راهکارهای درمان اعتیاد اینترنتی/ فضای مجازی تقوای مجازی می‌خواهد

به گزارش خبرگزاری شبستان از رشت، ضریب نفوذ اینترنت در جهان در هر 100 نفر 39 نفر است و این آمار در ایران 61 نفر است. افزایش دسترسی کاربران به اینترنت و برنامه‌های گوناگونی ارتباط محور، ارتباطات افراد با یکدیگر را تسهیل کرده و بیراه نیست اگر بگوییم زندگی مجازی برخی از ما این روزها شلوغ تر و پرشور تر از زندگی روزمره مان باشد. ساعت آنلاین بودن برخی افراد به کمک تبلت‌ها و تلفن‌های همراه به 24 ساعت می‌رسد! به ویژه شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های ارتباطی اینترنتی در این زندگی آنلاین سهم ویژه‌ای را دارند.

روزی جامعه شناسان و روان شناسان نگران پیامدها و آسیب‌های ارتباط میان فردی ضربه خورده از پیامک‌ها بودند که رابطه‌ها را منحصر به یک پیام چند خطی کرده‌اند اما این روزها زندگی شخصی افراد در لایه‌های درونی تر مجازی نسبت به زندگی اجتماعی حقیقی آنها خزیده است.  این زندگی انفرادی را فیس بوک، گوگل پلاس و ایستاگرام از یک طرف، تانگو و وایبر و اسکایپ از طرف دیگر به انحصار خود در آورده‌اند.

از زمانى که اینترنت وارد فضاى زندگى انسان شده تاکنون، با وجود تمام مزایاى آن، دغدغه‌‎ها و نگرانى‌هایى را هم بر خانواده‌ها تحمیل کرده است. به دلیل ویژگی‌ خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده، بسیاری از والدین فرصت، امکان و یا توان کافی برای شناخت دقیق این فضا و کاربردهای آن را به دست نیاورده‌اند و عدم آشنایی مناسب آنها با این فضا و در مقابل استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی کودکان از این فضا باعث شده است که یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برای فرزندان ایجاد شود و آنها بدون دغدغه و بدون احساس وجود ناظر بیرونی به سایت‌های مختلف در این فضا دسترسی یافته و به دلیل ویژگی‌های سنی و شخصیتی و کنجکاوی های خود از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت تاثیر بگیرند.

گفتار پیش رو قصد ترساندن مخاطبان به ویژه پدران و مادران را از فضای مجازی ندارد، هر چند آسیب های موجود در فضای مجازی آن را ترسناک کرده است. گفتگوی پیش رو به دنبال هوشیار سازی والدین بوده و با هم صحبت شدن با یک روانشناس چند راهکار ساده برای مقابله با آسیب‌های روحی و روانی فضای مجازی ارائه می‌دهد.

حجت الاسلام دکتر فرزاد صیادی، روانشناس در گفتگو با خبرگزاری شبستان استفاده و حضور در فضای مجازی را از ضرورت‌های دنیای کنونی اعلام و اظهار کرد: اصل فضای مجازی می‌تواند جنبه مثبت برای رشد ابعاد مختلف زندگی انسان داشته باشد و هم می‌تواند اثر منفی بر خصوصیات روحی و روانی و یا در سایر ابعاد زندگی انسانی داشته باشد.

این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اصل ضرورت استفاده از فضای مجازی امری غیرقابل انکار است، گفت: از آنجائیکه فرهنگ استفاده و به تعبیر امروزی سواد رسانه‌ای و آگاهی‌های لازم برای استفاده از این فضاها در جامعه ما به ویژه به نوجوانان و جوانان ما آموزش داده نشده گاهی آسیب‌هایی که از این ارتباط‌ها ایجاد می‌شود بیشتر از فوایدی است که در استفاده از فضای مجازی قابل تصور است.

 وی افزود: ضرورت استفاده از فضای مجازی را در جهت ارتقای آگاهی‌ها و مهارت‌های لازم باید پذیرفت و برای استفاده از فرصت فضای مجازی باید آموزش و برنامه ریزی وجود داشته باشد تا آسیب‌های تحقیق و اثبات شده به حداقل برسد.

آسیب های روحی و روانی استفاده افراطی فضای مجازی

صیادی اظهار کرد: استفاده افراطی از فضای مجازی آسیب‌هایی جسمی و روحی فراوانی بر انسان وارد می‌کند که مهمترین آنها به ویژه در طیف نوجوانان و جوانان، انزوای اجتماعی است.

وی با بیان اینکه انزوای اجتماعی عنوانی است که هم در مباحث جامعه شناسی و هم در حوزه روانشناسی مطرح می‌شود، گفت: استفاده افراطی از فضای مجازی در افرادی که زمینه‌های روحی و روانی مناسبی ندارند معمولاً منجر به افسردگی، انزوای اجتماعی و کاهش فعالیت‌های حقیقی در فرد می‌شود.

این روانشناس اذعان داشت: انزوای اجتماعی در طول زمان باعث می‎شود فرد از شرکت کردن در ارتباط‌های اجتماعی حقیقی، مجامع عمومی و فضاهایی که ارتباط حقیقی در آنها وجود دارد پرهیز کند و طبیعتاً وقتی فرد دچار چنین انزوایی شود و حرکتش رو به افسردگی باشد امکان دچار به افسردگی حاد دارد که به درمان‌های تخصصی علمی و اسلامی هم نیاز پیدا می‌کند.

وی افزایش استرس و اضطراب را از دیگر آسیب‌های روان شناختی در افراد استفاده کننده افراطی از فضای مجازی برشمرد و گفت: افرادی که معمولاً بیشتر وقت عمر و زندگی خود را در فضای مجازی سپری می‌کنند به جهت اقتضائات فضای مجازی استرس‌های خاصی را درک می‌کنند.

این مدرس حوزه و دانشگاه اضافه کرد: تحقیقات نشان می‌دهد در ارتباط‌هایی که بین افراد در فضای مجازی برقرار می‌شود و چت کردن‌ها زمینه ساز بسیاری از این استرس‌ها خواهد شد.

 وی یادآور شد: اگر این استرس‌ها با عوامل بیرونی و مشکلات اجتماعی و خانوادگی همراه شود می‌تواند فرد را دچار مشکلات اضطرابی حاد کند.

صیادی، وابستگی را از دیگر آسیب‌های استفاده افراطی از فضای مجازی خواند و گفت: وابستگی یا اعتیاد در افرادی که در فضای مجازی حضور مستمر دارند، دیده می‌شود.

 وی با اشاره به اینکه طبق آماری که در سال 2013 ارائه شد 420 معتاد اینترنتی در دنیا وجود دارد، اظهار کرد: افراد وقتی دچار اعتیاد یا وابستگی به چنین فضایی می‌شوند نیاز به روان درمانی دارند و حتی برخی از کشورها مانند چین مراکز ترک اعتیاد اینترنتی ایجاد کرده‌اند.

این مدرس حوزه و دانشگاه خاطرنشان ساخت: در تحقیقات وسیعی که درباره اعتیاد اینترنتی انجام شده، ثابت شده افرادی که وابستگی شدید به اینترنت دارند کیفیت زندگی پایین تری را نسبت به دیگران تجربه می‌کنند و افسردگی و اضطراب و انزوای اجتماعی برای این افراد راحت تر ایجاد می‌شود.

وی اعلام کرد: در بحث جنسیت آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد اعتیاد به اینترنت بین زنان بیشتر از مردان است و این بیانگر آن است که نسبت به زنان برنامه‌های آموزشی و آگاهی بخشی بیشتری درباره فضای مجازی باید برنامه ریزی و اجرایی شود.

راهکارهای کاهش آسیب‌های روانشناختی ناشی از فضای مجازی

این روانشناس با بیان اینکه طبق آمارهای موجود ایران 40 میلیون کاربر فضای مجازی دارد، گفت: اگر بخواهیم اعتیاد و وابستگی را در افرادی که استفاده افراطی از فضای مجازی دارند درمان کنیم باید روش‌هایی در بحث تغییر رفتار به این دسته از افراد آموزش دهیم تا استفاده از فضای مجازی را مدیریت و کنترل کنند.

وی افزود: در رویکردهای تخصصی روان درمان گری که درعلم روز و تحقیقات روان درمانگری اسلامی وجود دارد مهارت‌های خوبی در این زمینه بیان شده است.

مهارت مدیریت زمان

صیادی اظهار داشت: یکی از مهارت‌هایی که در سبک زندگی اسلامی و مهارت‌های زندگی در دنیا مطرح می‌شود مدیرتی زمان است و در این روش به جای اینکه زمان در فضای مجازی افراد را مدیریت کند افراد زمان را در فضای مجازی مدیریت کنند.

وی خودشناسی را از دیگر مهارت‌های کاهش دهنده آسیب‌های فضای مجازی برشمرد و گفت: ناخت خود یکی از اموری است که در معارف دین نسبت به آن تاکید شده و از مقدمات رشد و کمال انسان است.

این مدرس حوزه و دانشگاه یادآور شد: اگر افراد در مقوله شناخت خود قوی باشند و نقاط قوت و ضعف خود را بدانند در استفاده از فضای مجازی هم توانایی کنترل و مدیریت را ارتقا می‌دهند.

وی افزود: افرادی که دچار وابستگی و اعتیاد به این فضا می‌شوند معمولاً در مقوله خودآگاهی، شناخت خود و معرفت النفس دچار ضعف هستند که ممکن است به هر فضا و محتوایی ورود کنند و آن فضا لذات کاذبی را به آنها ارائه داده و به این ترتیب برای آنان آسیب روانشناختی ایجاد کند.

این روانشناس، اولویت بندی امور را از دیگر راهکارهای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی خواند و افزود: کاربران فضای مجازی باید سعی کنند اولویت‌ها را تشخیص دهند و در کارهای روزمره برابر اولویت بندی پیش بروند.

وی تاکید کرد: اگر انسان در امور زندگی بنابر اولویت‌ها و فوریت‌ها دسته بندی داشته باشد، می‌تواند استفاده از فضای مجازی را مدیریت کند.

صیادی اظهار کرد: افرادی که دچار چنین وابستگی و اعتیادهایی می‌شوند افرادی هستند که مدیریت زمان نمی‌دانند، اولویت بندی در امور زندگی روزمره ندارند و به جهت اینکه وقت آنها کاملاً پر است برای اتلاف وقت خود در این فضاها وارد می‌شوند.

 وی خاطرنشان ساخت: این عوامل در کنار هم باعث می‌شود فرد دچار یک خودکنترلی و به تعبیبر قرآن دچار یک تقوای ضعیفی باشد.

این مدرس حوزه و دانشگاه تصریح کرد: افراد اگر بخواهند در فضای مجازی اعتیاد و آسیب‌های دیگر را تجربه نکنند باید تقوای مجازی را در فضای مجازی رعایت کنند.

وی اضافه کرد: استفاده از متوقف کننده‌های بیرونی بسیار می‌تواند در استفاده از فضای مجازی به افراد کمک کند. افراد برای اینکه بتوانند از اعتیاد و آسیب‌های فضای مجازی خود را نجات بدهند باید برای خروج از اعتیاد و رفتارهای بیرونی که می‌تواند به آنها برای این کنترل کمک کند، انگیزه‌هایی داشته باشند.

صیادی همچنین گفت: کسی از اعضای خانواده می‌ تواند به عنوان یک عامل متوقف کننده بیرونی به کاربر فضای مجازی کمک کرده و برای مثال مودم را خاموش کند و در واقع این هشدار را بدهد که به اندازه کافی در این محدوده زمانی از فضای مجازی استفاده شده است.

 وی افزود: این موضوع در ابتدا کمی سخت است اما تمرین در این مقوله می‌تواند عادت‌ها را در طول زمان به کنترل شخص درآورد.

این مدرس حوزه و دانشگاه تاکید کرد: باید الگوهای افراطی و علائم افراطی را در مقوله راهکار و درمان بشناسیم. روانشناسان غربی مانند گلدربرگ، به عنوان یک روانپزک که بیماری اعتیاد زا را وضع کرد معمولاً در درجه اول  بیانشان این است که افراد باید الگوهای استفاده افراطی را بشناسند.

وی اظهار داشت: برای کاهش اعتیاد و آسیب‌های روانشناختی نسبت به فضای مجازی باید مهار‌های تغییر رفتار را آموزش ببینیم و پنج محور عمده آن مهارت مدیریت زمان، شناخت خود و خودآگهی، اولویت بندی در کارها، استفاده از متوقف کننده و عوامل بیرونی و شناخت الگوهای افراطی در فضای مجازی است.

این روانشناس اعلام کرد: اعتقاد دارم با توجه به اینکه در کشوری اسلامی حضور داریم و فضای مجازی یک ابزار خوبی برای تبیین معارف دین و معارف بلند انقلاب است با ایجاد فضاهایی برای آموزش مهارت‌های لازم استفاده از فضای مجازی و بیان آسیب‌ها بتوانیم آگاهی و اطلاعات عمومی را ارتقا بدهیم و به افرادی که دچار آسیب‌های اجتماعی و روانشناختی و ایمانی می‌‍شوند کمک کنیم.

ذکر این نکته ضرورت دارد که باید با ارائه آموزش‌های اخلاقی و معنوی، فرزندان پیوسته خود را در محضر خدای تعالی ببینند و بدین ترتیب بیاموزند که در محضر خدا حق گناه نکنند و بدانند که خداوند همواره در کمین گاه انسان است. در این صورت است که نوجوانان و جوانان به مهار درونی دست می‌یابند و حتی وقتی که از کنترل و مهار بیرونی هم خبری نباشد، به سمت خطا و گناه نمی‌روند. ما وقتی می‌توانیم به این امر اطمینان حاصل کنیم که ایمان عمیق نسبت به خداوند و انجام دستورهای الهی در وجود فرزندمان نهادینه شده باشد. در عین حال، باید بدانیم که فرزندان خوب و با ایمان هم ممکن است مورد وسوسه‌های شیاطین قرار بگیرند. لذا نظارت بر آنان را فراموش نکنیم. در ضمن به خاطر داشته باشیم که از سوظن داشتن نسبت به فرزندان پاک و خوب خود بپرهیزیم.