واقعیت بتن ریزی در خنداب و ماجرای جالب نیاز آمریکا به آب سنگین

به گزارش سرویس دیگر رسانه های خبرگزاری شبستان، هادی محمدی در خراسان نوشت: 300 کیلومتر بالاتر از سایت نطنز وقتی از بزرگراه اراک به خرم آباد وارد یک جاده فرعی می شوی که شما را به شهرستان خنداب در 80 کیلومتری شمال غرب اراک می رساند، فضایی سرسبز با باغ هایی مملو از درختان میوه خودنمایی می کند. کارخانه آب سنگین در این منطقه قرار دارد و قرارشده با توجه به مجاورتش با این شهر از این پس «خنداب» نامیده شود. در نگاه اول شباهت زیادی به مجتمع های پتروشیمی یا پالایشگاه های نفت دارد با این تفاوت که در آن جا طلای سیاهی که تصفیه می کنند، حداکثر لیتری 30 سنت ارزش دارد و این جا طلای زلالی به نام آب سنگین به دست می آید که حداقل 300 دلار در هر لیتر قیمت گذاری می شود. شگفتی آن جاست که کیفیت 20 تن محصول آب سنگین این کارخانه که زمانی دشمنان قسم خورده ما خواهان تعطیلی اش به بهانه های واهی بودند، حالا در پیشرفته ترین آزمایشگاه آمریکا تایید شده است و خود نیز 32 تن را از ایران آن هم با دلارشان که مدعی تحریمش هستند، خریداری کردند. ضمن این که هم اکنون 9 کشور از جمله اروپایی ها در صف ایستاده اند تا محصول کیمیا گری ایرانی را بخرند. آن چه می خوانید گزارش بازدید خبرنگار خراسان از مجتمع آب سنگین و راکتور خنداب است.
خیالی راحت برای داشتن راکتور آب سنگین
وقتی شما برنامه ساخت راکتور آب سنگین داری نکته مهم این است که اگر آب سنگین این راکتور تامین نشود، چه باید کرد؟ در دنیایی که آمریکا به نزدیک‌ترین متحدش یعنی رژیم صهیونیستی تنها 25 کیلوگرم آب سنگین در سال می‌دهد، تامین 90 تن آب سنگین برای تپش قلب راکتور خنداب کار غیرممکنی است اما آینده‌اندیشی مسئولان کشورمان از یک سو و تلاش و مجاهدت خاموش دانشمندان این عرصه از سوی دیگر باعث شد تا قبل از اتمام کار ساخت راکتور قدیمی آب سنگین اراک، تاسیسات تولید آب سنگین در همان منطقه خنداب اراک شروع به کار کند و خیالمان از داشتن آب سنگین برای راکتور راحت شود. در حقیقت ایران به عنوان نهمین کشور تولیدکننده آب سنگین در دنیا به این محصول رسید و حتی توانست بیش از ظرفیت تعریف شده ابتدای کار - 16تن - امروز به میزان 20 تن تولید آب سنگین با غنای 99.88درصد در سال برسد.
قوانین سخت گیرانه آمریکا در زمینه صادرات آب سنگین
طبق گفته مدیر مجتمع آب سنگین، درآمریکا قوانینی به نام NRC وجود دارد که کشورها را از حیث دسترسی به آب سنگین به سه دسته تقسیم کرده است؛ دسته اول کشورهایی هستند که شرکت‌های آمریکایی اجازه صادرات آب سنگین به آن‌ها را ندارند مثل ایران، عراق، کره شمالی و سوریه. کشورهای دسته دوم آن‌هایی هستند که شرکت‌های آمریکایی در سال مجوز صادرات 25 کیلوگرم آب سنگین به آن‌ها را دارند مثل هند، میانمار، افغانستان، رژیم صهیونیستی و درکشورهای دسته سوم که سخت‌گیری کمتری درباره آن‌ها وجود دارد، حداکثر میزان صادرات آب سنگین یک تن در سال است و این درحالی است که ایران به تنهایی سالی 20تن آب سنگین تولید می کند.
2.5 لیتر آب سنگین از 100 هزار لیتر آب معمولی
در انتهای خط تولید آب سنگین از 100 هزار لیتر آب معمولی در ساعت، ورودی تنها 2.5 لیتر آب سنگین به ما می‌دهد که می توان گفت همان کره گرفتن از آب است. سال گذشته محصول آب سنگین جمهوری اسلامی ایران در آزمایشگاه بسیار معتبر ساوان ریور آمریکا تایید شد و بعد از آن بود که برای اولین بار شاهد صادرات این محصول راهبردی آن هم به میزان چشمگیر 32 تن به آمریکا بودیم و در پی آن روسیه نیز 38 تن آب سنگین ما را خرید تا هم بتوانیم محصول خود را صادر کنیم و به تایید کشورهای پیشرفته برسانیم و هم طبق ماده 14 برجام سقف 130 تن آب سنگین را حفظ کنیم.
خرید جالب آمریکا از ایران
مدیر مجتمع آب سنگین به نکته جالبی از رفتار دوگانه آمریکایی ها در قبال آب سنگین ایران اشاره می کند و می گوید: روزگاری ایالات متحده یکی از شروط مذاکراتی خود را تعطیلی آب سنگین اراک گذاشته بود اما جالب است بدانید آمریکا در دوره ای نیاز به آب سنگین برای آزمایشگاه اوکریچ خود داشته اما هر محصولی را در دنیا تست کرده مناسب نبوده است بنابراین دست به دامان کارخانه ایران می شود و سرانجام با آزمایش آب سنگین ایران با دستگاه های بسیار پیشرفته تایید می کند که این محصول فوق خالص بوده و می خرد. علت این است که کارخانه ما بسیار جوان و در مقایسه با کارخانه های دیگر به روزتر است همچنین خلوص آب سنگین تولیدی ایران از 75/99 تا 99/99 بوده و مواداولیه بهتر، کنترل های دقیق تر و روش ذخیره سازی بهتر باعث کیفیت بالای آب سنگین ایران شده است به گونه ای که صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی آن را بهترین آب سنگین دنیا می داند.
اکسیژن 18 ، محصولی گران تر از طلا
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای مجتمع آب سنگین اراک تولید اکسیژن 18 است. برای تشخیص سرطان، دستگاه‌های مختلفی وجود دارد اما دنیا به سمت دستگاه PET حرکت کرده است که این دستگاه می‌تواند برای تشخیص و پیشروی سرطان و شناسایی و تاثیر بافت‌های سرطانی استفاده شود. در کشور ما چهار دستگاه از این نوع وجود دارد و برنامه‌ریزی شده تا به 50 دستگاه برسیم.
شمارش معکوس برای بازطراحی راکتور مدرن
چند متر آن طرف تر از تاسیسات آب سنگین وقتی سرت را می چرخانی، گنبد زیبا و برافراشته راکتور آب سنگین در زیر آفتاب درخشان تابستان خودنمایی می کند. این جا مهم ترین سازه هسته ای روی زمین کشورمان به نام راکتور تحقیقاتی آب سنگین خنداب قرار دارد. همانی که برندی برای راکتور سازی ایرانیان به شمار می رود و دشمن سودای با خاک یکسان کردن آن را در سر داشت اما امروز با حسی آمیخته از غرور در برابرش ایستاده ای و لحظه شماری می کنی تا راکتوری مدرن که در دنیا کم نظیر خواهد بود، گرهی از مشکلات فنی و پزشکی و صنعتی کشور عزیزمان باز کند.
راکتور اراک محور چالش های دیپلماتیک
روزگاری در چاله راکتور و زیر آن گنبد تاریخ ساز با قلب راکتور قدیمی عکس یادگاری گرفتم و امروز از آن تاسیسات عظیم و از آن قلب راکتور که تا تپیدنش اگر به تایید سازمان های ایمنی هسته ای می رسید و اگر می توانستیم سوختش را بسازیم و با موفقیت تست کنیم حدود دو سال فاصله داشتیم، همه چیز باقی مانده به جز یک بخش از سه قسمت قلب راکتور به نام «کالندریا» که درون بخش های سوخت گذاری و مواد گذاری اش سیمان ریخته اند. قسمتی که همه حاشیه سازی ها هم بر سر آن بوده است. اخبار نادرست در حالی از قلب راکتور اراک منتشر می شد که همین تاسیسات فعلی، حدود 80 درصد ساختمان و راکتوری را که در آینده ساخته خواهد شد، تشکیل می دهد و در قلب راکتور نیز یک بخش بدون تغییر و یک بخش با اندکی تغییر استفاده خواهد شد. راکتوری که برخلاف قبلی که طراحی های اولیه آن چینی بود، طراحی و ساختش تمام ایرانی و بومی است و می تواند بسیاری از نیازهای حیاتی و راهبردی ما را پاسخ دهد. راکتور آب سنگین خنداب همان جایی است که هزاران کیلومتر دورتر در قلب اروپا بر سر آن جدال بود و نبود گنج هسته‌ای‌اش، ساعت‌ها وزیران خارجه کشورهای قدرتمند دنیا را به چالش کشیده بود تا راهی برای تفاهم بر سر آن بیابند؛ همان جایی که غربی‌ها با ادعاهای واهی خود از آن به عنوان یک تهدید یاد می‌کردند اما ایرانیان آن را به نمادی از خودباوری و تیزهوشی تبدیل کردند و این افتخار کشور به صورت یک راکتور آب سنگین باقی ماند.
چرا راکتور آب سنگین حساسیت برانگیز است؟
در دنیای امروز بیشتر کشورهایی که خارج از نظارت آژانس بمب اتمی ساخته اند با استفاده از پلوتونیوم حاصل از راکتورهای آب سنگین بوده است و همین موضوع یکی از ادعاهای غرب راجع به برنامه هسته ای ایران بود. در حالی که اگر چه راکتور قدیمی ایران حدود هشت کیلو پلوتونیوم در سال تولید می کرد اما رهبر انقلاب ساخت سلاح هسته ای را حرام اعلام کردند بنابراین ایران به دنبال بهره برداری های صلح آمیز بوده و هست. در واقع نیت ما از راکتور آب سنگین تولید رادیو دارو و رادیو ایزوتوپ‌های صنعتی و کشاورزی و تحقیقاتی و نوترون درمانی است. کسانی که تومور مغزی دارند اگر بخواهند از طریق اشعه ایکس یا گاما عمل کنند امکان‌پذیر نیست بنابراین از نوترون‌درمانی استفاده می‌کنند یعنی نوترون تولیدی در راکتور را در مغز کسانی که تومور دارند متمرکز و با بمباران نوترونی درمان می‌کنند.
آنچه در اراک بتن شده چیست؟
طبق ماده دوم از پیوست اول برجام قرار شد ایران ضمن توقف کار در راکتور قبلی، کالندریای (Calandria) راکتور را خارج و ضمن نگهداری در ایران تمام منافذ و ورودی های آن را پر کند. به طور ساده باید گفت قلب راکتور قدیمی اراک از سه قسمت به نام های «آپرپارت» که رویه بالایی قلب را تشکیل می دهد، «کالندریا» که داخل قلب است و میله های سوخت و موادی که قرار است پرتو دهی شود در آن جای می گیرند و پوسته قلب که «برینگ» نام دارد شکل گرفته بود و طبق ماده دوم برجام ، تنها «کالندریا» خارج و بتن ریزی شده است و دو قسمت دیگر به همراه ساختمان و تاسیسات جانبی تقریبا بدون تغییر در راکتور جدید استفاده می شوند. طبق گفته کمالوندی آمریکایی ها اصرار داشتند که کالندریا یا خارج یا تکه تکه شود که با مخالفت مذاکره کنندگان کشورمان، این مخزن در ایران باقی ماند و راه های ورودی آن با بتن مسدود شد. موضوع بتن ریزی در کالندریای قلب راکتور اراک از جمله حاشیه ساز ترین مسائل در صنعت هسته ای به شمار می رود به گونه ای که برخی منتقدان به شدت روی این موضوع کار کردند تا جایی که حسینیان نماینده مجلس نهم صالحی را تهدید به دفن در زیر سیمان های راکتور اراک کرد و برخی نیز ماله طلایی را به عراقچی اهدا کردند. حتی در یک تصویر که با نرم افزار فتوشاپ طراحی شد دو نفر با فرغون و بتن میکسر در حال ریختن سیمان در محلی (گودالی) هستند که قلب راکتور در آن قرار می گیرد.
حس خوب ساخت یک راکتور ایرانی
پس از توضیحات مقدماتی مسئولان و کارشناسان، گروه خبرنگاران راهی بازدید از قلب راکتوری شدند که دو سال است از بتن کردن آن می شنوند و برای من که چند روز قبل از امضای برجام این محل را دیده بودم هیجان بیشتری داشت تا تفاوت را شاهد باشم. با گذاشتن کلاه ایمنی، وارد ساختمان راکتور و در واقع زیر آن گنبد زیبای سفید رنگی که از دور دیده بودم شدیم. حس خوبی است وقتی در کشورت دو راکتور آمریکایی ساز تهران و روسی ساز بوشهر را دیده باشی و حالا در برابر راکتوری ایستاده ای که ایرانی ساز است و دستان هنرمند و هوش بالای ایرانی چنین اثر فناورانه‌ای را خلق کرده است. از در بزرگ آهنی و سبز رنگ که البته در موقت ساختمان است گذر کردیم و من سعی کردم به سرعت خود را بالای چاله راکتور برسانم تا ببینم چه بر سر قلب راکتور قبلی آمده است. این چاله در میانه ساختمان و درست زیر هسته مرکزی گنبد وجود دارد. قلب راکتور قدیمی، استوانه‌ای بزرگ از جنس استیل بود که درون این چاله قرار گرفته بود اما امروز از آن استوانه بزرگ پوسته اش باقی مانده و کالندریای درونش دیگر نیست و این (کالندریا) همان بخش کوچکی است که محفظه هایش را با بتن پر کرده اند و برخلاف آن چه دوستان منتقد مطرح می کنند نه تنها چاله راکتور از بتن پر نشده بلکه به نوعی حتی نمی توان گفت که قلب راکتور هم بتن اندود شده است، کالندریای معروف نیز که داخل محافظ آن بتن ریخته شده را در مکانی در همین سایت آژانس پلمب کرده اند و ما نتوانستیم آن را ببینیم. این درحالی است که در تصاویری که از سیمان اندود شدن راکتور اراک منتشر شده بود، آن چه دیده می شد این بود که درون این چاله سیمان ریخته شده است اما برخلاف این تصویر سازی دروغ، چاله محل قرار گیری قلب، اکنون خالی است و منتظر قلب بعدی.
ساخت یک راکتور آب سنگین کم نظیر در دنیا
با توافق برجام یک تحول بزرگ در عرصه راکتور آب سنگین اراک شکل گرفت و قرار شد تا با مشارکت کشورهای 1+5 و با محوریت و اجرای ایران، راکتوری مدرن با قابلیت های بسیار بیشتر و بهتر ساخته شود. مدیر جدید راکتور خنداب نیز تاکید دارد طراحی مفهومی راکتور جدید، هفتم خرداد سال گذشته با شش هزار نفر ساعت کار توسط 60 نفر از متخصصان ایرانی در 18 روز تهیه و همچنین مدارک مورد نیاز بازطراحی پایه با صرف 150 هزار نفر ساعت تا انتهای خرداد امسال تدوین شد و برای بهره برداری از دانش فنی و تجارب بین المللی و ارتقای ایمنی راکتور و صحه گذاری بر طراحی مفهومی راکتور، این طراحی ها تاکنون به تایید طرف چینی رسیده و از مرداد امسال کار طراحی تفضیلی آغاز شده است.
بازگشت پذیری راکتور خنداب
پایان‌بخش بازدید، پاسخ یکی از دانشمندان هسته‌ای و دست‌ اندرکار راکتور خنداب درباره این است که اگر برجام به هم بخورد ایران چه می‌کند؟ با اعتماد به نفس خاصی پاسخ می دهد: نباید فراموش کرد که متخصصان سازمان انرژی اتمی یک بار کالندریای راکتور را ساخته اند و نقشه آن را در اختیار دارند و اگر قرار باشد به عقب برگردیم یک تا یک سال و نیم زمان می برد تا به راکتور قبلی برگردیم هر چند نباید فراموش کرد فناوری راکتور قبلی مربوط به 40 تا 50 سال قبل است.بازطراحی راکتور خنداب با طرح ایرانی و با مدیریت دانشمندان و متخصصان کشورمان انجام می‌شود و ناگفته پیدا و قابل پیش‌بینی است که آن دستان هنرمند و آن ذهن خلاقی که چنین راکتور منحصر به فردی را ساخته و طرح جدید را با تایید نهادهای بین المللی مطرح کرده است، قطعا در ساخت راکتور مدرن و پیشرفته آینده که دو اقدام مهم و حیاتی برای ایران یعنی آزمایش سوخت و تولید ایزوتوپ‌های بیشتر را انجام می دهد نیز موفق خواهد بود و ان‌شاءا... ما چند سال بعد که به گفته مسئولان کمتر از پنج سال خواهد بود با افتخار راکتوری خواهیم داشت که چندین برابر راکتور فعلی فواید و کارایی برای ایران عزیز به همراه می آورد.