق المشهد المرقد الاعاظم سلطان حسین و سلطان محمد بن جعفر بن موسی الکاظم بسعی و اهتمام اسماعیل بن فتح الله النجفی الحسینی عمل بن استاد حسین نجار فی التاریخ سنه اربع و تسعین و ثمانمائه =894 ه.ق"

بر بدنه چوبی حاشیه سمت راست از پایین به بالا نیز آیات فراوان قرانی به چشم می خورد.

دری کنده کار شده در شمال بقعه است که پهنای هر لنگه ان بیست و چهار و بلندی آن یک متر و چهل و شش سانتی متر است که قسمتی از بالای لنگه چپ آن شکسته شده است.

در شمال بقعه دری در وسط و دو پنجره مشبک در دو طرف ان است که بر حاشیه سمت چپ پنجره شمال غربی عبارات زیر حک شده است:"فی ظهور حضرت امامزادگان بحق سلطان حسین و سلطان محمد بن موسی الکاظم(ع)فی یوم الخمیس جمادی الاولی سنه اثنی و ثمانمائه=802 ه ق" (1)
 

هیئت cor pusدر سال 1350 ه ش از شاهزاده حسین دیدن کرده اند و درباره آن چنین اظهار کرده اند:

"تزیینات زیبا و ظریف آن نظر بینندگان راجلب می کند.درها و صندوق کنده کاری ها ی ظریف دارد .درهای این امامزاده را حسین بن استاد احمد ساروی در رجب سال 890 ه ق ساخته و صندوق آن را محمد بن استاد حسین در سال 894 ه ق کنده کاری کرده است."

احتمال می رود که این محمد پسر استاد حسین سابق الذکر باشد.چنانکه رابینو اظهار کرده،این استاد حسین کنده کاریهای صندوق "بلند امام"را نزدیک لمراسک در سال 873 ه ق نیز انجام داده است.ممکن است در این گفته باز اشکالی در غلط خواندن دو عدد"سبعین"و "تسعین"پیش آمده باشدو امکان دارد سال 893 به جای 873 ه ق ریالسال دقیقتری باشد.نام پدر که استاد احمد ساری است با نام نجاری که در امامزاده قاسم بابل در سال 888 ه ق کارکرده یکی است و شمس الدین پسر دیگر این استاد،کنده کاریهای صندوق حرم امامزاده عباس ساری را انجام داده است.(2)

ملگنوف فقط نام شاهزاده حسین را جزء امامزاده هاذکر کرده و می نویسد:در محله ی شاهزاده حسین ساری است.(3)

مهجوری نیز از درب و صندوق پرکار بقعه اشاره کرده است:(4)
 

بقعه نسبتا هویت تاریخی خود را حفظ نموده و به جز سفیدکاری های جدار خارجی بقعه و پشم سیمان(ایرانیت)بام و تعویض دربها و دیوارو نرده کشی محوطه حرم،تغییر دیگری نکرده است .چنار بزرگ و مرتفع بقعه در مدخل اصلی واقع شده و تنومند است.
 

در مقابل امامزاده،حسینیه بزرگ و رضویه شاهزاده حسین قرار دارد که در سال 1340 ه ش احداث شده و در سالیان اخیر به طرز با شکوهی بازسازی شده است.

شهرت محلی نسب
با وجود آنکه این دو قبر در سال 802 ه ق کشف و ظاهر شده،معلوم نیست به چه علت ابتدا به فرزندران امام موسی کاظم(ع)شهرت یافته اندو سپس به نوادگان آن حضرت به اسامی محمد و حسین بن جعفر بن موسی(ع)خوانده شده اند.دیدگاهی که این دو سید را از سادات مرعشی می دانند،به طور کلی مردود است،زیرا در همین دوره این دو قبر کشف شده و "اهل البیت ادری من البیت=اهل خانه از داخل خانه بهتر میداند"چگونه می شود این مزار متعلق به مرعشیان باشد،در حالیکه حدود پنجاه سال بیشتر از حکومتشان نگذشته و عامر این قبر نیز خود از سادات مرعشی است،از این رو پذیرش این قول به طور قطع مردود است.
جهت روشن شدن به اظهارات کتیبه صندوق،ناگزیریم مختصری از زندگانی جعفربن موسی(ع)و حسین بن موسی (ع)را بیان نماییم تا بطلان این دو دیدگاه را ثابت کنیم.

جعفر بن موسی(ع)
فرزند دیگر امام موسی کاظم(ع)جعفر نام دارد.کنیه اش ابوالحسن(5)،واز ام ولد(6)به دنیا آمده است.او با هارون و حسن برادر اعیانی (ابوینی)می باشد.(7)به دلیل سکونت او در یکی از روستاهای مکه به نام "خوار"معروف به خواری است.و فرزندانش با عنوان "خواریون"شناخته میشدند.همچنین به فرزندان او "شجریون"نیز می گفتند و این به خاطر سکونت آنها در یکی از روستاهای اطراف مدینه است که در آن درخت زیاد بوده و شغل آنها هم درختکاری و چ.پانی بوده است(8)

درباره خصوصیات دیگر جعفر نوشته اند:وی مرد شجاع و دلاوری بود ،به"سید موسی خالص"شناخته میشد و کسی در حسب و نسب او تردیدی نداشت(9)و از خود هم چهارده فرزند ،شش پسر و هشت دختر به جای گذاشت که عبارتند از:حسناء یا حسنه،عائشه،عباسه،فاطمه الکبری،فاطمه،اسماء،زینب،ام جعفر،حسین،جعفر،محمد الاصغر،عباس و هارون(10)

محد کاظم یمانی ،متوفای قرن نهم هجری ،تعداد فرزندان ذکور وی را نه تن شمرده و سه تای آنها را بر قول دیگران اضافه می نماید که عبارتند از:حسین الااکبر،موسی و حسن(11)و بنا به قول تمامی علمای انساب تداوم نسل وی تنها از سه فرزند او به اسامی ،ابوعلی الحسن الثائر،و ابوالحسن موسی اللحق و حسین اکبر می باشد.(12)اعقاب او در مکه و مدینه و فرع و یمامه و وادی القری و اندک شماری نیز در خراسان و اهواز سکنی داشته اند(13)

به گفته علامه نماری در مستدرکات علم رجال الحدیث ،حسین بن علی بن جعفر بن موسی(ع)که از روات احادیث به شمار میرفته و مردی فقیه و محدث بوده است ار فرزندان او به شمار می رود(14)

علمای انساب از تاریخ و محل وفات او سکوت نموده اند،اما سکونت او در اطراف مکه و لقب او به "خواری"،همه حاکی از عدم مهاجرت او به ایران دارد،تنها دو تن از فرزندان او که تحت تعقیب عمال عباسی بودند در ابتدای قرن چهارم به خراسان مهاجرت داشته اند.(15)ازین رو مدفون بدن جعفر بن موسی (ع)در مکه یا مدینه به دور از حقیقت نیست و از طرفی مدرک معتبری نیز از هجرت او به ایران و وفات وی در ورامین سخن به میان نیامده تا مزار موجود در پیشوای ورامین را از آن دو بدانیم.

کتاب بحرالانساب که با ضعف توام است،مینویسد:علی و حسن و عبدالله و اسماعیل و جعفر پسران موسی الکاظم(ع)با همه اولاد روی به سوی ولایت خراسان هنادند و چون به ساوجبلاغ رسیدند و معاندین بر ایشان تاختند و پس از محاربه آخر الامر حسن بن موسی الکاظم(ع)شهید شدو به بعضی از امامزادگان جراحت رسید و چون شب شد ناگزیر از یکدیگر متفرق شدند و هر یک به طرفی نهادند.عبدالله به "کردرود "رسید.

اهالی آنجا با وی در آویختند و پس از زد و خورد زیاد عبدالله آنقدر از ظالمان کشت که خون بر زمین جاری شد تا آخر الامر هجوم آوردند و آن مظلوم را شهید کردند.جعفربن موسی الکاظم(ع)را نیز در تابع ورامین شهید کردند و گویند از فرزندان و فرزندزادگان وی در ساوجبلاغ و اطراف آن صدنفر شهید شدندو... ."(16)

مشهورترین مزاری که به جعفر بن موسی (ع)منسوب است ،در شهرستان ورامین ،در منطقه ای به نام پیشوا است که در قریه "سناردک"واقع شده و دارای گنبد مرتفع و صحن و سرای وسیع می باشد(18)

ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین می نویسد:جعفربن محمدبن جعفر الیباجه بن الحسن بن علی بن عمرالاشرف بن امام زین العابدین(ع)در جنگی که میان احمد بن عیسی بن علی بن الحسین الاصغر بن امام زین العابدین(ع)و عبدالله بن عزیز فرماندار محمد بن طاهر در ری واقع شده به قتل رسید.(19)

بیهقی نیز تصریح می کند که جعفر بن محمد بن جعفر از اولاد عمر بن علی بن الحسین السجاد (ع)را عبدالله بن عمر،عامل محمد بن طاهر در منطقه سر بالای سناردک به شهادت رساند و قبر او در آنجا است و قاضی شهر ری بر جنازه او نماز گزاردووی هنگام شهادت47سال داشت.(20)محمد تقی تفرش معروف به بدایع نگار نیز همین قول را پذیرفته و چنین می نویسد:جعفربن محمد ...در ری مقتول و در سنادل{سناردک}مدفون شد.(21)

امام فخر رازی و سید عبدالرزاق کمونه و عمیدی نسابه نیز جملگی بر این عقیده اند و لذا به طور قطع مزار کنونی در سناردک،پیشوای ورامین از آن جعفربن محمد حسینی است(22)

همچنین در روستای چاهک سبزوار (23)،و در اراضی بدی خیل حومه کجور نوشهر (24)و در آخر هشتگرد،در بین راه کرج و قزوین(25)مزاراتی وجود دارند که اهالی آنجا معتقدند وی جعفربن موسی(ع)است که هیچ کدام انان اصلی ندارند،(26)و سادات دیگری در آنجا مدیون می باشند.

بقعه ای در حوالی قریه راهجرد در کنار راه قم به اراک وجود دارد که نزد اهلی به "شاهزاده جعفربن امام کاظم"مشهور است بنای این بقعه از آثار قرن ششم و یا هفتم هجری می باشد.شخصیت مدفون در این بقعه به احتمال زیاد از احفاد امام موسی کاظم (ع)است و انتساب آن به جعفربنموسی فاقداعتبار است.(27)بنابراین معلوم شد که فرزندان جعفربن موسی به طبرستان مهاجرت ننموده و هیچ دلیل مبنی بر دفن محمد و حسین بن جعفر بن امام موسی(ع)در این در دست نیست.

حسین بن موسی(ع)
یکی دیگر از فرزندان امام موسی کاظم(ع)حسین نام داشت که مکنی به ابو عبدالله و سیدی و بزرگوار و از محدثین بزرگ شیعه به شمار می آید.متاسفانه در منابع موجود،چهره شفافی از او به نمایش نمی گذارند واز کیفیت زندگانی ،همسر و تعداد فرزندان او خبر دقیقی در دست نیست،جز اینکه در مکتب رجالی شیعه ،چندین روایت از او نقل شده که به جهت اهمیت موضوع و به خاطر وجود نشانه هایی از عدم مهاجرت او به ایران ،چند روایت او را ذکر می کنیم:

1.گردش روزگار:(28)حسین بن موسی(ع)گوید:ما گروهی از جوانان بنی هاشم در اطراف برادرم امام رضا(ع)جمع شده بودیم ،جعفربن عمر علوی (29)ازمقابل ما عبور کرد و چون هیبت زیادی داشت،ما به همدیگر نگاه کردیم و خنده ای سر دادیم!(30)ولی امام رضا(ع)فرمود:به زودی همین مرد را مشاهده خواهید کرد که به پیروان و ثروت فراوانی خواهد رسید!حدود یک ماه از آن تاریخ سپری نشده بود که همان مرد استاندار مدینه شد و وضعیتش دگرگون گشت و از کنارمان گذشت درحالی که خدمتگزاران و همراهانی داشت.(31)

2.نیکوترین عمو:از امام جواد (ع)(در دوران کودکی )سوال شد که کدام یک از عموهایت بیشتر در حقت نیکی و محبت دارد؟آن حضرت فرمود:حسین.حضرت رضا(ع)(پس از شنیدن جواب فرزندش )فرمود:به خدا قسم راست می گوید.حسین ،نسبت به او خوش رفتارترین و خیر خواه ترین عموبوده است.(32)

3.فضیلت غسل جمعه:یکی از مستحبات موکد،غسل جمعه است که قبل از ظهر جمعه انجام می شود ،امام با توجه به فضیلت آن اگر کسی نتواند در روز جمعه قبل از ظهر این غسل را انجام دهد ،می تواند در روز پنجشنبه یا شنبه به نیت غسل جمعه غسل نماید.
حسین بن موسی (ع)از مادرش(و مادر احمد بن موسی)(33)نقل می کند که ما به همراهی امام کاظم (ع)در بیابانی بودیم .قصدمان رفتن به بغداد بود ،آن حضرت در روز پنجشنبه ما را فرمان داد که غسل جمعه نمایم،زیرا فردا آب کم خواهد بود آن گاه ما روز پنجشنبه به قصد روز جمعه غسل نمودیم.(34)

اختلاف در مرقد حسین
مورخان با مدرکی ضعیف چنین تصور نموده اند که حسین بن موسی (ع)به شهر های شیراز،بهبهان،طبس،قزوین،کوفه،چوپار کرمان مهاجرت نموده است،آنان بدون توجه به مزارات هم نام او در ایران،سعی دارند که مزار منطقه ای را به نام فرزند بلافصل امام هفتم(ع)ثبت نمایند.این در حالی است که طبق روایت اخیر،حسین بن موسی(ع)از اصحاب برادر زاده اش در مدینه بوده و اصولا در زمان امامت امام جواد(ع)در قید حیات بوده،بنابراین چگونه ممکن است که در سال دویست و دو به همراه برادر خود شاه چراغ احمدبن موسی (ع)به شیراز مهاجرت و قولی در شیراز شهید و یا به جوپار مخفی و متواری شده یا در ساری و طبس دفن شده باشد.

شخصیت مدفون در این بقعه
علامه نسابه مهدی تفرشی درباره خفته در مزار امامزاده حسین شهر ساری می نویسد:
"حسین بن احمد بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن عبالله بن امام زین العابدین(ملقب به کوکبی در سال دویست و پنجاه و هشت در طبرستان مقتول و با عبیدالله بن علی بن حسین بن جعفر بن عبدالله بن حسین بن امام زین العابدین(ع)در یک جا مدفونند."(35)به طور حتم منظور از گفتار تفرشی اشاره به این بقعه در شهر ساری است.

قدیمی ترین سندی که از شهادت این دو سید بزرگوار خبر داده،علامه نسابه شیخ ابونصربخاری ،متوفای 341 ه ق است که می نویسد: "در ایام حکومت حسن بن زید داعی ،جماعتی از بزرگان علماء و اشراف و سادات علویه به قتل رسیدند که از آن هاست:حسین کوکبی بن احمد بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن عبدالله بن امام زین العابدین(ع)که مادرش فاطمه دختر جعفربن اسماعیل بن محمد الباقر(ع)بود که رسول خدا(ص)نامش را ده بار بر سر زبان ها آورده است.دومین شخص عبیدالله بن علی بن حسین بن جعفربن عبدالله بن حسین اصغر بن امام سجاد(ع)است.

ایشان از جانب داعی حکومت قزوین و زنجان و ابهر داشتند،هنگامی که موسی بن بغا به عزم آزادی این سه شهر مامور شد و با لشگری مجهز به آنجاتاخت،ایشان نیروی مقاومت نداشتند و به طبرستان گریختند،داعی به خیانت آن دو را روز شنبه دو روز مانده به رمضان سال 258 ه ق خواست و در برکه آب غرق ساخت تا جان دادند آنگاه جسد ایشان را در سردابی افکند.هنگامی که یعقوب بن لیث صفار به طبرستان آمد و داعی به دیلم گریخت ،جسد ایشان را از سرداب برآورد و به خاک سپرد.

منابع:
1 - دایرة المعارف تشیع 3 : 385 ، بناهای آرامگاهی :158. از استرآباد 4: 535 -537.
2 - تاریخ مازندران 2: 341.
3 - سفرنامه ملکنوف : 93 ، از آستارا تا استرآباد 4 : 538.
4 - از آستارا تا استرآباد 4 : 537-538.
5 - تحفتة الازهار و زلال الانهار 3 : 200 ،مناهل الضرب : 567 ،حیاة الامام موسی کاظم(ع) 2 : 372.
6 - ارشاد 2 : 244 ،التذکرة :132 ، الکواکب المشرفه 1 : 388 ، لباب الانساب 1: 394،الاصیلی: 192.
7 - تحفة العالم 2: 33.
8 - بحارالانوار 48: 283، حیاة الامام موسی بن جعفر 2: 417،سراج الانساب: 83،مناهل الضرب: 488.
9 - سر سلسلة العلویه: 37، معالم الانساب الطالبین: 142.
10 - المجدی: 110، التذکرة: 132، مشجرالکشاف 1: 150.
11 - النفحة العنبریه: 96 - 97.
12 - تهذیب الانساب: 161، المجدی: 110 - 111،الشجرة المبارکة: 93، الفخری: 18،التذکرة: 132، تحفة الازهار 3: 200، الاصیلی: 192 - 193،جامع الانساب: 98 - 107، الفصول الفخریه: 140، عمدة الطالب: 225.
13 - همان.
14 - مستدرکات علم رجال الحدیث 2: 227، بحارالانوار 46 : 317.
15 - المجدی: 111، النفحة العنبریة: 97.
16 - بحرالانساب یا ریاض الانساب: 158.
17 - ورامین در قلمرو هنر و اندیشه: 41.
18 - آشنایی با سلاله پاکان جعفربن موسی(ع) 10 - 92،جغرافیای تاریخی ورامین: 68 - 57، دایرةالمعارف تشیع 2: 419، تاریخ اجتماعی ورامین: 140 - 151، بناهای آرامگاهی: 111.
19 - مقاتل الطالبین: 382.
20 - لباب الانساب: 417.
21 - بدایع الانساب: 14.
22 - الشجرةالمبارکة: 125، آرامگاه های خاندان پاک پیامبر(ص): 131، مشجرالکشاف 2: 186، منتقله الطالبیه: 162.
23 - آثار باستانی و معماری بقاع متبرکه اطراف شهرستان سبزوار و اسفراین: 19 - 18، بناهای آرامگاهی: 110.
24 - دایرةالمعارف تشیع 2: 418، از آستارا تا استرآباد 3: 178، بناهای آرامگاهی: 110.
25 - مزارات خراسان 2: 386.
26 - همان 2: 386 به بعد.
27 - گنجینه آثار قم 2: 211.
28 - این روایت نشان میدهد که حسین از اصحاب برادرش امام رضا(ع) بوده و در مدینه سکونت داشته است.
29 - جعفربن محمد بن عمر بن حسن بن عمر الاشرف بن امام سجاد(ع)
30 - در برخی از منابع، قیافه بد جعفر باعث خنده جوانان بنی هاشم نوشته شده است.
31.بحارالانوار 49: 221، کشف الغمه 3: 153، حیاةالامام موسی بن جعفر(ع) 2: 418.
32 - حیاة الامام موسی بن جعفر(ع) 2: 418.
33 - این روایت معلوم می کند که مادر حسین و احمد شاه چراغ، ام احمد نام داشته است.
34 - تهذیب الاحکام 1: 366.
35-بدایع الانساب:24.

پایان پیام/