علم های عزا در بیرجند به اهتزاز در ‌می ‌آیند/ تکایا آماده استقبال از عزاداران حسینی

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ «محرم» یادآور بزرگترین حماسه ظلم ستیزی و آزادی در تاریخ بشریت است. «محرم» با نام زیبا و بزرگی به نام «حسین (علیه السلام)» پیوند خورده است و امام حسین (علیه السلام) ترجمان زیبای با آزادگی، وفاداری، ایستادگی،‌ شهامت و شهادت است که مظلومانه در راه دین و عقیده خود ایستاد.

مراسم علم بندان یکی از آیین سنتی عزاداری خراسان جنوبی در ماه محرم است که در برخی مناطق استان در غروب آخرین روز ماه ذی الحجه انجام می شود که نشانه شروع مراسم ماه محرم است.

در این آیین، مردم در آخرین روز از ذی الحجه و در آستانه ماه محرم با حضور در مساجد و تکایا با برگزاری علم بندان، خود را برای برپایی مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان، حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) آماده می کنند.

علم ها اغلب بانی و علم چی دارند که این شغل بطور موروثی به آنها منتقل شده و در برخی مناطق بانیان، علم ها را در خانه هایشان به اتفاق اقوام بسته و برای بقیه مراسم به مسجد و یا محل تجمع مردم می آورند. گروهی هم مراسم علم بندان را در مسجد انجام می دهند و برای این کار روز قبل از مراسم پارچه های علم را می شویند.

روز علم بندان مردم را به وسیله «چاووشی خوانی» یا اعلام از بلندگو و یا شیپور زدن آگاه می کنند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل، لباس، دستمال ها، پارچه ها و توغ علم را می بندند و در حین این کار اسپند دود می کنند و فردی چاووشی می خواند و دیگران صلوات می فرستند. پس از علم بستن، علم ها را به قبرستان می برند و دور قبرستان چرخانده و برای اهل قبور فاتحه می خوانند و در برخی روستاها، علم ها را به دور روستا می چرخانند.

در گذشته در شهر بیرجند یک روز قبل از محرم، علم ها توسط تعدادی از سادات در خانه بسته می شد و به مسجد عاشورا می آوردند و پس از روضه خوانی علم ها را پای منبر می بردند که در اصطلاح به آن «به تخت بردن علم» گفته می شد.

پس از جمع شدن علم ها نوحه خوانده می شود وقتی نوحه خوان مصرع «یک سو علم ها بسته شد» را می خواند، علم چی ها همه با هم سنگی به ته علم زده و سنگ ها را به پای منبر می برند. مردم علم ها را به نشانه یادآوری ورود اهل بیت امام حسین (علیه السلام) به کربلا و برپایی علم هایشان در صحرای کربلا می بندند.

نامگذاری علم‌ها به نام ائمه اطهار

هرکدام از این علم‌ها به نام یکی از ائمه اطهار (علیهم السلام) نامگذاری شده و به این ترتیب ۱۲ علم به نام ۱۲ امام و ۲ علم نیز به نام حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و حضرت ابوالفضل العباس نامگذاری می شود.

از روز چهارم تا عصر عاشورا علم‌ها بر دوش علم گردان در روستا‌ها و کوچه‌ها حمل شده و برای سلامتی اعضا خانواده و آمرزش درگذشتگان فاتحه سر می‌دهند. در شهر بیرجند نیز مراسم علم بندان در شب نخست ماه محرم در محل هیئت محبان الزهرا (سلام الله علیها) و مسجد عاشورا برگزار می‌شود.

این مراسم با حضور تعدادی از سادات که به سادات علم دار معروف هستند برگزار شده و این سادات هستند که باید علم‌ها را بر دوش خود حمل کنند.

مراسم با روضه خوانی در محل هیئت حسینی شهر آغاز شده و بعد از آن همراه با نوای چاوشی علم‌ها توسط سادات بسته می‌شوند. بعد از آن علم گردان‌ها به سمت هیئت فاطیمه و هیئت محبان الزهرا (سلام الله علیها) حرکت می‌کنند. در مسیر نیز علم گردان‌ها، علم‌های هیئت‌های دیگر را به همراه سادات‌‌ همان هیئت می‌بندند.

پس از بستن علم یکی از سادات آن را برداشته و دور حسینیه می‌چرخاند، سپس در اطراف علم مراسم سینه زنی سنتی حسن- حسین برگزار شده و در انتها علم‌ها در جای ویژه نصب می‌شوند.

در برخی نقاط استان، در زمان علم بندان اگر فصل سیب تازه یا انار باشد، سیب و یا اناری را به علم می بندد و اگر فصل آنها نباشد پارچه‌ای را به جای سیب و یا انار در داخل یکی از دستمال‌های علم گره می زنند.

برگزاری مراسم علم بندان در هیات محبان الزهرا (س) و مسجد عاشورای بیرجند

غلامرضا عباسی مقدم رئیس شورای هیئت های مذهبی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار شبستان در بیرجند اظهار داشت: مراسم علم بندان، ساعت ۱۴:۴۰ یک روز مانده به شروع ماه محرم در هیات محبان الزهرا (سلام الله علیها) بیرجند و مسجد عاشورا و با شرکت پرشور مردم برگزار می شود.

وی با اشاره به اینکه جلسات عزاداری نیز از شب اول ماه محرم در سطح مساجد و حسینیه ها و تکایا آغاز می شود،‌گفت: آغاز حرکت هیئت های عزاداری در سطح شهر بیرجند از هشتم لغایت ظهر ۱۱ محرم است.

عباسی مقدم با بیان اینکه هیئت های مذهبی در روز عاشورا، از مسیرهای تعیین شده به سمت قتلگاه حرکت می کنند، ادامه داد: طبق هماهنگی قبلی،‌ نماز ظهر عاشورا با شرکت باشکوه عزاداران در محل قتلگاه اقامه خواهد شد.

برگزاری علم بندان همزمان با ورود اهل بیت به کربلا

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی نیز در توضیح این آیین استان گفت: مراسم علم بندان یا عقد علم از روز اول محرم تا روز تاسوعا در شهرهای مختلف استان برگزار می شود و علت آن را ورود اهل بیت(علیهم السلام) به کربلا ذکر کرده اند.

حسن رمضانی علم را مهمترین وسیله در مراسم سوگواری محرم دانست و اظهار کرد: در شهرستان های مختلف خراسان جنوبی هر علم را نمادی از شخصیت های امام حسین (علیه السلام) می دانند.

وی افزود: هرعلم یک بانی یا علمچی دارد و از گذشته حمل علم از پدربزرگ به پسر بزرگ تر خانواده به ارث رسیده است.

این مقام مسئول تصریح کرد: علم را با پارچه های نذری مردم تزئین می کنند و از دیگر قسمت های علم می توان به پنجه، قپه و سرتوغ اشاره کرد.

وی افزود: پنجه نوعی طوق پنجه شکل است و معمولا روی علم حضرت عباس(علیه السلام) نصب می شود و یادآور دست بریده آن حضرت است.

وی بیان کرد: قپه مانند یک توپ فلزی است و بالای یک نوک باریک تعبیه شده، بعضی علم ها دو قپه کوچک و بزرگ دارند که قپه بزرگ زیر و قپه کوچک روی آن قرار دارد.

به گفته رمضانی،سرطوق نیز نیزه شکل و طرح های گوناگونی دارد.

وی ادامه داد: علم ها را بعدازظهر روز عاشورا پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) قتل می کنند یعنی مانند کشته های کربلا، علم ها را برهنه کرده و مقدس می دانند.

وی با بیان اینکه علم برای مردم خراسان جنوبی مقدس است، گفت: کسانی که مریض دارند برای تبرک روی توغ علم آب می ریزند و آن را به مریض می دهند تا شفا یابد.

گفتنی است، مراسم علم بندان به شماره 628 سال 91 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.