مسجد برغان از شواهد تاریخی حضور تشيّع پيش از صفويه در استان البرز

خبرگزاری شبستان - البرز

همزمان با نزدیک شدن به (۳۱ مرداد) سالروز جهانی روز مساجد از پژوهشگر و البرز پژوه برجسته استان البرز دکتر حسین عسگری درخواست کردیم آخرین پژوهش مطالعاتی خود را در خصوص یکی از مساجد استان البرز در قالب یادداشتی در اختیار خبرگزاری شبستان قرار دهد.

دکتر حسین عسکری پژوهشگر و البرز پژوه در یادداشت خود آورده است:

مسجد جامع بَرَغان در پايين محلّه روستاي برغان از توابع بخش چِندار شهرستان ساوُجبُلاغ واقع است. فاصله اين روستا، از شهر كرج 13 كيلومتر و از تهران 50 كيلومتر است.

این مسجد کهن و تاریخی به دست جلال الدوله كيومرث  پسر بيستون پسر گستهم (درگذشت 857ق) از ملوك رُستمدار طبرستان ساخته شده است.  اين مسجد، يكي از شواهد پنجگانه حضور مذهب تشيّع پيش از دوره صفويه در منطقه ساوجبلاغ به شمار مي رود.

ملوك رستمدار يا پادوسپانان، سلسله كوچكي در اطراف درياي خزر بودند كه از سده چهارم هجري قمري تا سال 1006ق در ناحيه طبرستان و رويان حكومت كردند. آنها نخست، بر آيين زرتشت بودند امّا پس از جلال الدوله كيومرث پسر بيستون به مذهب تشيّع گرويدند.

بر سر درِ مسجد، كتيبه سه سطري به نسبت طولاني نصب شده كه به زبان فارسي، تاريخچه مسجد جامع برغان را اين گونه روايت مي كند: كيومرث پسر بيستون كه زرتشتي بود، پس از قتل پدرش به دست اسماعيليان طالقان در سال 787ق، به مازندران مي گريزد و پس از مدّتي به دست سپاهيان امير تيمور گوركاني (درگذشت 807ق) اسير شده و به فارس تبعيد مي شود.

شبي در تبعيدگاه خود، امام علي عليه السلام را در خواب مي بيند و بر اثر آن رويا، از آيين زرتشت دست كشيده و به مذهب شيعه جعفري مي گرود.

پس از به حكومت رسيدن در منطقه رستمدار طبرستان (از سال 807 تا 857ق) در ترويج مذهب تشيّع تلاش فراوان مي كند. كيومرث در سال821ق به هنگام سركشي يا عبور از روستاهاي كوهستاني ساوجبلاغ، دستور ساخت اين مسجد را در روستاي برغان مي دهد. به نظر مي رسد تشيّع اهالي اين بخش از ساوجبلاغ نيز از همان زمان آغاز شده باشد.

مسجد برغان در آخرين سال سلطنت شاه سليمان صفوي (درگذشت 1105ق) بازسازي شده است.

از آن جايي كه در روزگار قاجار، نماز جمعه منطقه ساوجبلاغ واقع در استان البرز در روستاي برغان برگزار مي شد، شيخ محمّد ملايكه برغاني (درگذشت 1200ق) پدر شيخ محمّدتقي برغاني مشهور به شهيد ثالث دستور توسعه مسجد را مي دهد.

در محرّم سال 1357ق (1316ش) مسجد بر اثر آتش سوزي، ويران مي شود تا اين كه بار ديگر به كوشش شيخ محمّد شهيدي برغاني (درگذشت 1344ش) به صورت خشت و چوب ساخته مي شود. بناي فعلي مسجد، در سال 1354ش با پشتيباني آيت الله سيّد محمّدهادي ميلاني (درگذشت 1354ش) و به همّت حاج ذبيح الله رفيعي برغاني ساخته شده است.

۲ درخت كهن سال در حياط كوچك مسجد همچنان پابرجا است. درخت ضلع شمالي -  به قول اهالي درختِ هزار ساله - قطورتر و طول محيط آن 12 متر است.

هم اكنون درون اين درخت به طور كامل خالي شده و به شكل اتاقي است كه گنجايش حدود ده نفر را دارد. در ميان اين اتاق، حوضي نصب شده و اطراف حوض، سكوهاي سنگي براي نشستن تعبيه شده است. اهالي به دليل اعتقادي كه به اين درخت دارند به آن دخيل مي بندند. دور درختِ جنوبي حياط مسجد، ده متر است.

اين درخت، توپُر و سبز است. از كنار ريشه بسيار قطور آن، شاخه ها و جوانه هاي زيادي روييده كه همين جوانه ها خود درختاني كهن شده اند. رودخانه فصلي كنار مسجد در رشد و پايداري اين درختان كهن سال، نقش به سزايي داشته است.