کوله باری از معنویت بر دوش مسجد شهدای شیراز

خبرگزاری شبستان: هر کس به شیراز قدم گذاشته باشد و قصد زیارت فرزند بلافصل امام موسی کاظم (ع)، شاهچراغ را کرده باشد، بخواهد یا نخواهد باید از مسیری بگذرد که ساختمانی با بافت اسلامی و زیبا با آجرهای قدیمی در آن قرار داد.

این ساختمان همان مسجد شهدا است که قدیم تر از آن با عنوان مسجد نو و حتی پیش تر از آن به عنوان مسجد اتابک نیز یاد می شده است. این مسجد که از مساجد با قدمت شیراز است بعد از مسجد جامع عتیق شیراز از بزرگترین مساجد ایران به حساب می آید.

درب مسجد را دق الباب کرده و وارد می شویم، آجرهای لب پری که گذر زمان آنها را با خود برده و سرخی رویشان را به زردی تبدیل کرده است در اولین نگاه جلب توجه می کند. بر روی آنها دست می کشی، سینه شان عمری خاطره را در خود نهفته دارد، خاطراتشان از دستور اتابک بن سعد زنگی فارس شروع می شود بدین گونه که روزی به عنوان مسجد اتابک تعلق داشته است به شکرانه بهبودی فرزندش از بیماری سختی به مسجد تبدیل کرده است.

خاطراتشان انگار به اینجا ختم نمی شود از زلزله ای می گویند که ساختمان مسجد را خراب کرده که باز هم به همت دینداران شیرازی در سال 1183 و 1269 هجری قمری بازسازی شده است برای شناخت بیشتر به گشت و گذار در مسجد مشغول می شویم.

مسجدی چهار ایوانی که در گذشته شبستانی بوده و پس از آن چند دهانه از شبستان های آن را برداشته و ایوان ساخته اند، دارای صحن بسیار وسیعی به ابعاد 170 در 90 متر است در وسط صحن، حوض بسیار بزرگی قرار دارد که می گویند درگذشته از آب خیرات معین الدوله شرب می شد.

قسمت شمالی مسجد نیز قرینه قسمت جنوبی ساخته شده است در دو طرف طاق این قسمت رواقی با 12 طاق نمای آجری قرار گرفته است در جلو حریم مسجد با کاشی های رنگین، نقش هایی از ترنج و گل و بوته نقش شده و بر بالای حریم مسجد قرار گرفته بوده که اکنون بسیاری از قسمت های آن از بین رفته و فقط نام ناصرالدین شاه قاجار باقی مانده است.

دقیق تر که می شوی جدای از این آجرها و ایوان ها، صدای نمازگزاران را نیز دراین مسجد می شنوی، همان که مورخان درباره اش می گویند که حضور نماز شب گزاران در این مسجد شیراز به گونه ای بوده است که اگر فردی اندک زمانی قبل از اذان صبح برای به جای آوردن نماز جماعت به این مسجد مراجعه می کرد، مکانی خالی را یافت نمی کرد.

این مسجد با همه این بار معنوی که در کوله بار تاریخی اش دارد و علاوه بر کشمکش با عوامل طبیعی چون زلزله، فراز و نشیب های فراوانی را نیز در جریان سازی های اجتماعی بر عهده داشته است.

نقش مسجد شهدا در اعتراض به دستگیری امام خمینی(ره)
همزمان با افشاگری امام خمینی (ره) که دستگاه طاغوتی از وجود ایشان احساس خطر کرد و مبادرت به دستگیری این شخصیت انقلابی کرد همانند سایر نقاط این مرز و بوم، مردم با غیرت شیراز نیز به تکاپو افتاده و به رهبری روحانیون معظم که همواره علمدار مبارزه با ظلم و ستم بودند در قالب هیئت های مذهبی در این مسجد اجتماع کردند.

سیل خروشان مردم از مسجد شهدا حرکت کرد و در مسیری که به فلکه احمدی می رسید با شعار یا حجت الاسلام بن الحسن، برس به فریادمان انزجار خود را از دستگاه طاغوتی و نیز حمایت خود را از نقش راه و آرمان امام خمینی (ره) اعلام داشتند.

حرکت های مذهبی برخاسته از غیرت دینی جوشان مردم شیراز همچنان ادامه داشت و آن چه به این فعالیت ها رسمیت دو چندان می بخشید، مساجد بودند که مامنی برای مجاهدان بر حق خدا بود.

مسجد نو نیز از این قاعده خارج نبود و در غروب پنجمین روز ماه رمضان داغ ترین سال انقلاب، سال 1357 بود که اذان در شهر طنین انداز شد روزه داران شیراز نمازشان را به امامت آیت الله پیشوا، این اسوه صبر در مسجد نو به جا آوردند و بعد از آن منتظر توصیه های دینی ایمانی امام جماعت شان شدند. آیت الله پیشوا شروع به سخنرانی کرد و بر رژیم تاخت و از روشنگری های امام خمینی (ره) حمایت کرد در این هنگام بود که مزدوران پهلوی به مسجد ریخته و به تار و مار نمازگزاران شیرازی حاضر در مسجد پرداختند نتیجه این هجوم وحشیانه پنج شهید و تعداد زیادی مجروح بود.

اقدامی که اجیرشدگان طاغوتی به عنوان عبرتی برای دیگران از آن یاد کردند، این واقعه همان بود که مسجد نو به مسجد شهدا تغییر نام یافت امروز نیز این معنویت را می توان در مسجد مشاهده کنی.

هر آدینه اش که گلبانگ اذان در شهر طنین انداز می شود، خطبه های جمعه است که دل ها و اندیشه های فارسیان را نوازش می دهد و یا قبل از آن حضور دانش آموزان که کمر همت به گستراندن فرش زیرپای نمازگزاران بسته اند و اضافه بر آن دعای پیرانی که این جوانان علاقه مند به دین را به همراه غبار برخاسته در فضا همراهی می کند و شادی آن سپید مویان از اینکه نسل جوان هنوز در عرصه ایمانی حاضر است.

احیا، اعتکاف و تربیت طلاب دینی در مسجد شهدا
احیا و اعتکافی که در این مسجد برگزار می شود هم جای خود دارد که حدیث معنویت آن خود مثنوی هفتاد من کاغذ است. 65 حجره اش که در آن طلبه های جوان علوم دینی مشغول بحث و گفتگوی هستند نیز قابل توجه است و از فعالیت منسجم و جدی حوزه علمیه در آن مسجد حکایت دارد در گوشه ای دیگر از مسجد نیز تابلویی کوچک با عنوان روحانیت مبارز استان فارس خودنمایی می کند که این گواه حضور روحانیون انقلابی است که هر روز آماده تر از روز گذشته برای حراست از دستاوردهای شهدا در عرصه هستند همان روحانیونی که از آغاز هدایتگر، احیاگر روح دینی، غیرت و آزادگی مردم بوده اند امید که ما نیز در راه ساختن آرمان شهر مهدوی (عج) فعال بوده و به همراه این پیش قراولان فعالیت های اجتماعی، هر چه موثر و پرشورتر در عرصه ها حاضر شویم.

مسجد نو که در قدیم آن را مسجد اتابک نیز می نامیدند پس از مسجد جامع، کهن ترین مسجد شیراز است که در خیابان احمدی و در مقابل حرم مطهر شاهچراغ (ع) واقع شده یکی از بزرگترین مساجد ایران محسوب می شود. این مسجد در سال 598 هـ.ق به اتمام رسید مسجد نو در ابتدا اندرونی اتابک محوب می شد که به شکرانه بهبودی فرزندش از یک بیماری سخت، آن را به مسجد تبدیل کرد این مسجد پس از احداث در سال های 1183 و 1269 هـ.ق بر اثر زلزله ویران و دوباره ساخته شد و به همین جهت نیز به مسجد نو شهرت یافت.

این مسجد که جزء مساجد چهار ایوانی است که در گذشته شبستانی بود پس از آن چند دهانه از شبستان های آن را برداشته و ایوان ساخته اند دارای صحن بسیار وسیعی به ابعاد 90×170 متر است.

در وسط صحن حوض بسیار بزرگی ساخته شده که در گذشته از آب خیرات معین الدین مشروب می شد در وسط قسمت جنوبی، ایوان بلندی ساخته شده که داربستی با 22 ستون سنگی به ارتفاع 5/2 متر است و محراب در پشت آن قرار دارد.

همچنین طاق بزرگی دراین قسمت ساخته شده که پیشانی آن با کاشی معرق کاری شده است در داخل طاق کتیبه ای ازآیات قرآن به خط ثلث وجود دارد.

قسمت شمالی مسجد نیز قرینه قسمت جنوبی ساخته شده است در دو طرف طاق این قسمت رواقی با 12 طاق نمای آجری قرارگرفته است در جلو حریم مسجد با کاشی های رنگین، نقش هایی از ترنج و گل و بوته نقش شده و بر بالای حریم مسجد قرارگرفته بوده که اکنون بسیاری از قسمت های آن از بین رفته و فقط نام (ناصرالدین شاه قاجار) باقی مانده است.

مسجد نو در اثر زلزله های متعدد آسیب دیده است در سال 859 هـ.ق خواجه سعدالدین شیرازی ملقب به شاه نوازخانه از وزرای دکن آن را تعمیر کرد.

همچنین در زمان شاه سلطان حسین صفوی تعمیرات مفصلی در آن به عمل آمد و در سال 1183هـ.ق صادق خان زند قسمتی از آن را مرمت کرد همچنین در فاصله سال های 1271 تا 1301 حاجی میرزاعلی اکبر خان قوام الملک و فرزندش فتحعلی خان آن را تعمیر کردند. آخرین بار در سال 1350 حاج باقر بهبهانی هزینه تعمیر آن را پرداخت کرد و معین الشریعه واعظ استهباناتی آن را تعمیر کرد.

در سال های اخیر نیز تعمیراتی توسط ستاد نماز جمعه شیراز، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فارس و اداره کل اوقاف در آن صورت گرفته است.

مسجد نو در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی محل برگزاری نماز جمعه بوده و اینک نیز پس از وقفه ده ساله ای، مجدداً محل برگزاری نماز جمعه شیراز است.

مادام دیولافوا در سفرنامه خود پیرامون مسجد نو آورده است: چنین به نظر می آید که تمام مساجد شیراز را از روی نقشه مسجد جامع عتیق ساخته باشند مخصوصاً مسجد جامع نو که در سال 1400 میلادی بنا شده و کاملاً شبیه به آن است و هنوز هم به نام مسجد نو معروف است، این مسجد در زمان اتابک ابوبکر سعد بنا شده و مساحت آن به یک هکتار می رسد و زلزله هم نتوانسته است به آن آسیبی برساند، فقط چند شکاف مختصر در طاق های آن دیده می شود و برخلاف مسجد جمعه بسیار پاک و تمیز است. (سفرنامه دیالافوآ در زمان قاجاریه ص434)

شایان ذکر است، این مسجد در تاریخ 15/10/1310 با شماره 73 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسد.

پایان پیام/