شور حسینی سنگ بنای اولین مسجد در ایلام

خبرگزاری شبستان// ایلام

در تاریخ کشور ما احداث نیایشگاه‌ها به ویژه در دوره اسلامی بیش از هر بنای دیگری موردنظر بوده است، چنانچه اگر شهری فاقد مسجد جامع یا آدینه بود، به عنوان یک شهر معرفی نمی‌شد.

احداث مسجد در کانون‌های زیستی ارتباط مستقیم با احداث بازار داشته است و به نوعی به نیاز دینی این قشر از مردم پاسخ می‌داده است، به همین دلیل نیز در کانون‌های زیست انسانی که بازار به مفهوم سنتی آن احداث نشده است، نشانی هم از مساجد قدیمی و تاریخی نیست.

مردم استان ایلام فعلی، در سده‌های اخیر دارای مناسبات اجتماعی مبتنی بر کوچ بوده‌اند و به همین دلیل نیز به ندرت شهری به مفهوم واقعی قدیمی و تاریخی به وجود آمده است.

همین زمینه اجتماعی باعث شده که اکثر مساجد جامع استان در قرن اخیر احداث شوند، شاید بتوان مسجد والی ایلام را قدیمی‌ترین مسجد استان محسوب کرد که قدمت آن به 90 سال پیش می‌رسد و به وسیله والی پشتکوه بنا شده و به همین نام نیز معروف است.

با طرح سئوالی در خصوص اولین مسجد به میان مردم رفتیم ولی با عدم اطلاع کافی آنان روبرو شدیم، تنها تعداد اندکی با شک و تردید از مسجد والی به عنوان اولین مسجد استان نام بردند امام این اظهار بی اطلاعی تنها به عامه مردم منتهی نشد بلکه بسیاری از مسئولان نیز در این خصوص با شک و تردید جواب می دادند.

یک کارشناس باستان شناسی، در این خصوص به خبرنگار شبستان می گوید: از زمان ایجاد و احداث مساجد در استان در متون و اسناد تاریخی، گزارشی به ثبت نرسیده است و این روند تاکنون به صورت سینه به سینه به مردم منتقل شده است.

بیان پیرانی، اظهار می کند: حتی باستان شناسان نیز تاکنون در این خصوص اظهار نظری قاطع نکرده اند امام با توجه به شواهد و قراین و تمسک به سنگ نوشته های موجود از حسینقلی خان و به ویژه فرزندی وی غلامرضا خان والی که زمان ولایت عهدی اش در منطقه پشتکوه، سنگ نوشته ای از فعالیت های پدر بر روی صخره ای حجاری و حکاکی کرده یکی از اقدامات عمرانی پدر را بنای حسینه والی در شهر کنونی ایلام عنوان کرده است.

حسینقلی‌خان والی پدر غلامرضا‌خان، آخرین والی منطقه ایلام و پشتکوه است، این سنگ‌نوشته تنها سنگ‌نوشته‌ای است که حسینقلی‌خان به سال 1294 ه. ق به یادگار گذاشته و متن آن درباره ساختن قلعه و باغ حسین‌آباد و حسینیه است.

سنگ‌نوشته مذکور در شمال شهر ایلام و رو به روی پارک آزادی این شهر، بر نمای جنوبی تخته سنگ بزرگی به ابعاد حدود 260 سانتی‌متر ارتفاع و 320 سانتی‌متر عرض و 3 متر قطر حکاکی شده است.

بنابراین می توان گفت که بر اساس این سنگ نوشته موجود حسینه والی به ثبت رسیده است، این حسینه در زمان پهلوی و همزمان با ساخت و سازها و گسترش فضای شهری دچار تغییر و تحولاتی شده و در زمان جنگ نیز بر اثر بمباران های شدید متحمل خسارت های گردیه است که در حال حاضر این بنا با تجدید ساخت به شکل امروزی به عنوان مسجد والی به حیات خود ادامه می دهد.

بنا بر تحقیقات صورت گرفته، عزادارای برای امام حسین(ع) و شهدای کربلا به شیوه کنونی معمول نبوده و این آیین های مذهبی از کشور عراق به ده حسین آباد( ایلام کنونی) وارد شده است.

اما تعیین زمان دقیق آن با توجه به اینکه در آن زمان مردم از تقویم و حتی شناستنامه بی بهره بودند کار ساده ای نیست. با توجه به شواهد موجود این حسینه در سال 1260 به طور تقریبی دانست.

برخی از اهالی حسن آباد به دلیل تجارت و واردات چای از کشور عراق برای برخی عشایر منطقه، با مراکز مذهبی نجف و کربلا آشنا می شوند و با آیین های عزاداری ویژه محرم نیز آشنا می شوند و پس از فراگیری این آیین های و انتقال به خانوادهای خویش زمینه گسترش این فرهنگ عزاداری در جامعه آن روز ایلام فراهم می شود.

طاووس بانویی فرهیخته مذهبی و توانمند در ایلام بوده که از احترام زیادی نزد مردم ایلام برخوردار بوده است و وی برای برپایی مراسمات عزاداری امام حسین (ع) خمیه ای را به صورت حسینیه بر پا می کند.

با رونق آیین ها و عزاداری و افزایش جمعیت عزاداران حسینی، خان والی با فرستادن سوارانی دستور تعطیلی حسینه را می دهد، اما این بانوی ایلامی، با استمداد از سرور و سالار شهیدان و ایمان راسخ خود از حسینه دفاع می کند.

بنا بر روایاتی از مردم، مامور خان با ورود به داخل خیمه نابینا شده و پس سه روز سرگردانی در بیابان های اطراف با برگشت بینایی اش، در برگشت ماجرا به خان والی می گوید و خان والی مدت ها از تعرض به این مکان خودداری می کند و تا بعدها دستور ساخت ساختمانی در آنجا می دهد که امروز به مسجد والی معروف شده است.

از جمله مساجد مهم استان که برخی از آن‌ها در سال‌های اخیر بازسازی شده‌اند، می‌توان به‌ مسجد جامع ایلام، مسجد جامع مهران، مسجد قمر بنی هاشم مهران، مسجد صاحب‌الزمان (زیارتگاه) ایلام، مسجد جامع صالح آباد، مسجد جامع ایوان و مسجد جامع دهلران اشاره کرد.

مسجد دره شهر:
قدمت این مسجد مربوط به دوران حکومت خلفای عباسی و سال 133 هجری قمری است، این مسجد دارای یک شبستان، دو محراب، حیاط مرکزی، وضوخانه و سقفی با طاق های گهواره ای شکل بوده است.

مصالح اصلی این بنا از سنگ و گچ و ورودی معابر آن به شکل گهواره ای بوده که در شبستان و ایوان مسجد از گچبری های زیبا استفاده شده است، کار کاوش و بررسی دقیق روی این اثر تاریخی هنوز به پایان نرسیده است.

شهر تاریخی سیمره مربوط به دوران ساسانی و اسلامی بوده و در کنار شهر کنونی دره شهر در 135 کیلومتری ایلام است، این شهر که در دوران حیات خود یکی از شهرهای مهم و آباد ایران بوده در نیمه دوم قرن چهارم هجری قمری بر اثر زمین لرزه تخریب شده است.

پایان پیام/