فقدان دردمندانی چون آیت الله طالقانی بین جامعه وقرآن فاصله انداخته است

خبرگزاری شبستان: پرداخت به ابعاد اثرگذار شخصیت های مبارز و انقلابی در توسعه فرهنگ دینی قرآنی علی رغم مبارزات گسترده علیه طاغوت و سپری کردن سال های طولانی در زندان های رژیم پهلوی ضرورتی انکارناپذیر است، از جمله این شخصیت ها مرحوم آیت الله سیدمحمود طالقانی است که نه تنها در روند پیروزی انقلاب اسلامی نقشی بی بدیل ایفا کرد بلکه در تبیین آموزه های دینی نیز از جایگاهی رفیع برخوردار است از این رو شبستان (خبرگزاری دین، فرهنگ، اندیشه) همزمان با سالروز رحلت این شخصیت بزرگ اسلام و انقلاب به تبیین اندیشه های تفسیری او در گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل میبدی، عضو مجمع پژوهشگران حوزه علمیه قم پرداخته است، آنچه می خوانید مشروح این گفت و گو است:

ویژگی های تفسیر مرحوم آیت الله طالقانی چیست که او را از سایر مفسران متمایز می کند؟
مرحوم طالقانی در کتاب پرتویی از قرآن معتقد به ارایه تفسیر نبود. تفسیر وی منطبق با مباحث روز جامعه بود و علی‌رغم سایر تفاسیر موجود رجوع چندانی به منابع تفسیری نداشت، البته ممکن است این به دلیل زندانی بودن وی در دوران طاغوت باشد. گسست‌گرایی از گذشته در این کتاب به خوبی مشهود است چرا که در تفاسیر دیگر همچون مجمع‌البیان یا تفسیر المیزان عنوان تفسیر در کتاب حتما قید شده اما این کتاب "پرتویی از قرآن" نام گرفته و عنوان تفسیر را برای خود برنگزیده است. علاوه بر این روش‌شناسی وی به گونه‌ای است که می‌کوشد قرآن را به متن زندگی مردم وارد کرده و آن را با زندگی روزمره عموم مردم پیوند دهد یعنی نسخه‌ پیچیدن برای شفای آلام مردم با قرآن. او در حقیقت میان واقعیات اجتماعی با قرآن نوعی رابطه دیالتیکی برقرار کرده بود یعنی هم از جامعه اطلاعات می‌گرفت و هم به آن اطلاعات می‌داد.
مرحوم طالقانی شاید اگر در شرایط امروز می‌زیست به گونه‌ای دیگر تفسیر خود را می‌نوشت چرا که او فرزند زمان خود بود و معتقد بود که قرآن کتابی است که با هر زمان تعامل متناسب با مقتضیات آن را برقرار می‌کند و او به عنوان فرزند زمان خود می‌کوشید این مهم را تبیین کند.

مباحث و مقتضیات روز جامعه در تفسیر آیت الله طالقانی از چه جایگاهی برخوردار است؟
آیت‌الله طالقانی جامعه را می‌شناخت و با فرهنگ‌های رایج آن نیز به خوبی آشنا بود و از همین رو در کتاب "اقتصاد مالکیت" با نگاه به مکاتب روز به بحث و نتیجه‌گیری پرداخت. وی عالم به زمان خود بود و در روزگار زندگانی او انسان‌هایی همچون وی کم بودند چرا که او هم اجتهادی فکر می‌کرد و هم امروزی می‌زیست. او می‌خواست توحید را نیز اجتماعی کند یعنی توحید را از کنه ذهن و اعتقاد به بطن جامعه بکشاند، البته در این مسیر احتیاط را رعایت می‌کرد تا از سوی گرو‌ه‌های چپ متهم به انحراف نشود. او در حقیقت با پرهیز از تأویل قرآن کوشیده است تا از معیارهای کتاب الهی کوتاهی نکند.
کار دیگر مرحوم طالقانی به ویژه درباره آیات خلقت آن است که نشان دهد همان‌طور که خداوند هستی را قانون‌مند خلق کرده است نظام‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز باید قانون‌مند باشند، یعنی این نظام‌ها متأثر از قانون نظام هستی هستند و چون این نظام بر اساس عدل شکل گرفته و حرکت می‌کند هرگونه طغیان‌کشی آن را برهم می‌زند، از این رو وی با طاغوت، گردن‌کشی‌ها و زورگویی‌های اجتماعی مخالف بود و به دلیل ایستادگی در برابر آنها در زندان‌های رژیم پهلوی بسر می‌برد.

در مقایسه با تفاسیری همچون تفسیر المیزان استناد به تفسیر مرحوم طالقانی کمتر دیده می شود این امر از چه عواملی ناشی می شود؟
از ویژگی های تفسیر قرآن مرحوم طالقانی تلاش برای ارایه کردن عالم هستی بر اساس قانون‌مندی قرآن است چرا که او عالم و فرزند زمان خود بود و به این امر که قرآن با سایر کتب تفاوت ذاتی دارد علم کافی داشت. به اعتقاد وی قرآن باید در زمان تأثیر آنی داشته باشد، از این رو فرق پرتویی از قرآن او با تفسیر المیزان نوع نگاه علمی است چرا که تفسیر المیزان با جامعه رابطه دیالتیکی برقرار نمی‌کند اما پرتویی از قرآن مرحوم طالقانی سرشار از این نوع ارتباط است.
از سوی دیگر علامه طباطبایی در پی این بود که قرآن را به حوزه‌های علمیه بکشاند چرا که بنابر اعتقاد وی حوزه‌های علمیه در پرداخت به کتاب الهی ضعف داشته‌اند البته این ضعف هنوز هم باقی است مگر در استناد به آیات مرتبط با احکام فقهی و سایر آیات اجتماعی، توحیدی و اعتقادی مصحف شریف در حوزه‌های علمیه وارد نشده است، از این رو علامه طباطبایی کوشید تا با نگاه علمی- فلسفی خود در تفسیر المیزان قرآن را به حوزه‌های علمیه بکشاند تا روحانیون دریابند که کار اسلامی تنها پرداخت به فقه نیست. در مقابل مرحوم آیت‌الله طالقانی گامی فراتر برداشت و کوشید تا کل جامعه را با قرآن مأنوس کند چرا که او با حضور در مبارزات سیاسی به طور مستقیم با بدنه مردم در ارتباط بود. شاید توجه علمی در پرتویی از قرآن و تفسیر وی راهی نداشته باشد اما برای عالم دردمند در مقایسه با تفاسیری همچون المیزان این کتاب بیشتر راهگشا است.

اندیشه های قرآنی آیت الله طالقانی در میان مبارزان انقلابی تا چه اندازه اثرگذار بوده است؟
متأسفانه در دوران طاغوت نه تنها شخص مرحوم طالقانی بلکه تألیفات او نیز که می‌توانست در جامعه بسیار مؤثر باشد به شدت سانسور می‌شد، بنابراین تعریفات او در دسترس همگان نبود اما با وجود تمامی این محدودیت‌ها کتاب پرتویی از قرآن او بارها از طریق سهامی انتشار تجدید چاپ شده و میان بچه‌های مذهبی و انقلابی دست به دست می‌شد، در حالی که ساواک به محض بازرسی یکی از کتبی‌ را که جمع‌آوری می‌کرد همین کتاب پرتویی از قرآن آیت‌الله طالقانی بود اما با ورود دکتر شریعتی به عرصه تفکر و عمل و نسخ برخی از دیدگاه‌ها نسبت به دین برخی از عالمان دینی کنار گذاشته شدند اما باز هم در میان مذهبیون مرحوم طالقانی و نگاه اندیشه او از جایگاهی خاص برخوردار بود.
شاید اگر مرحوم طالقانی الان زنده بود حرف‌های تازه‌ای از قرآن متناسب با نیازهای روز جامعه ارایه می‌کرد اما امروز متأسفانه شاهد شکل گرفتن نگاه‌های انحرافی به قرآن هستیم که متأسفانه درد جامعه را دوا نمی‌کند، ما قرآن را در اختیار داریم و سالانه میلیون‌ها تومان هزینه صرف آن می‌کنیم اما در مقابل جامعه روز به روز دچار سقوط اخلاقی می‌شود و آمار جرایم، اعتیاد و تجاوزات خود شاهدی بر این مدعاست چرا که صدا و سیما، وزارت ارشاد و تریبون‌ها همه جا حرف از قرآن می‌زنند اما فقدان علمای دردمندی همچون مرحوم طالقانی که با انگیزه قرآنی آیات وحی را به جامعه وارد کنند، باعث بروز مشکلاتی از این دست شده است.

پایان پیام/