به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: در دنیای معاصر کار ما تنها این نیست که ملاحظه کنیم جهان گذشته در نگاه فیلسوفان و متفکران گذشته چگونه بوده است، کار اساسی تر و بنیادی تر شاید این است که جهان کنونی را با توجه به نیازهای امروزی از دریچه چشم فیلسوفان و بزرگان گذشته ملاحظه کنیم. از این رو، پرسش اساسی در برابر محقق فلسفه ایرانی این نیست که مشخص کند و توصیف نماید فلسفه ملاصدرا در زمان خود چه حدود و ثغور و کاربردهایی داشته است بلکه این است که از خود بپرسد اگر بنا بر فرض، ملاصدرا در زمان ما حضور داشت، چگونه به پدیده های نوظهوری چون اینترنت، فضای مجازی، شبکه های مجازی و گوشی های هوشمند و به طور کلی تکنولوژی های امروزی نظر می کرد و چه راهکارهایی برای بیرون رفت از مشکلات جهان امروز به دست می داد؟ فلسفه ملاصدرا در فضای مجازی بی گمان بصیرت های ویژه را عرضه می کند که اهم آنها را می توان چنین برشمرد:
1.بر طبق دیدگاه ملاصدرا آنچه در جهان اصالت دارد وجود اصیل است و هر چیز دیگری که در جهان ملاحظه می شود، تنها مظاهر و تجلیاتی از همان وجود اصیل است. از این رو، بدون در افتادن در اندیشه های غلط انداز افلاطونی درباره واقعی بودن یا واقعی نبودن فضای مجازی می توان حکم کرد که هرآنچه در فضای مجازی پدیدار می شود، چیزی نیست جز مظاهر و تجلیات وجود اصیل که تنها در مراتب شدت و ضعف با یکدیگر تفاوت دارند. بنابراین فضای مجازی جلوه ای از جلوه های وجود است.
2.در فضای مجازی که جهان اطلاعات است با انبوهی از علوم و اطلاعات مواجه هستیم. بر طبق دیدگاه ملاصدرا در باب اتحاد عالم و معلوم، علم از سنخ وجود است و هرچه علم و آگاهی بیشتر باشد، بهره آدمی از وجود بیشتر و جان او قوی تر است. از این رو فضای مجازی آوردگاهی است که هم قدرت بیشتری در آن هست و هم وجود فراختر و شدیدتری دارد؛ چراکه وجود همان آگاهی است و هرکه آگاه تر، جانش قوی تر و بهره اش از وجود بیشتر.
3.حرکت جوهری ملاصدرا بیش از هرچیزی با گوهره و چیستی فضای مجازی در تناسب و تلائم است. هرچیزی که در جهان است از ریزترین ذرات تا بزرگترین اجسام آسمانی و از تاریک ترین اندیشه ها تا پرنورترین و عالی ترین اندیشه ها در تغییر و تحول دائمی است. در اندیشه ملاصدرا جهان نه هر روز که در هر ثانیه و آن، زیر و زبر می شود و از اساس دگرگون می گردد. این تغییر تنها در صورت و ظاهر اشیا نیست بلکه گوهره و اساس اشیا و اندیشه ها، هر آن، در دگرگونی و تحول و تکامل است. هرچه سرعت گردش و داد و ستد اندیشه ها بیشتر باشد، سرعت تغییرات نیز بیشتر و بیشتر می شود. این تغییر و تحول دائمی، البته اگر در راستای تکامل باشد، مطلوب فلسفه ملاصدرا است.
با این همه فضای مجازی، امروز جهت مند نیست و سیر تکاملی آن همیشه جهت صعودی ندارد و گاه سیر نزولی را طی می کند. فلسفه بر اساس دیدگاه ملاصدرا دو ویژگی عمده دارد: یکی اینکه هدف از فلسفه به کمال رساندن روح آدمی از راه خردورزی است و دیگر آنکه فلسفه با تقلید و پیروی کورکورانه که متکی به برهان نباشد، سرناسازگاری دارد. در فضای مجازی، گاه انبوهی از اطلاعات و داده ها درباره یک اندیشه خاص یا کالای خاص یا فرهنگ خاص یا سیاست خاص به ذهن اشخاص و کاربران هجوم می آورد و جهت زندگی و گاه حتی روش زندگی اشخاص را دگرگون می سازد.
فلسفه ملاصدرا به ما می گوید که در زمان هجوم انبوه اطلاعات، آنچه به ما کمک می کند اتکا به خردورزی است. «خردورزی» اصل اساسی در فلسفه ملاصدرا است. خردورزی به ما قدرت تشخیص و تمییز می دهد و ما را به راه معقول رهنمون می شود. وانگهی اتکای به برهان در زمان راه افتادن موجی در فضای مجازی ما را از پیروی و همراهی کورکورانه بر حذر می دارد.
نکته بنیادی که در دیدگاه ملاصدرا بسیار اهمیت دارد این است که در فلسفه، آدمی تلاش می کند جهانی عقلی شود همچون جهان عینی. با سرعت جنون آسایی که در فضای مجازی کنونی مشاهده می شود، چندان دور از انتظار نیست که در آینده ای نه چندان دور، ماشین های هوشمند حکومت بر اذهان آدمیان را در دست بگیرند و آدمیان که ماشین به جای آنان اندیشه ورزی می کندف دچار از خودبیگانگی شوند و افسار زندگی و سرنوشت خود را سراسر به دست ماشین ها بسپارند.
تنها راه رهایی از چنین بندگی ماشینواری، پرداختن جدی به فلسفه و به ویژه فلسفه خردگرای ملاصدراست. در واقع، قدرت و تسلطی که ما بر تکنولوژی و فضای مجازی داریم، بدون قدرت و تسلط بر خودمان هیچ فایده ای در بر ندارد. در فلسفه ملاصدرا، فضای مجازی، تابع اراده و سلطه و سیطره بر جهان اراده و خرد انسانی تا آنجا که در توان آدمیزاده است، هرگونه استفاده از فضای مجازی، استفاده ای کور و بیهوده است.
پی نوشت:
چکیده مقاله دکتر نواب مقربی در بیست و یکمین همایش بزرگداشت ملاصدرا
نظر شما