خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: محمود مقامی فعال رسانه ای در خراسان جنوبی در یادداشتی با عنوان «زیارت امام رضا(علیه السلام) و امامزادگان واجب التعظیم رکن مهمی برای مراقبت فرهنگی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی» به اهمیت جایگاه زیارت در زمینه موضوعات اصلی جامعه از جمله در بخش جوانان اشاره کرده است. متن این مقاله به شرح زیر می‌باشد:
*چکیده:
امروزه جامعه در زمینه اجتماعی و فرهنگی با تهاجمات گسترده‌ای مواجه است که بخشی از این مسائل مربوط به حوزه داخلی و خارجی کشور می‌باشد. در حال حاضر آنچه که مایه نگرانی در بخش جوانان به‌عنوان موتور محرک جامعه است، تأثیرپذیری آنان از هجمه‌های گسترده فرهنگی غربی و آسیب‌های اجتماعی است. بیکاری، فقر، حاشیه‌نشینی، فساد، فاصله طبقاتی، عدم رعایت عدالت اجتماعی و ... غیره سبب شده تا جامعه با مشکلات دیگری نیز در حوزه فرهنگی از جمله از هم‌گسیختگی خانواده‌ها، طلاق، بی بند‌و‌باری، اعتیاد و ... مواجه شود.
نگارنده مقاله معتقد است که در کنار موضوعات اجتماعی و فرهنگی که دستگاههای مسئول در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی در حال پیگیری هستند، جایگاه زیارت حضرت امام رضا(علیه السلام) می‌توان از آن به عنوان مهمترین رکن برای مراقبت فرهنگی و پیشگیری از مخاطرات اجتماعی یاد کرد که تاکنون براساس شواهد و قرائن مورد غفلت و فراموشی قرار گرفته و آنجایی که از این ظرفیت به‌درستی استفاده شده، تأثیرات شگرفی داشته است.
همه می‌دانیم که بخش اعظمی از مشکلاتی که در حوزه فرهنگی و اجتماعی امروز به آن دچار هستیم، اولاً بخشی از آن به تهاجمات فرهنگی و اعتقادی غرب بر می‌گردد و دوماً نوع عملکردهای مسئولین و دست‌اندرکاران امر سبب بوجود آمدن وضع کنونی شده است.
به نظر می‌آید متولیان امر در طی این سالها به نوعی خود را همراه با وضع کنونی جامعه غربی در عملکرد قرار داده‌اند، به‌طور مثال الگوگیری سبک زندگی جوانان و خانواده‌ها از فرهنگ‌های غربی را می‌توان به عنوان مهمترین مخاطره و علت آسیب‌های اجتماعی کنونی دانست. این واضح است که علل بوجود آمدن خیلی از رفتارهای نامتعارف در جامعه بدلیل دوری از کارکردهای اسلام و سبک و سیره اهل بیت(علیهم السلام) در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی بوده است.
ذکر این مطلب ضروریست که مهمترین رسالت انبیاء و اولیاء الهی تربیت انسان‌ها می‌باشد. بطوریکه اصلی‌ترین راهبرد آنان نیز در طول تاریخ تأکید بر کرامت انسانی و بندگی خدا بوده است. در همین مجال باید اذعان کرد که اگر به معنای دقیق تربیت که زمینه‌سازی برای رشد و شکوفایی استعدادهای انسان است مورد توجه قرار گیرد، یقینآ زمینه سازی رشد جامعه در ابعاد مختلف و گوناگون فراهم می‌شود. حال اگر طاغوت متولی جامعه‌ای باشد آیا در آن جامعه رشد و کرامت انسانی ایجاد می‌شود؟!
امروز اگر در جامعه کرامت انسانی اصل نباشد و تحت سطله استعمار(به معنای فقر فرهنگی و هویتی) قرار گیرد، مردم آن جامعه سست و بی‌اراده خواهند بود. نقش تاریخی و موفق اولیاء الهی در طول تاریخ جهان ثابت کرده است که حرکت در مسیر و روش زندگی این انسان‌ها(اولیاء الهی)، جامعه را به سمت کمال و بدور از سستی در اعتقادات و معنویت پیش خواهد برد.
واژگان کلیدی: زیارت، سیره اهل بیت(علیهم السلام)، مراقبت فرهنگی، آسیب‌های اجتماعی
*مقدمه:
در عصر حاضر نیز جامعه ایران نیز در معرض آسیب‌های اجتماعی جدی گوناگونی قرار گرفته است که پرداختن به آن از اهمیت مضاعفی برخوردار است، بطوریکه در طی سال‌های اخیر مسئله سبک زندگی اسلامی ایرانی و همچنین برنامه ریزی و رصد اجتماعی همواره از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی مورد تأکید و پیگیری قرار گرفته است.
مقام معظم رهبری در نشست‌هایی که با مجموعه کارگزاران نظام داشته‌اند، بر لزوم مهندسی و هدایت تغییرات اجتماعی تأکید کردند و دغدغه معظم‌له نسبت به مسئولین این بوده که اگر تغییرات اجتماعی مدیریت نشود، قطعاً در مقابل آن منفعل خواهیم شد و آسیب‌های منفی آن را باید بپذیریم.
در این مقاله بناست که از زیارت و سیره و روش فرهنگی و اجتماعی حضرت امام رضا(علیه السلام) به کارکردهای آن در مسیر مراقبت فرهنگی و هویتی بپردازیم. امروز تحول عظیمی در پوسته اجتماعی غرب در حال شکل‌گیری است، بطوریکه بنیان اجتماعی غرب که اساس آن بر نابودی کانون خانواده‌ها در حال فروپاشی است و آمارها و گزارش‌ها نشان می‌دهد که بحران بی‌هویتی، فساد از هر نوع(اخلاقی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی)، از بین رفتن بنیان خانواده‌ها و ... غیره جامعه غربی را با مشکلات عدیده‌ای مواجه ساخته است. جالب است که امروز جوانان غربی بجای ازدواج و تشکیل خانواده و تحکیم بنیان آن، فرصت‌های طلایی زندگی خود را با حیوانات خانگی و یا با ازدواج‌های سفید و بدون تعهد می‌گذرانند.
آنچه که در عصر کنونی توجه به آن اهمیت دارد، سیر توجهات جامعه غرب به جامعه اسلامی است و این وظیفه ما را نیز در بُعد خارجی سنگین‌تر می‌کند. لزوم برنامه‌ریزی برای برون رفت از مشکلات اجتماعی و فرهنگی داخلی و معرفی الگوهای رفتاری به بشریت متناسب با آموزه‌های اهل بیت(علیهم السلام) از انتظارتی است که بایستی بدان توجه جدی صورت گیرد.
امروز نظام سلطه(سردمداران جریان فکری غرب) متوجه جایگاه و نفوذ اسلام و اهل بیت(علیهم السلام) در قلب‌ها و اراده مسلمانان و سایر ملت‌ها شده است و برای اینکه نظام اسلامی را ضعیف نشان‌‌دهند به سراغ سنگرهای معنوی، ایمان‌ها، عزم‌ها، معرفت‌ها، پایه‌ها و ارکان اساسی رفته‌اند تا با هجوم به ارزش‌ها آنها را نابود کنند.
* نقش "زیارت" در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی
با توجه به چکیده و مقدمه‌ای پیش‌تر مطرح شد، امروز دیگر زمان آزمون و خطا در عرصه مدیریت فرهنگی و اجتماعی کشور نیست، بلکه این نظام بعد از حدود 40 سال، حالا همچون جوانی برومند است که فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سرگذاشته و تجربه‌های فراوان و ارزشمندی را اندوخته است.
در کنار تجربیاتی که در طی این سالها در کشور بدست آمده است، آن‌چیزی که انقلاب اسلامی را در برابر تهاجمات و آسیب‌های مختلف حفظ کرده، کارکرد انقلابی و اسلامی با تکیه بر محوریت حضرت امام رضا(علیه السلام) و حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله علیها) به عنوان قلب دینی، ایران اسلامی بوده است. در حال حاضر هم بیش از هر زمانی دیگر برای اینکه جوانها بتوانند در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی با پیشتوانه قوی وارد شوند و از هجمه‌های گوناگون آسیب نبیند؛ مصون سازی در پرتوی دین و آموزه‌های اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) حائز اهمیت است.
در حکمی که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی برای تولیت آستان قدس رضوی صادر فرمودند، تأکید شد که" آستان قدس ظرفیت فرهنگی عظیمی است که می‌تواند در فضای عمومی کشور و جهان اسلام اثرگذاری کند؛ شایسته است با کمک خبرگان فرهنگی، بیشترین بهره از این ظرفیت کم‌نظیر در ترویج معارف قرآنی و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام گرفته شود."
آنچه که در این نوشتار هدف است، توجه به مسأله تشرف به زیارت ائمه معصومین(علیهم السلام) و امامزادگان واجب التعظیم از جمله اقدامات اثباتی و ایجابی است که می‌تواند نقش به سزایی در کاهش ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی داشته باشد. زیارت به عنوان بستری برای مصون‌سازی جامعه در برابر تهاجمات فرهنگی یکی از مهمترین راهکارها برای برطرف کردن اضطراب‌های روحی و روانی محسوب می‌شود. لذا توجه به کارکردهای زیارت و توسعه معنویت آن، سبب ارتقاء امنیت اجتماعی و اخلاق عمومی در کشور می‌شود که در این راستا وظایف مجموعه آستان قدس رضوی به عنوان اصلی‌ترین بخش معنوی کشور به‌خاص در این زمینه بسیار خطیر و حساس می‌باشد.
*زیارت امام رئوف و مصون‌سازی زائر
عشق و ارادتی که همه طیف‌های جامعه به اهل بیت(علیهم السلام) دارند، به‌قدری فراگیر است که افرادی که در معرض آسیب‌های اجتماعی از جمله فقر، بیکاری، طلاق، مشکلات خانوادگی و از همه مهمتر شبهات اعتقادی پیدا بهترین پناهگاه معنوی آنان حرم مطهر حضرت امام رضا(علیه السلام) است. این مسأله به‌طوری مصون‌سازی بوده که فردی که به زیارت حضرت رضا(علیه السلام) مشرف می‌شود، تا مدت‌ها رغبت به گناه و کژی ندارد و یا اینکه نوع برخورد و تعامل او با دیگران، خانواده و دوستان تغییرات چشم‌گیری پیدا می‌کند که همه این‌ها به برکت آثار زیارت است.
زیارت با توجه به روح معنوی که در آن وجود دارد، سبب شده تا زائرین در برابر بسیاری از نابهنجاری‌های اجتماعی محفوظ بماند؛ بنابراین اولاً تسهیل در امر زیارت و دوماً متمرکز شدن در ابعاد زیارت به عنوان یک راهبرد مهم برای حفظ ارزش‌های اسلامی در جامعه و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی ضرورت دارد.
در احادیث و روایات به زیارت حضرت امام رضا(علیه السلام) توصیه فراوانی شده است. سیره امام هشتم(علیه السلام) بهترین الگو برای جامعه است و تنها راه مصون سازی جوانان در برابر هجمه‌ها و توطئه‌های خارجی تقویت ظرفیت عبودیت در آنها است. امروز هجوم بی‌رحمانه‌ای برای تغییر ذائقه و سبک زندگی اسلامی و ایرانی، جوانان کشور آغاز شده است، بطوریکه هدایت جوانان به سمت شادی‌های مصنوعی، اعتیاد به مواد صنعتی و الکی، ازدواج‌های نامتعارف، فاصله گرفتن از ارزش‌های خانوادگی، فساد و از سوی دیگر هجمه به سمت اعتقادات سبب تا آنان برای برون رفت از فضای ترسیم شده غیرواقع به سمت تفکرات غربی سوق پیدا کنند. به نظر می‌آید تنها راه مقابله با این هجمه‌های گسترده، بالا بردن ظرفیت معنوی جوانان است.
در همین جهت انتظار می‌رود کسانیکه امروز مرزبان حوزه فرهنگی و اجتماعی کشور هستند، ضمن رصد مسائل باید از ارزش‌های انقلاب و فرهنگ اسلامی و هویت جامعه صیانت کنند.
*جذابیت‌های زیارت حضرت امام رضا(علیه السلام)
تشرف حدود ۲۵ میلیون زائر در طول سال به مشهدالرضا(علیه السلام)، ظرفیت عظیمی که می‌شود در مسیر اهداف تببین شده در راستای مراقبت فرهنگی و اجتماعی می‌توان از آن بهره‌مند شد که رمز و راز این تشرف گسترده جوانان و طیف‌های مختلف نیز در سخنان بزرگان، روایات و احادیث فراوان نقل و بدان توصیه شده است.
در همین جهت در مطلبی با عنوان"دستورالعمل‌های سلوکی علامه طباطبایی" از قول ایشان نقل شده بود که "همه امامان(عليهم السلام) لطف دارند، اما لطف حضرت رضا(علیه السلام) محسوس است. همه امامان معصوم(عليهم السلام) رئوف هستند، اما رأفت حضرت امام رضا(علیه السلام) ظاهر است. انسان هنگامي كه وارد حرم رضوي مي‌شود، مشاهده مي‌كند كه از در و ديوار حرم آن امام(علیه السلام) رأفت مي‌بارد. جز مشهد كجاست كه آدم بتواند دردهايش را بگويد و درمانش را بگيرد. ما از پناه امام هشتم جاي ديگر نمي‌رويم. طبيب براي چه مطب باز مي‌كند؟ براي اين كه بيماران به وي مراجعه كنند و با نسخه او تندرستي خود را بيابند. اين جا هم دارالشفاي آل محمد(عليهم السلام) است. امام رضا(علیه السلام) طبيب الأطباء است. من به حال اين مردم كه اين طور عاشقانه ضريح را مي‌بوسند، غبطه مي‌خورم.... اگر منع مردم نبود، من از دم مسجد گوهرشاد تا ضريح، زمين را مي‌بوسيدم.(1)"
اگر بخواهیم به جذابیت‌های حضرت امام رضا(علیه السلام) اشاره کنیم، اولین نکته ما همیشه در کنار ارادت‌مان به اهل‌بیت(علیه السلام)، دوست داریم کمی شبیه آنان هم بشویم که مهمترین فایدۀ ارادت ما، همین شبیه شدن به اهل‌بیت(علیهم السلام) است.
که البته سئوالی که در اینجا بوجود می‌آید این است که ما برای کسب شباهت با امام رضا(علیه السلام) به کدام ویژگی ایشان باید توجه خاص پیدا کنیم؟ که به نظر نگارنده این مقاله همانطور که در دستور سلوکی علامه طباطبایی بدان اشاره شده است، امام هشتم، امام رئوف است، و این نشان‌دهندۀ رأفت امام رضا(علیه السلام) است، که وجه قابل ملاحظه‌ای برای ارتباط گیری جوانان و طیف‌های مختلف با ایشان است. در همین جهت نیز روایتی از ایشان نقل شده است که می‌فرمایند؛ "مَن جَلَسَ مَجلِساً يُحيي فيهِ أمرُنا ، لَم يَمُت قَلبُهُ يَومَ تَموتُ القُلوُبُ، هر كه در مجلسي بنشيند كه در آن ياد ما (اهلبيت) زنده مي‌شود ، قلبش، در روزي كه قلب‌ها ميميرند، نميميرد.(2)"
آنچه که رأفت امام هشتم را به نمایش گذاشته، سبک و سیره رفتاری و اخلاقی ایشان با مردم بوده است؛ در روایتی دیگری از امام رضا(علیه السلام) نقل شده بود؛"هر کس اندوه و مشکلى را از مومنى بر طرف نماید خداوند در روز قیامت انـدوه را از قلبش بر طرف سازد.(3)" گره‌گشایی از کار مردم، توجه به محرومین و ضعفاء، همنشینی با غلامان و ... از جمله شاخص‌های زندگی امام رئوف بوده که امروز میلیون‌ها را مجذوب خود ساخته است.
دومین مسئله نیز حضرت امام رضا(علیه اسلام) به عالم آل محمد(ص) مشهور هستند، بدین معنا که ایشان در بالاترین سطح علوم و معارف قرار دارند و علاوه بر تسلط ایشان در زمینه‌های علمی و معارف اسلام از نکات بارز زندگی امام هشتم نیز این بوده که ایشان بدون ترس از افکار عمومی سخن حق را بیان می‌کردند؛ در مطالعات دریافتم که این فرصت استثنایی در میان 12 امام(علیهم السلام)، فقط برای امام رضا(علیه السلام) پیش آمده است! و ایشان هم تمام این فرصت را هم فقط برای دفاع از ولایت استفاده کردند. در روایات آمده است که "حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) بدون ترس از مأمون و هارون سفاک و جلاد، محکم پای ولایت ایستاد و صریحاً حقایق را در زمینۀ ولایت، بیان می‌کردند.(4)" این جذّابیّتهای امام رئوف به‌‌قدر قوی بود که توانست قشرهای مختلف مردم اعم از شیعی، سنی و مسیحی و از همه مهمتر امروز جوانها را وارد میدان کند.
سومین نکته در جذابیت حضرت رضا(علیه السلام) مسئله محبت و محبوبیت حضرت می‌باشد. که این جذابیت زبان مشترک همۀ انسان‌هاست. سیر و منش اخلاقی و رفتار محبت‌گونه امام هشتم(علیه السلام) یکی از آن جذابیت‌هایست که همه عالم را در برداشته است. همسفره شدن امام رضا(علیه السلام) با خادمان، محرومین و فقرا نشانه مهمی بر این ویژگی برجسته در حضرت است. این جذابیت در عصر کنونی ظرفیت بسیار عظیمی برای بیدار کردن فطرت‌هاست. در جوامعی که کارتن خواب‌ها، محرومین، فقرای زیادی وجود دارند و از طرف جوانان زیادی به‌دلایل گوناگون در باطلاق مسائل فرهنگی غربی و اجتماعی غرق شده‌اند، پرداختن به جذابیت‌های امام در پرتو زیارت می‌تواند جوانان ما را در برابر بسیاری از آسیب‌ها مصون بدارد. در همین راستا در روایتی از پيامبر اکرم(صلی الله عليه و آله) نقل شده است؛ "مَن أحَبَّ أن يَلقَى اللَّهَ ضاحِكاً مُستَبشِراً فَليَتَوَلَّ عَلِيَّ ابنَ مُوسَى الرِّضا(علیه السلام)، كسى كه دوست دارد خندان و با روى گشاده خداوند را ديدار كند، بايد از محبّت و ولايت على بن موسى الرضّا(علیه السلام) بهره‌مند باشد.(5)"
چهارمین جذابیت امام رضا(علیه السلام) در تبیین، روشنگری و دفاع ایشان در دوران حیاتش از اسلام ناب محمدی بوده است. یعنی اسلامی که نه اسیر و پابند تحجّر است؛ نه اسیر و پابند التقاط است. در دورانی که جریانات انحرافی از جمله واقفیه، مرجئه، خوارج، غلات، متصوفه و چند گروه دیگر فعالیت داشتند، امام هشتم، اسلام ناب و ولایت را مطرح کرد؛ این نوع تبیین روشنگرانه امام در مناظرات سبب جذّاب طیف‌ها و گروه‌های فراوانی به اسلام ناب محمدی شد، که امروز پرداختن به شیوه عملکردی امام در مناظرات و مباحثه‌ها با جریانات متحجر فکری می‌تواند جوانان ما را در برابر تهاجمات غرب مصون بدارد.
*انتظارات برای تحقق بهره‌گیری از "زیارت" در جهت مصون‌سازی جامعه
با توجه به مطالبی که پیش‌تر به‌طور اختصار در زمینه اهمیت زیارت حضرت امام رضا(علیه السلام) و امامزادگان واجب التعظیم بیان شد، انتظاراتی از مجموعه دست‌اندکاران فرهنگی آستان قدس رضوی می‌رود که توجه به آن با هدف پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مراقبت فرهنگی در کشور می‌تواند آثار مطلوبی را به همراه داشته باشد:
۱- لزوم تشکیل کارگروه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مراقبت فرهنگی با حضور وزراء و مسئولان تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر(آنچه که هدف از تشکیل این کارگروه ویژه است، ایجاد همگرایی، انسجام، اتخاذ سیاست‌های واحد و راهبردهای تأثیرگذار مبتنی بر مسائل معنوی و بهره‌گیری از ظرفیت بارگاه حضرت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) است).
۲- لزوم تمرکز بر نقاط حاد و خطرخیز جامعه از جمله مناطق حاشیه‌نشین نزدیک کلان شهرها و روستاهای مرزی(پیشنهاد می‌گردد در این جهت تسهیلاتی در جهت قرار گرفتن افراد مورد هدف در زیر چترحمایتی مجموعه آستان قدس رضوی در بُعد معنوی در دستور کار قرار گیرد).
۳- لزوم تسهیل در امر زیارت(در حال حاضر قشرهای محروم و بی‌بضاعت و همچنین افرادی که در مراکز کمپ‌های ترک اعتیاد، زندان‌ها و مراکز نگهداری از سالمندان و ایتام و همچنین کارتن خواب هایی وجود دارند، که آرزوی دیرینه آنها زیارت حضرت امام رضا(علیه السلام) بوده و یا اینکه با تشرف و بهره‌گیری از فضای معنوی حرم مطهر نفس تازه‌ای در روح آنان دمیده می‌شود.)
۴- پیشنهاد می‌گردد، آستان قدس رضوی طرح بیمه اجتماعی به‌منظور حمایت از افرادی که در جامعه در معرض آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی قرار دارند به‌طور مثال معتادین، کارتن‌خواب ها و جوانانی که دچار بیماری‌های روحی هستند، را در نشست‌های تخصصی مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد.
*نتیجه گیری:
در این مقاله سعی شد که ضرورت توجه به الگوسازی در عصر کنونی بر اساس سیر و منش رفتاری و اخلاقی حضرت رضا(علیه السلام) با بهره‌گیری از زیارت پرداخته شود. در روایتی از امام هشتم(علیه السلام) آمده است؛" اذا نزلت بکم شدیدة فاستعینوا بنا ؛ هرگاه برای شما پیش‌آمد سختی روی داد از ما کمک و یاری بجویید.(6)".
در حال حاضر معتقدیم که اگر بتوانیم همراه با زیارت زائر، بخش‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی را چه در سطح آستان مقدس و چه در سطح شهر و کشور گستردش دهیم، یقیناً جامعه هدف که در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دارند حیات دوباره‌ای خواهند یافت. البته بیکاری به عنوان مشکل اساسی و ریشه‌ی رشد آسیب‌های اجتماعی می‌توان یاد کرد، چراکه در مواجه با افراد گوناگون مهمترین علت از هم‌گسیختگی خانواده، فقر و فساد را در بیکاری و مشکلات اقتصادی دانستند که اگر کارگروه ویژه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی آستان قدس با همکاری سایر قوای سه‌گانه کشور جهادی وارد عمل شوند، این مسئله اولویت‌دار و ریشه‌ای گره کور آن باز خواهد شد.
منابع:
۱. پایگاه اطلاع رسانی وارث/ دستورالعمل‌های سلوکی علامه طباطبایی
۲. بحار الأنوار ، ج 44 ، ص 278
۳. اصول کافى, ج 3, ص 268
۵. عیون اخبار الرضا/2/ 167
۶. بحار الأنوار - ج 36 - ص 296
۷.مستدرک الوسائل.ج5.ص229
نظر شما